Say Panaanap ed Pakaliwawaan

“AGBALOT nipasen a magmaong so inka-ignorante nen say kakabatan,” so inkuan nen Laura Fermi, say asawa na bantog a pisiko a si Enrico Fermi. Nayarin walaray agmipakna ed satan, ya ikatunongan da ya anggapoy mauges a nagawa ed sika no ignorante ka. Balet, parad karaklan a totoo et tua so imbaga nen Fermi, aliwa labat a diad lawak na sientipikon panagsukimat noagta dia met ed arum niran aspekto na bilay. Say inka-ignorante, a mankabaliksan na agpakaamta na katuaan, so nanresulta ed pigay siglo lan pankarkarapkap na dakel a totoo diad intelektual, moral, tan espiritual a kabilungetan.—Efeso 4:18.

Satan so rason no akin a manaanap na pakaliwawaan iray manonot a totoo. Labay dan amtaen no akin a wadia itayo tan no iner so arapen tayo. Kanian sasalien dan anapen itan diad nanduruman paraan. Konsideraen tayo pa ed antikey so pigara ed saratan.

Diad Panamegley na Relihyon?

Unong ed tradisyon na Buddhista, si Siddhārtha Gautama, say angiletneg na Budismo, so pirmin agonigon ed paniirap tan ipapatey na too. Sikatoy nampatulong ed saray relihyoson managbangat a Hindu pian naanap to so “dalan na katuaan.” Insuheri na arum ed sikara so yoga tan say sobran panameget ed dili iran pilalek. Say paraan a pinili nen Gautama diad kaunoran pian naromog so tuan pakaliwawaan et say aralem a personal a panagdalepdep.

Saray arum so manguusar na saray drugan makaapekto na nonot diad panaanap da ed pakaliwawaan. Alimbawa, deneskribe na saray membro na Native American Church so peyote—sakey a kaktus a walaan na makaelew a substansia—bilang “manangiparungtal na niamot a kakabatan.”

Panisiaan nen Jean-Jacques Rousseau, sakey a Pranses a pilosopo nen koma-18 a siglo, a siopaman a masimoon a manupapet so makaawat a mismo na espiritual a panangiparungtal manlapud Dios. Panon? Diad italineng ed “no antoy ibabaga na Dios ed puso.” Insan, say pakaliknam ed saray bengatla—say ibabaga ed sika na liknaan tan konsiensiam—et magmaliw “a mas seguradon giya diad sayan nankakanat iran opinyon na too,” kuan nen Rousseau.—History of Western Philosophy.

Diad Panamegley na Pakayarin Mankatunongan?

Say pananap ed pakaliwawaan panamegley na relihyon et kinontran maong na dakel a kapanaonan nen Rousseau. Alimbawa, moriaen na kapara ton Pranses a si Voltaire ya agbalot aliwawaan na relihyon so katooan, imbes, satan so manunan sengegan no akin a say Europa et nagmaliw ya ignorante, maanito, tan mapegpeget diad loob na saray siglo, legan na peryodo a tinukoy na pigaran historyador bilang Mauddiem a Panaon.

Si Voltaire et nagmaliw a kabiangan na sakey a grupo ed Europa a tatawagey Pakaliwawaan, a walaan na saray  sisisiaen a nibase ed panagkatunongan. Impawil na saray membro na satan iray ideya na kadaanan a Griego—salanti, say panagkatunongan na too tan sientipikon panagsuri et manunan nakaukolan pian naromog so tuan pakaliwawaan. Moriaen met na sakey nin membro na satan a grupo a si Bernard de Fontenelle a say mismon panagkatunongan na too et makapangitonton la ed katooan ed “sakey a siglo na tuloytuloy a pakaliwawaan, a no ikompara et say amin ya apalabas a siglo so nipasen a walad kabilungetan.”—Encyclopædia Britannica.

Pigara labat iratan ed dakel a mansusumlangan ya ideya no panon a naromog so pakaliwawaan. Kasin walan talaga so natuplegan a “seguradon giya” ed panaanap tayoy katuaan? Imanoen pa so ibabaga na onggendan ya artikulo nipaakar ed say napanmatalkan a lapuan na pakaliwawaan.

[Saray litrato ed pahina 3]

Nanduruma so paraan di Gautama (Buddha), Rousseau, tan Voltaire diad panaanap da na pakaliwawaan