Istorya na Bilay

Nalikna so Liket Diad Panag-anos

UNONG ED SALAYSAY NEN MÁRIO ROCHA DE SOUZA

“Nayarin agnilabas nen Mr. Rocha so operasyon.” Anggaman ed sayan negatibon padesir na doktor, manga 20 a taon la natan so apalabas et mabilay ak nin siansia tan manlilingkor ak bilang sigpot-panaon a managpulong na saray Tasi nen Jehova. Anto so akatulong ed siak pian makapan-anos diad amin na sarayan taon?

SIAK so nanugaw diad uma na Santo Estêvão, sakey a baryo ed luyag na Bahia, amianen-bukig a Brazil. Sanen mantaon ak ni labat na pitora, ontutulong ak la ed si Tatay diad panagdalus. Kapagno onsabi ak manlapud eskuelaan kada agew, walay pakimeyan to ed siak. Asabi panaon, sano onlan mannegosyo si Tatay diad Salvador, say kabisera na luyag, siak so pan-asikasoen to na daralusan mi.

Anggapoy koryenti mi, suplay na danum, odino arum niran nakaukolan a kaslakan la natan, balet ta maliket kami. Siak so manpapatekkiab na bagabaga odino manggagalaw na kotkotsin kiew a ginawa min sankakaaro. Mantotogtog ak met na klarinete sano walaray libot. Kabiangan ak met na koro a managkansion diad simbaan ed lugar mi, tan ditan ak akanengneng na libron apauloan na História Sagrada (Sagradon Awaran), a satan so anagyat na interes ko ed Biblia.

Nen 1932, sanen mantaon ak lay 20, say amianen-bukig na Brazil so pirmin naapektoan na abaybayag a kelang. Inaatey iray baka mi tan naklangan iray tanem mi, kanian inmalis ak ed Salvador tan akaromog ak diman na trabaho bilang drayber na tram. Diad saginonor, nan-abang ak na sakey ya abung tan ditan kami nanayam a sankapamilyaan. Nen 1944 et inatey si Tatay, kanian bukbukor ko lan mangasikaso ed si Nanay tan saray agagik, a waloran bibii tan taloran lalaki.

 Drayber na Tram a Nagmaliw ya Ebanghelisador

Say sankaunaan a ginawak kasabik ed Salvador et analiw ak na Biblia. Kayari na pigay taon ya pimimisak ed simbaan na Baptist, akaarok si Durval, a kaparak a drayber na tram. Mabetbet kamin mantotongtong nen Durval a mabayag nipaakar ed Biblia. Sakey ya agew, inikdan to ak na bokletan apauloan na Where are the Dead? * Anggaman panisiaan ko a say too et walaan na kamarerwa ya ag-ompatey, labay kon seguroen iray teksto ed Biblia ya inaon ed bokleta. Abigla ak lapud pinaneknekan na Biblia a say kamarerwan mankasalanan et ompatey.—Ezequiel 18:4.

Lapud naimano nen Durval ya interesado ak, kinerew to ed si Antônio Andrade, sakey a sigpot-panaon a ministro na saray Tasi nen Jehova, ya ondalaw ed siak diad ayaman ko. Kayari na komatlon indalaw nen Antônio, intagar to ak lan mila ed sikato diad panginabang na saray bangat na Biblia ed arum. Kayari ton akitongtong diad primeron duaran abung, inkuan to, “Sika lay onsublay.” Mannerbiyos ak, balet siak so aliketan sanen tinmalineng a maong so sakey a pamilya tan inawat da so inyopresik a duaran libro. Natan et naliliketan ak met sano walay nakatongtong ko ya interesado ed katuaan na Biblia.

Nen Abril 19, 1943, diad anibersaryo na impatey nen Kristo ed saman a taon, siak so abautismoan diad Dayat na Atlantiko ya asingger ed Salvador. Lapud kulang iray eksperiensyadon Kristianon lalaki, nibaki ak ya ontulong ed grupo na saray Tasin mantitipon diad abung di Brother Andrade a walad gilig na sakey ed saray mainget a karsada ed baetan na niatagey tan niabeban pasen na syudad na Salvador.

Say Asasakbay ya Isusumpa

Say aktibidad mi bilang Kristiano so aglabay na saray totoo legan na saray taon na Guerra Mundial II (1939-45). Nan-inapan kami na pigaran opisyales bilang espiya na armada na Amianen ya Amerika lapud maslak a publikasyon mi et manlalapud Estado Unidos. Bilang resulta, dakdakel ed sikami so inerel tan tinepetan. Sano walay ag-akasempet a Tasi manlapud lawak na kimeyan, iisipen mi a sikatoy inkulong, kanian onla kami ed istasyon na pulisya pian mikasi a sikato lay ibulos da.

Nen Agosto 1943, si Adolphe Messmer, a sakey a Tasin Aleman, so sinmabi ed Salvador pian ontulong ed sikamin mangorganisa na primeron asamblea mi. Sanen akala kami na permiso manlapud saray autoridad a manggawa na asamblea, impaiyanunsyo mi so paliwawa parad publiko a “Kawayangan Diad Balon Mundo” diad saray lokal a peryodiko, tan angipeket kami na saray karatula diad saray bintana na lakoan tan diad dikingan na saray tram. Balet diad komaduan agew na asamblea, pinakabatan kami na sakey a pulis a kinansela ra so permiso min mantitipon. Sinugsogan na arsobispo na Salvador so hepe na pulisya a patundaen so asamblea mi. Balet, diad tinmumbok ya Abril, naikdan kamin siansia na permiso a manggawa ed say niyanunsion paliwawa parad publiko.

 Sakey a Kalat a Gegemtanen

Nen 1946, akaawat ak na imbitasyon ya onatendi ed Glad Nations Theocratic Assembly diad syudad na São Paulo. Say grupo mi so pinalugan na kapitan na barkon mangibiabiahe na kargamento ed Salvador daput no diad kubyerta so ugipan mi. Anggaman asabian kami na bagyo diad pegley na dayat tan amin mi so naeelew, akadaong kamin siansia a maligen diad syudad na Rio de Janeiro kayari na apat agew mi ed dayat. Pinarawes kami na saray Tasi ed Rio de Janeiro diad ayaman da pian manpainawan magano na pigaran agew antis min ituloy so pambiahe mi panamegley na tren. Kasabi mi ed São Paulo, inabet kami na sakey a melag a grupon di-awit na karatula ya akasulat so mensahen “Welcome Jehovah’s Witnesses.”

Kapawil mi ed Salvador, akitongtong ak ed si Harry Black, sakey a misionaryon taga-Estados Unidos, tan imbagak a labay koy magmaliw a payunir, ya ontan so tawag ed saray sigpot-panaon a ministro na saray Tasi nen Jehova. Impanonot ed siak nen Harry a wala niray responsabilidad ko ed pamilyak a nepeg kon asikasoen tan sinimbawa to ak a man-anos ak ni. Diad kaunoran, nen Hunyo 1952, sanen nalegpet la na agagik a lalaki tan bibii so inkasikara diad pinansyal a paraan, siak so nibakin manlingkor bilang payunir diad melag a kongregasyon ed Ilhéus, a manga 210 kilometro manlapud baybay na Salvador.

Sakey a Mabunlok a Probisyon

Diad tinmumbok a taon et niasain ak ed Jequié, sakey a baleg a baley a walad sulinek tan anggapo iray Tasi. Say primeron too a dinalaw ko et say pari ed saman a baley. Impalinew to ed siak a teritorya to so interon baley tan sinebelan to ak a manpulong diman. Pinasakbayan to iray mimimisa nipaakar ed isabi na sakey a “palson propeta” tan angitalaga na saray espiya ed kaliberliber na baley a mangimano ed saray aktibidad ko. Anggaman ontan, diad saman ya agew et akapangipalima ak na masulok a 90 piraso a literatura na Biblia tan akapangigapo ak na apatiran panangiyaral ed Biblia. Kayari na duay taon, wala la so Kingdom Hall diad syudad na Jequié, tan masulok lan 36 so Tasi ditan! Natan et walora la so kongregasyon ed Jequié tan ngalngali lan 700 so Tasi.

Legan na saray primeron bulan ko diad Jequié, nanayam ak diad sakey a melag a kuarton aabangan ko a walad kapaway na baley. Insan akabat ko si Miguel Vaz de Oliveira, say akankayarian na Hotel Sudoeste, a sakey ed saray sankarakpan a hotel ed Jequié. Inawat nen Miguel so panangiyaral ed Biblia tan pinasoot to ak ya onalis ed sakey a kuarto diad hotel to. Diad saginonor et nagmaliw a Tasi si Miguel tan say asawa to.

Say sananey nin makapaliket a pakanodnonotan ko sanen wala ak ed Jequié et say nipaakar ed si Luiz Cotrim, sakey a maestro ed haiskul ya inyaralan ko na Biblia. Inyopresi nen Luiz a tulongan to ak a napaaligwas so kakabatan ko ed Portuges tan matematika. Elementarya labat so asumpal ko, kanian inawat kon tampol so opresi to. Saraman a leksion, a gagawaen mi kayarik ya iyaralan na Biblia si Luiz kada simba, so angiparaan ed siak parad kaaruman niran pribilehyo a naawat ko diad saginonor ed loob na organisasyon nen Jehova.

Say Impangarap Ko ed Sakey a Balon Angat

Nen 1956, akaawat ak na sulat a mangiimbita ed siak ya onla ed sangan opisina, a nensaman et wala ni ed Rio de Janeiro, pian manpasal bilang manangasikaso na sirkito, say tawag ed saray ombiabiahen ministro na saray Tasi nen Jehova. Say kurson panangipasal, ya inatendian met na walora nin kakaibak, so nambayag na masulok a sakey bulan. Sanen anampot itan, siak so nibaki ed São Paulo, balet ta walaray linmesan panduaruwak. Oniay intepet ko ed inkasiak: ‘Anto kasi gawaen  ko ed limog na saray Italyano anta sakey ak ya andeket? Kasin awaten da ak?’ *

Diad primeron kongregasyon a binisitak diad distrito na Santo Amaro, apaseseg ak diad impakanengneng ko ed Kingdom Hall a napno na kaparak iran Tasi tan interesadon totoo. Akombinse ak ya agko nepeg so manaburido sanen amin a 97 ed kongregasyon so akibiang diad ministeryo a kaibak diad saman a sampot simba. Inisip ko a ‘Sikaran talaga so agagik.’ Say panangaro na saraman a pinablin agagin lalaki tan bibii so amaliket ed siak a man-anos diad panagbaroy a ministeryo.

Saray Asno, Kabayo, tan Anteater

Sakey ed saray sankairapan ya angat parad saray ombiabiahen manangasikaso nensaman et say andukey a panagbaroy pian makasabi ed saray kongregasyon tan angkelag iran grupo na saray Tasi diad nibarbaryo iran lugar. Aliwan liktar ditan iray pampublikon luluganan odino anggapo ni ingen, tan maslak ed saray karsada et mainget tan mapitek.

Pian naresolbe iyan problema, saray arum a sirkito so analiw na sakey ya asno odino kabayo ya usaren na manangasikaso na sirkito. Dakel a Lunes a siak so onlulugan ed kabayo, ya isasabit ko iray kagawaan ko, tan mankabayo ak na anggad 12 oras a paarap ed onsublay a kongregasyon. Diad Santa Fé do Sul, saray Tasi so walaan na asno a nginaranan day Dourado (Kolor-balitok) a mikabisado ed dalan a paarap ed panaaralan na melag a grupo ed kaumaan. Si Dourado so ontunda ed arapan na saray wangalan ed uma tan maan-anos a manalagar ed siak a mangilukas ed saratan. Kayari na satan, sikami nen Dourado so ontuloy ya ombisita ed sananey a grupo.

Mairap met so kimey diad sirkito lapud anggapo iray napanmatalkan a paraan na komunikasyon. Alimbawa, ta pian nabisitak so sakey a melag a grupo na saray Tasi a mantitipon diad uma ed luyag na Mato Grosso, kaukolan ko ni ombaliw ed Ilog na Araguaia panamegley na baloto tan mankabayo ak na manga 25 a kilometro ya ondalan ed katakelan. Aminsan et sinulat ko iyan grupo pian ipaamtak ya ombisita ak ed sikara, balet ompatnag ya ag-akasabi so sulat, lapud anggapoy manaalagar ed siak sanen akabaliw ak la ed ilog. Mansirunget la ed saman, kanian impaasikasok la iray bagahek ed say akanggawa na melag a restawran, tan nanakar ak la a say awit ko labat et say melag a bag ko.

Alabian ak ed dalan. Siak so nipatakba lapud ambilbilunget, tan kabekta et walay pinmunges ya anteater. Nadngelan ko a nayarian na anteater so onalagey tan mamatey na sakey a too panamegley na saray taklay to. Kanian sano walay makalasakas ed kasupokan, mankalkalna ak ya onabanti a sankalakap ko so bag ko bilang samben. Kayari na pigay oras ya impanakar ko, akasabi ak ed sakey a melag ya ilog. Makapaermen ta lapud ambilbilunget, agko naimano a walay alar ya alambren nanturok-turok diad biek a pangdel. Akalukso ak ed satan balet ta diad alar so dinapoan ko, kanian asugat-sugat ak!

 Akasabi ak a siansia diad uma tan siak so inabet na maingal a dangol na saray aso. Kaslakan la ed saman a diad labi so iyaataki na saray managtakew na karnero, kanian sanen walay angilukas ed puerta, impakabat kon tampol so inkasiak. Seguradon pakaskasi so itsurak lapud apilat-pilat tan kadadala so kawes ko, balet malikeliket iray agagi kanengneng da ed siak.

Anggaman ed saray irap, saraman a panaon et makapaliket. Nanggayagaan ko so andukey ya impanbaroy diad inlugan ko ed kabayo tan diad impanakar ko, a no maminsan et ontutunda ak diad sirum na kakiewan, a dengdengelen ko iray uni na kamanokan, tan banbantayan ko iray kuyangen a belta-beltang diad saray dadalanen ko. Makakaliket ak met lapud amtak a talagan akatulong ed totoo iray imbisitak. Dakel so sinmulat ed siak, ya ibabalikas day pisasalamat da. Arum so personal a misasalamat ed siak sano makapannengneng kami diad saray asamblea. Agaylan naliliketan ak diad pakakanengneng ed saray totoo a natatalonaan da iray personal a problema ra tan onaaligwas ira ed espiritual!

Awalaan Ak a Siansia na Kaiba

Legan na saraman a taon ed kimey a panagbaroy, mabetbet a siak so manbukbukor, tan satan so angibangat ed siak a manmatalek ed si Jehova bilang say “batondampay, tan salimbeng ko.” (Salmo 18:2) Natetebek ko met a lapud wala ak ed kasuloan, niyapasakey ko so imanok ed intereses na Panarian.

Balet nen 1978, akabat ko so sakey a payunir ya agin bii a manngaran na Júlia Takahashi. Insakripisyo to so marakep a trabaho to bilang nars diad sakey a baleg ya ospital ed São Paulo pian makapanlingkor ed lugar a babaleg so pankaukolan parad saray manangipalapag na Panarian. Saray Kristianon mamatatken a mikabat ed sikato so mandinayew a maong ed espiritual iran kalidad tan abilidad to bilang sakey a payunir. Unong a naisip yo, walaray asurprisa sanen denesidik so mangasawa kayari na dakel a taon. Agmakapanisia so sakey a maapit a kaarok, kanian insipan ton mangiter na 270 kilo a baka no talagan mangasawa ak. Satan a baka so nilitson mi tan nandurungoan mi diad kasal ko nen Hulyo 1, 1978.

Manaanos Anggaman ed Maletey a Bunigas

Kaibak si Júlia diad panagbaroy a kimey, tan saniba kamin ombibisita ed saray kongregasyon diad abalaten tan amianen-bukig na Brazil diad tinmumbok a waloran taon. Kaleganan na satan, awalaan ak na sakit ed puso. Amidua ak a naelew legan kon mitotongtong ed saray unabung diad panagpulong a kimey. Lapu ed saray limitasyon ko, inawat mi so asainmin bilang espisyal payunir diad Birigüi, ed luyag na São Paulo.

Sanen wadman kami ed Birigüi, inyopresi na saray agagi ya usaren so luganan da pian manpadoktor ak diad Goiânia, a manga 500 kilometro kaarawi. Sanen inmabig lay kipapasen ko, siak so inoperaan pian kabitan na pacemaker. Agawa iman manga 20 a taon lay apalabas. Anggaman amidua ak a naoperaan lamet ed puso, aktibo ak nin siansia diad panaggaway-babangatan a kimey. Singa say dakdakel niran matoor a Kristianon kaasawaan a bibii, si Júlia so mabetbet a mamapabiskeg tan mamapaseseg ed siak.

Anggaman nalilimitaan so aktibidad ko lapud maletey a bunigas ko tan no maminsan et manidismaya itan ed siak, makapanpapayunir ak ni a siansia. Papanonotan koy inkasiak ya agbalot isisipan ed sikatayo nen Jehova a magmaliw a mainawa so bilay diad sayan daan a sistema. No si apostol Pablo tan saray arum nin matoor a Kristiano nensaman et kinaukolan day man-anos, agta ontan met so kaukolan tayon gawaen?—Gawa 14:22.

Diad agano ni et aromog ko imay sankaunaan a Biblian naawat ko nen dekada na 1930. Diad dalem ya apis et sinulatan ko itan na 350—say bilang na saray manangipalapag na Panarian diad Brazil sanen ginmapo ak ya inmatendi ed Makristiano iran pantitipon nen 1943. Singano agnapanisiaan a masulok lan 600,000 so Tasi natan diad Brazil. Agaylan pribilehyo so impakawalaan ko na melag a betang ed sayan imbulaslas! Talagan tinumangan to ak nen Jehova lapud panaanos ko. Singa say salmista, onia so nibagak: “Si Jehova nanggawa na angkakabaleg a pamaakaran ya onkana ed sikatayo; a lapu ed saraya manliket itayo.”—Salmo 126:3.

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 9]

Saray Tasi a mangiyaanunsio ed paliwawa parad publiko diad primeron asamblea ed syudad na Salvador nen 1943

[Litrato ed pahina 10]

Saray Tasi a sinmasabi diad São Paulo pian onatendi ed Glad Nations Assembly nen 1946

[Saray litrato ed pahina 10, 11]

Wala ak ed kimey a panagbaroy legan na pansamposampot na dekada na 1950

[Litrato ed pahina 12]

Kaibak so asawak a si Júlia