“Say Sankabayagan la Iran Impangaon ed Saray Teksto na Biblia”

DIAD apalabas a duamplo tan lima a taon, wala so makapadinayew ya adiskobre na saray arkeologon Israeli. Diad sakey ya ungib a panagponponan diad gilig na Lawak na Hinnom ed Jerusalem, akaromog ira na duaran angkekelag a pilak a lukot ya akasulatan na saray teksto na Biblia. Ginawa irayan lukot sakbay ni na panaon na impaneral na saray taga-Babilonia ed Jerusalem nen 607 K.K.P. Inaon na saratan a teksto so kabiangan na saray panamendisyon a nikurit diad Numeros 6:24-26. Say personal a ngaran na Dios, a Jehova, so aminpigan pinmatnag diad satan a duaran lukot. Deneskribe irayan inskripsion bilang “say sankabayagan la iran artifact ed kadaanan a mundo ya angikurit ed saray teksto na Hebreon Biblia.”

Balet, nanduaruwaan na pigaran iskolar so petsa na satan tan inkatunongan da a nisulat iray lukot nen komaduan siglo K.K.P. Say sakey a rason ed sayan impanuppiat et agnausisan maong iray detalye na sarayan angkekelag a lukot lapud aliwan marakep so kalidad na orihinal iran litrato na saratan. Pian naamtaan so peteg a petsa, sinuri lamet itan na sakey ya ulop na saray iskolar. Angusar ira na sankabaloan a teknolohiya ed panaglitrato panamegley na kompyuter pian makapawala ira na malinlinew a litrato na saray lukot. Diad agano ni et nipalapag iray resulta na balon impansuri. Antoray konklusyon na ulop na saray iskolar?

Manuna ed amin, impabitar na saray iskolar a say impormasyon ya atugyop na arkeolohiya so mamaneknek a nisulat itan sakbay na inkibantak ed Babilonia. Tan unong ed paleograpiya​—diad impangimano ed uhas, estilo, posisyon, alasir na letra, tan direksion na impansulat​—say petsa na satan et mangipapabitar ed parehon peryodo na panaon, salanti, diad pansamposampot na komapiton siglo K.K.P. Tan kaunoran, sanen inusisa na ulop na saray iskolar so ortograpiya, say panag-aral nipaakar ed espeling, oniay konklusyon da: “Say ebidensya na ortograpiya diad saray plake [saray lukot] et mitunosan ed ebidensya na arkeolohiya tan paleograpiya nipaakar ed petsa na saray inskripsion.”

Oniay impansumaryo na dyurnal a Bulletin of the American Schools of Oriental Research diad impanaral ed saray pilak a lukot, a kabkabat met bilang saray inskripsion ed Ketef Hinnom: “Napekderan tayo sirin so konklusyon na maslak iran iskolar a saray inskripsion ya aromog ed sarayan plake so angipreserba ed say sankabayagan la iran impangaon ed saray teksto na Biblia.”

[Picture Credit Lines ed pahina 32]

Ungib: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; saray inskripsion: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; diad panangiyabuloy na Israel Antiquities Authority