Apaliberan na Kaugsan so Kamaongan

DIAD mundo natan, nayarin ompatnag a mataltalag so totoon mabulos ya ontulong ed arum. Balet, wala niran siansia so malabay a “magmaliw a duma” diad panggawa na kamaongan ed arum. Kada taon, dakdakel so mangidodonar na bilyones a dolyar diad saray ipapasen dan mananulong ya organisasyon. Alimbawa, diad Britanya et saray donasyon ed charity so inmabot ed $13 bilyon (U.S.) nen 2002. Manlapu nen 1999, samploran mabunlok a pilantropo so angidonar odino angisipan a mangidonar na masulok a $38 bilyon (U.S.) pian tulongan iray mankaukolan.

Pigara ed saray kamaongan a nagagawaan na saray mananulong et say panagbayar ed gastos ed panagpatambal na saray pamilyan abebay anap da, panangibangat tan panangiwanwan ed ananak na mansosolo iran ateng, panangiter na pundo parad saray programa ed panag-bakuna diad onaaligwas iran bansa, panangiter ed ugugaw na sankaunaan a libro ra, panangiter na naparakel ya ayep ed saray dumaralos diad mairap iran bansa, tan panagbunog na saray tulong ed saray biktima na saray kalamidad.

Ipapanengneng na sarayan katuaan a saray totoo et walaan na kapasidad a manggawa na kamaongan ed arum. Ingen, makapaermen ta wala met iray totoo a makakagawa na agnipaliwawa iran kaugsan.

Onkakasmak so Kaugsan

Manlapu la’d impanampot na Guerra Mundial II, wala lay ngalngali 50 a nirekord iran inkagawa na panangupot ed rasa tan palanit a panamatey nisesengeg ed politika. Inkuan na dyurnal ya American Political Science Review a “sarayan inkagawa so anigway ed bilay na ag-onkulang ed 12 milyon tan ontan met ed 22 milyon a sibilyan, a mas dakel ni nen say ami-amin lan biktima na pambabakal na saray mankakanasyon tan [pambabakal] na saray bansa manlapu nen 1945.”

Diad unor a kapaldua na koma-20 a siglo, inmabot ed 2.2 milyon a totoo so pinatey ed Cambodia nisesengeg ed politika. Say irangan na etniko ed Rwanda so nanresulta ed impatey na masulok a 800,000 a lalaki, bibii, tan ugugaw. Nisesengeg ed relihyon tan politika et masulok a 200,000 a totoo so inatey diad Bosnia.

Nen 2004, oniay inkuan na sekretaryo-heneral na Nasyones Unidas sanen indalatdat to iray aganggano niran gawan kaugsan: “Diad Iraq, naimatonan tayo iray sibilyan ya anggapoy panangasin pinapatey, bangta saray manangiter na tulong, dyurnalista tan arum niran agkabiangan ed militar so dadakepen (hostage) tan marukruksan pinapatey. Kabansag na satan, anengneng tayon saray prison Iraqi so minamaltrato. Diad Dafur, naimatonan tayon pinagit so interon populasyon, tan dinederal iray kaabungan da, tan ontan met, inusar dan estratehiya so  panagpasoot. Diad mamaamianen ya Uganda, anengneng tayoray ugugaw ya apukolpukol tan ugugaw a pinuersan impibiang ed saray makapasinagem a karuksaan. Diad Beslan, anengneng tayo iray ugugaw a dinadakep tan andi-panangasin pinapatey.”

Anggan diad saray ibabagan maaligwas a bansa, saray krimen lapud irangan so ompatnag ya onloloor. Singa bilang, inreport na Independent News nen 2004 a diad Britanya “nen imbeneg a dekada et tinmagey ed labinsakey a danay so bilang na biktima na saray panangataki odino panangabuso lapud duma so rasa ra.”

Akin a saray totoo, anta walaan iray kapasidad a manggawa na dakel a kamaongan et makakagawa na ontan lan karelmengan? Naandi ni kasi so kaugsan ed kaliberliber tayo? Unong ya ipapanengneng na ontumbok ya artikulo, say Biblia so mangiiter na makapnek iran ebat ed sarayan makapakewkew a tepet.

 [Picture Credit Line ed pahina 2]

COVER: Mark Edwards/Still Pictures/Peter Arnold, Inc.