Say Salita nen Jehova et Mabilay

Saray Pabitar ed Libro na Esdras

GINMAPO so salaysay na libro na Biblia ya Esdras diad nansampotan na Komaduan Awaran. Insulat itan nen Esdras a saserdote, tan inggapo to so salaysay nipaakar ed impangipaakseb nen Arin Ciro na Persia ed sakey a ganggan a mangiyaabuloy ed saray nakdaan a Judion nibantak ed Babilonia ya ompawil ed dilin baley da. Anampot so salaysay nipaakar ed saray kundang a ginawa nen Esdras pian gogolan iraman so minatikan day inkasikara ed saray totoo na arum a dalin. Say interon libro so mangokobre ed peryodo na 70 a taon​—manlapud 537 ya anggad 467 K.K.P.

Malinew so gagala nen Esdras diad impangisulat to ed libro: pian ipabitar no panon a tinoor nen Jehova so sipan To ya ibulos iray totoo To manlapud inkibantak da ed Babilonia tan pian ipawil so tuan panagdayew ed Jerusalem. Kanian, say impabitar lambengat nen Esdras et saray ebenton mitukoyan ed sayan gagala. Say libro na Esdras so mangisasalaysay ed no panon a nipaalagey lamet so templo tan no panon a niletneg lamet so panagdayew ed si Jehova anggaman ed isusumpa tan ed ag-inkayadyari na totoo na Dios. Makapainteres ed sikatayo so salaysay lapud manbibilay itayo met ed panaon na panangipawil. Dakel so ontatatdang ed “palandey nen Jehova,” tan say interon dalin et magano lan ‘napano na pikakabat ed gayaga nen Jehova.’​—Isaias 2:2, 3; Habacuc 2:14.

NIPAALAGEY LAMET SO TEMPLO

(Esdras 1:1–​​6:22)

Sanen ingganggan nen Ciro so nipaakar kibulos la na saray Judio, manga 50,000 ed sikara so pinmawil ed Jerusalem diad panangidaulo nen Gobernador Zerubabel, odino Sesbasar. Saray pinmawil so tampol ya angipaalagey na altar diad datin pasen na satan tan ginmapo iran angiyapay na bagat ed si Jehova.

Diad tinmumbok a taon, inletneg na saray Israelita so pundasyon na abung nen Jehova. Mabetbet a sinmalet iray kakabusol pian amperen so kimey a panagpaalagey tan diad kaunoran et tinmalona ira diad impanagyat da ed ari a mangipaakseb na ganggan ya itunda so kimey. Si propetan Aggeo tan Zacarias so amaseseg ed saray totoo ya ituloy da so panagpaalagey ed templo anggaman walay pananebel. Lapud antakot iray kakabusol a mangontra ed agnauman a ganggan na Persiano ya impaakseb nensaman nen Ciro, apugeran iran manggawa na kaugsan. Asukayan so ganggan nen Ciro “nipaakar ed abung na Dios ed Jerusalem” sanen ginawa so opisyal ya imbestigasyon. (Esdras 6:3) Nantultuloy so kimey ya anggad asumpal itan.

Makasulatan Iran Tepet a Naebatan:

1:3-6​—Kasin maletey so pananisia na saramay Israelita ya agpinmawil ed dilin baley da? Nayarin walaray agpinmawil ed Jerusalem lapud sikaray materyalistiko odino andian na panamabli ed tuan panagdayew, balet aliwan onian amin so kipapasen. Manuna’d amin, say impanbaroy ed 1,600 a kilometro a paarap ed Jerusalem et nambayag na apatira odino limaran bulan. Niarum ni, say panayam ed sakey a dalin a nankibalatar ed loob na 70 a taon tan say pampaalagey lamet diman et mankaukolan na pirmin biskeg ed pisikal. Kanian, maseguro a saray agpaborablin sirkumstansya ra a singa  say kaleteyan na laman, itatakken, tan obligasyon ed pamilya, so angamper ed arum pian ompawil.

2:43​—Siopa iray Netineo? Saraya so aliwan Israelita a nanserbi odino nanlingkor diad loob na templo. Kabiangan ed saratan iray kailalakan na Gabaonita diad panaon nen Josue tan say arum et saramay “impasen nen David tan saray prinsipe a manserbi ed saray Levita.”​—Esdras 8:20, NW.

2:55​—Siopa iray ilalak na lingkor nen Solomon? Sikaray aliwan Israelita a naikdan na nikabiig a pribilehyon manlingkor ed si Jehova. Nayarin nanlingkor ira bilang eskriba odino managkopya diad templo odino ed arum nin betang a panangasikaso.

2:61-63​—Kasin wala so akatadia ya Urim tan Thummim, ya inusar nensaman sanen kinaukolan so ebat manlapud si Jehova, parad saray pinmawil ya adestiero? Napekderan na saramay mangibabagan ilalak ira na saray saserdote balet ta sinmaew a mamaneknek ed polin nanlapuan da diad panamegley na Urim tan Thummim. Sinalambit nen Esdras a saya lambengat so posibilidad. Nilikud ed satan et anggapo la so pakabasaan ed Kasulatan nipaakar ed impangusar ed Urim tan Thummim. Unong ed tradisyon na Judio, say Urim tan Thummim so naandi sanen aderal so templo nen 607 K.K.P.

3:12​—Akin a nannangis iramay ‘mamasiken ya akanengneng ed inmuna ya abung’ nen Jehova? Nayarin nanononotan na sarayan mamasiken no panon karakep imay templo ya impaalagey nen Solomon. Say pundasyon na balon templo a walad arapan da et “anggapoy kakanaan ed pakanengneng” da no ikompara ed samay dati. (Aggeo 2:2, 3, NW) Nipawil da ni kasi so karakpan na datin templo diad panamegley na saray sagpot da? Maseguron naermenan iran tuloy, kanian nannangis ira.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16​—Pigaran taon so impangipaalagey lamet ed templo? Niletneg so pundasyon na templo nen 536 K.K.P.​—“dia ed komadua a taon na insabi ra.” Tinmunda so kimey a panagpaalagey legan na uley nen Arin Artajerjes, nen 522 K.K.P. Nantultuloy so pananebel anggad 520 K.K.P., diad mikaduan taon na uley nen Arin Dario. Asumpal so templo diad komanem a taon na uley to, odino nen 515 K.K.P. (Nengnengen so kahon ya apauloan na “Saray Ari na Persia Manlapud 537 Anggad 467 K.K.P.”) Kanian, say impangipaalagey ed templo so nambayag na manga 20 a taon.

4:8–​​6:18​—Akin a nisulat ed Aramaiko irayan bersikulo? Sayan parte so pakabasaan na dakel a kopya na saray sulat na opisyales na gobierno ed saray arari tan saray bales da. Kinopya iratan nen Esdras manlapud publikon kuritan a nisulat ed Aramaiko, say lenguahe ya uusaren ed saman diad pamaakaran na negosyo tan gobierno. Saray arum nin kabiangan na Biblia a nisulat ed kadaanan a Semitikon lenguahe et say Esdras 7:12-26, Jeremias 10:11, tan Daniel 2:4b–​7:28.

Saray Leksion Parad Sikatayo:

1:2. Tinmua so impropesiya nen Isaias manga 200 a taon ed asasakbay. (Isaias 44:28) Agbalot onsasaew iray propesiya ed Salita nen Jehova.

 1:3-6. Singa saray arum ya Israelita a tinmilak la ed Babilonia, dakel ed saray Tasi nen Jehova so agmakapanlingkor bilang sigpot-panaon a ministro odino diad lugar a babaleg so pankaukolan. Balet, sikaray manusuporta tan mamapaseseg ed saraman so makasarag, tan mangiiter ira na boluntaryon donasyon parad kilaknab na kimey a panangipulong ed Panarian tan panaggaway-babangatan.

3:1-6. Diad komapiton bulan na 537 K.K.P. (Tishri, a kapetekan na Setyembre/Oktubre), saray matoor a pinmawil so angiyapay ed primeron bagat da. Saray taga-Babilonia so linmusob ed Jerusalem nen komalima a bulan (Ab, a kapetekan na Hulyo/Agosto) nen 607 K.K.P., tan duaran bulan ed saginonor et sigpot lan nankibalatar so syudad. (2 Arari 25:8-17, 22-26) Unong a nipasakbay, say 70 a taon ya impankibalatar na Jerusalem so anampot ed eksakton panaon. (Jeremias 25:11; 29:10) Antokaman ya impasakbay na Salita nen Jehova et ontua.

4:1-3. Impulisay na saray matoor a nakdaan so sakey ya opresi a mankabaliksay pibibiang ed relihyon na saray palson managdayew. (Exodo 20:5; 34:12) Saray mandadayew ed si Jehova natan so agmet mibibiang ed dinanman a grupo a walaan na nansasamok a pananisia.

5:1-7; 6:1-12. Nayarian nen Jehova ya imaneobra iray pamaakaran parad italona na saray totoo to.

6:14, 22. Nagamoran tayo so panangabobon tan panamendisyon nen Jehova no sikatayoy maseseg a mibibiang ed kimey to.

6:21. Sanen say iyaaligwas na kimey nen Jehova et naimatonan na saray Samaritano a nanayam nensaman ed dalin na saray Judio tan saray pinmawil a datin naimpluensyaan na saray pagano, sikaray apakiwas a manggawa na nakaukolan iran pananguman ed bilay da. Agta sikatayoy nepeg met a maseseg a mibiang ed kimey ya impabtang na Dios ed sikatayo, laktip lay kimey a panangiyabawag ed Panarian?

SI ESDRAS SO LINMA ED JERUSALEM

(Esdras 7:1–​​10:44)

Limamplo a taon lay linmabas kayarin inaguraan so nipaalagey lamet ya abung nen Jehova. Say taon ed saman et 468 K.K.P. Manlapud Babilonia, si Esdras so linma ed Jerusalem, a kaiba to iramay nakdaan na totoo na Dios tan say awit dan kontribusyon. Anto so asabian to diman?

Oniay inkuan na saray prinsipe ed si Esdras: “Say baley ed Israel, tan saray saserdote tan saray Levita, ag-ira sinmian manlapu ed saray baley ed saray dalin, a gagawaen da so unong ed saray kadimla da.” Niarum ni, “say lima na saray prinsipe tan mamakauley sikara so manunaan ed saya ya impakalukso.” (Esdras 9:1, 2) Abigla si Esdras. Sikatoy pinaseseg a ‘manpabiskeg tan gawaen to’ so manepeg. (Esdras 10:4) Nanggawa si Esdras na saray panangipetek, tan inawat itan na saray totoo.

Makasulatan Iran Tepet a Naebatan:

7:1, 7, 11​—Kasin amin iyan bersikulo et manutukoy ed say Artajerjes ya amatunda ed kimey a panagpaalagey? Andi. Say Artajerjes et sakey a ngaran odino titulo ya intawag ed duaran ari na Persia. Say sakey et nayarin si Bardiya odino Gaumata, ya angiganggan ya itunda so kimey ed templo nen 522 K.K.P. Say manuuley ya Artajerjes sanen linmay Esdras ed Jerusalem et si Artajerjes Longimanus.

7:28–​​8:20​—Akin a dakel a Judio ed Babilonia so masuyat ya onla ed Jerusalem a kaibay Esdras? Anggaman masulok lan 60 a taon so linmabas sanen pinmawil so primeron grupo na saray Judio ed dilin baley da, dagdaiset ni so manaayam ed Jerusalem. Kanian no ompawil ira ed Jerusalem, sikaray mangigapo lamet na balon bilay diad mairap tan mapeligro iran kipapasen. Say Jerusalem ed saman a panaon et agpakaasensoan ed materyal parad saray Judio a nayarin onaaligwas la diad Babilonia. Nilikud ed satan et mapeligro so  pambaroy. Saray ompawil et nepeg a walaan na mabiskeg a pananisia ed si Jehova, seseg ed tuan panagdayew, tan inkakpel pian manbaroy. Anggan si Esdras et pinabiskeg toy inkasikato unong ed lima nen Jehova a wala ed sikato. Lapud panamaseseg nen Esdras, kinmiwas so 1,500 a pamilya​—a nayarin 6,000 a totoo so bilang da. Kayarin nanggawa na kaaruman nin kundang si Esdras, kinmiwas so 38 a Levita tan 220 a Netineo.

9:1, 2​—Kaunongan kapeligro so pangasawa odino piasawa ed saray totoo na arum a dalin? Say nipawil a nasyon so angimatalkan ed panagdayew ed si Jehova angga ed isabi na Mesias. Kanian say pangasawa odino piasawa ra ed totoo na arum a dalin so peteg a mameligro ed tuan panagdayew. Lapud arum so angasawa odino akiasawa ed saray totoon mandadayew ed talintao, say interon nasyon et nayarin nalooban na pagano iran nasyon diad saginonor. Nayarin sigpot a naandi so puron panagdayew manlapud dalin. No ontan, siopa so panlapuan na Mesias? Agpankelawan sirin no akin ya abigla si Esdras diad impakanengneng to ed agawa!

10:3, 44​—Akin a kaiba iray ananak sanen pinataynan iray kainaan da? No itilak iray ananak, lalon ombaleg so posibilidad ya ompawil iray pinataynan a kaasawaan a bibii nisesengeg ed saray ananak da. Niarum ni, say angkekelag ya ananak et kaslakan a mankaukolan na panangasikaso na ina ra.

Saray Leksion Parad Sikatayo:

7:10. Si Esdras, a maseet ya estudyante tan epektibon managbangat na Salitay Dios, so angipanengneng na maabig ya alimbawa ed sikatayo. Sikatoy masimoon ya angiparaan ed puso to pian ontupleg ed Ganggan nen Jehova. Legan ya ontutupleg ed satan, si Esdras so angimanon maong ed ibabaga nen Jehova. Inyaplika nen Esdras so naaralan to tan insekar toy inkasikato ed panagbangat ed arum.

7:13. Panliketan nen Jehova iramay mabulos a manlilingkor ed sikato.

7:27, 28; 8:21-23. Impaarap nen Esdras so dayew ed si Jehova, a masimoon a nampikasi ed Sikato sakbay ya onggapo ed andukey tan mapeligron pambaroy da ed Jerusalem, tan mabulos ya angirisga ed bilay to pian nigloria to so Dios. Diad ontan, sikatoy angipanengneng na maabig ya alimbawa ed sikatayo.

9:2. Nepeg ya ipapuso tayo so bilin a miasawa “dia ed linawa na Katawan lambengat.”​—1 Corinto 7:39.

9:14, 15. Say mauges a pililimog et manresulta ed pakaandi na panangabobon nen Jehova.

10:2-12, 44. Saramay angasawa na sankailin bibii so mapaabeban nagbabawi tan impetek da so pikewet a daladalan da. Say awawey tan inkiwas da so napanuliranan.

Totooren nen Jehova Iray Sipan To

Agaylan makanakana ed sikatayo so libro na Esdras! Diad eksakton panaon et sinumpal nen Jehova iray sipan to ya ibulos iray totoo to manlapud inkibantak da ed Babilonia pian ipawil so tuan panagdayew ed Jerusalem. Agta satan so mamabiskeg ed pananisia tayo ed si Jehova tan ed saray sipan to?

Nonoten iray alimbawan intarya na libro na Esdras. Say napanuliranan a debosyon ed Dios so impatnag nen Esdras tan saray nakdaan, a pinmawil pian makapibiang ira ed pangipawil ed puron panagdayew diad Jerusalem. Impabitar met na sayan libro so pananisia na saray sankailin matakot ed Dios tan say mapaabeban awawey na saray nagbabawin managkasalanan. On, say impuyan iran salita nen Esdras so malinew a paneknek a ‘say salita na Dios et mabilay tan mabiskeg.’​—Hebreos 4:12.

[Tsart/Litrato ed pahina 18]

SARAY ARI NA PERSIA MANLAPUD 537 ANGGAD 467 K.K.P.

Si Ciro a Baleg (Esdras 1:1) so inatey nen 530 K.K.P.

Cambyses, odino Asuero (Esdras 4:6) 530-22 K.K.P.

Artajerjes​—Bardiya

odino Gaumata (Esdras 4:7) 522 K.K.P. (Pinatey

kayarin nanuley na pitoy

bulan lambengat)

Dario I (Esdras 4:24) 522-486 K.K.P.

Xerxes, odino

Asuero * 486-75 K.K.P. (Nanuley a

kaiba nen Dario I manlapud

496-86 K.K.P.)

Artajerjes

Longimanus (Esdras 7:1) 475-24 K.K.P.

[Paimano ed leksab]

[Litrato]

Si Asuero

[Litrato ed pahina 17]

Si Ciro

[Litrato ed pahina 17]

Nidatak ed Cyrus Cylinder so totontonen parad saray akautibo a pinmawil ed dilin baley da

[Credit Line]

Silindro: Inalan litrato diad panangiyabuloy na British Museum

[Litrato ed pahina 20]

Amta yo ta no akin a si Esdras et nagmaliw ya epektibon managbangat?