Wessel Gansfort​—“Sakey a Managreporma Sakbay na Repormasyon”

Saray ngaran a Luther, Tyndale, tan Calvin so kabisado na amin ya estudyante na Repormasyon na Protestante, a ginmapo nen 1517. Balet, dagdaiset so makaamta ed ngaran a Wessel Gansfort. Sikato so tinawag a “sakey a Managreporma sakbay na Repormasyon.” Labay yon naamtaan no siopa iyan too?

SI Wessel so nianak nen 1419 diad baley na Groningen ed Netherlands. Nen koma-15 a siglo, dagdaiset a totoo so awalaan na pribilehyon makapaneskuela, ingen ta akapanaral si Wessel. Anggaman sikato so nagmaliw a marundunong, diad edad a siamera et sikatoy kinaukolan ya ontunda ed panaaral to lapud pobpobre so atateng to. Maong labat ta sanen akabatan na sakey a mayaman a balon bii so inkautek na malangwer nin Wessel, inyopresi to a suportaan toy panaral nen Wessel. Kanian nitultuloy to lamet so paneskuela to. Sinmabi panaon, sikato so akapansumpal ed kurson Master of Arts. Insan ompatnag a diad saginonor et sikato so awalaan na titulon Doctor of Theology.

Si Wessel so walaan na pirmin pilalek a makagamor na pikakabat. Balet, diad panaon to et dagdaiset iray librarya. Anggaman naimbento ed panaon to iray angkelag a panag-imprinta, maslak ed saray libro so sinakal tan mabmabli. Si Wessel so kaiba ed sakey a grupo na saray iskolar a linma ed nanduruman librarya tan monasteryo ta pian anapen da iray mataltalag lan manuskrito tan saray abayag lan nababalang a libro. Insan innabang da ed balang sakey so adiskobre ra. Dakdakel so agamoran ton kakabatan tan say personal a kuaderno to so apano na saray inaon a salita manlapud karaanan iran literatura. Mabetbet a sikatoy pansususpetsaan na arum iran teologo lapud dakerakel so amta to ya agda nin balot nadngelan. Si Wessel so tinawag a Magister Contradictionis, odino Onsianon Managsuppiat.

“Akin ya Agmo Ak Iwanwan ya Onasingger ed si Kristo?”

Manga 50 taon sakbay na Repormasyon, akatongtong nen Wessel si Thomas à Kempis (manga 1379-1471), a bibidbiren na karaklan bilang say autor na bantog a De Imitatione Christi (Impangalig ed si Kristo). Si Thomas à Kempis so membro na Brethren of the Common Life, sakey ya ulopan a mangidadanet ed pankaukolan na pambilay a debosyonado. Imbaga na sakey a managsulat nipaakar ed impanbilay nen Wessel ya aminpigan pinaseseg nen Thomas à Kempis  si Wessel a mandasal ed si Maria. Oniay inyebat nen Wessel: “Akin ya agmo ak iwanwan ya onasingger ed si Kristo, a mapangasin mangiimbita ed amin a nabebelatan ya onasingger ed sikato?”

Unong ed sakey a report, ag-inawat nen Wessel so pagmaliw a pari. Sanen sikatoy atepetan no akin ya agto labay so paordinaan, odino pakiskisan so toktok na ulo to pian nabidbir bilang pari, inkuan to ya anggano sikatoy bikkelen da et agto antakot so ompatey daput no duga so panag-isip to. Mapatnag a say tutukoyen to et say katuaan a saray naordinaan a papari et ag-asentensiaan ed saray ginawa ran krimen, tan ompatnag a say impakaordinaan da et talagan angisalba ed dakel ed sikara manlapud ipapatey! Agmet inawat nen Wessel so arum niran kaslakan ya agamil na relihyon. Alimbawa, sikato so akritiko lapud agto panisiaan iray milagro ya adeskribe ed bantog a libro ed panaon to, say Dialogus Miraculorum. Bilang ebat, oniay imbaga to: “Magmaong ni manbasa na Masanton Kasulatan.”

“Dakel so Naamtaan Tayo No Mantepet Itayo”

Si Wessel so nanaral na Hebreo tan Griego tan dakel so agamoran ton pikakabat manlapud saray sulat na inmuunan Papari na Simbaan. Makatantanda so panamabli to ed orihinal iran lenguahe na Biblia, lapud sikato so nambilay la sakbay ni nen Erasmus tan Reuchlin. * Sakbay na Repormasyon, aliwan mainomay so pakaaral ed lenguahen Griego, lapud dagdaiset labat ya iskolar ed Alemanya so makaamta na Griego, tan anggapo iray katulongan pian naaralan itan a lenguahe. Kayari na inkagba na Constantinople nen 1453, si Wessel so nayarin akapilimog ed saray Griegon monghe a binmatik ed Sagur, tan sikato so akaaral na simpli iran Griego. Diad saraman a panaon et saray Judio labat so makapansalita na Hebreo, tan ompatnag a naaralan nen Wessel iray simplin Hebreon salita manlapud saray akombertin Judio.

Papablien a tuloy nen Wessel so Biblia. Impasen to itan bilang sakey a libron pinuyanan na Dios tan panisiaan to a sigpot a mantutunosan so amin a libro na Biblia. Parad si Wessel, say pangipatalos ed saray bersikulo na Biblia so nakaukolan a mitunosan ed konteksto tan agnayarin pikeweten. Amin a mamikewet ed pangipaliwawa ed satan so nepeg a pansuspetsaan bilang managsumlang ed aawaten a bangat. Sakey ed saray  paborito ton bersikulo na Biblia et samay walad Mateo 7:7: “Mananap kayo, et makalmo kayo.” Lapud puersa na satan a bersikulo, mapekder ya anisiaan nen Wessel a makagunggona so pantepet, tan inkatunongan to a “dakel so naamtaan tayo no mantepet itayo.”

Sakey a Nikadkaduman Kerew

Nen 1473, si Wessel so binmisita ed Roma. Sikato so naabuloyan a mitongtong ed si Pope Sixtus IV, say primero ed anemiran papa a say parungtalan ya imoral a kondukta ra et angitonton ed Repormasyon na Protestante. Impabitar na manag-awaran a si Barbara W. Tuchman ya inggapo nen Sixtus IV so peryodo na “andiay-baing, arap-arapan, agmanundan impanggegemtan ed personal a pankaabigan tan say pakayari ed politika.” Abigla so publiko ed parungtalan a pamapabor to ed saray kapamilyaan odino kanayon to, a sikara labat so iikdan to na posisyon. Insulat na sakey a historyador a labay nen Sixtus a say kapamilyaan to labat so makayurong ed puesto na papa. Pigpigaran totoo so nampakpel a mangondena ed saratan a panangabuso.

Balet, duma si Wessel Gansfort. Sakey ya agew et oniay imbaga ed sikato nen Sixtus: “Ana’ko, kerew mo labat no anto so labay mo, tan iter mi itan ed sika.” Oniay tampol ya inyebat nen Wessel: “Santo papa, . . . lapud walaan kayo na posisyon diad dalin bilang sankatageyan a pari tan pastol, kerewen ko a . . . sumpalen yo so atagey a betang yo ta pian no onsabi so Baleg a Pastol na saray karnero . . . et ibaga to ed sikayon: ‘Maabig, maong tan matoor a lingkor, onloob ka ed liket na Katawan mo.’” Imbaga nen Sixtus a responsabilidad to la itan tan say nepeg a kerewen nen Wessel et say parad inkasikato. Oniay ebat nen Wessel: “Kerewen ko sirin ed sikayo ya ikdan yo ak na Griego tan Hebreon Biblia manlapud Librarya na Vatican.” Inter na papa so kerew nen Wessel balet inkuan na papa a makulangkulang si Wessel lapud agto kinerew so magmaliw ya obispo!

“Sakey a Katilaan tan Lingo”

Lapud kakkaukolan so kuarta ed pangipaalagey na bantog a Sistine Chapel, inkana nen Sixtus so agamil a “pambayar ed pangidasal” ed  saray inaatey. Sayan agamil so nibanbantog. Inkuan na libron Vicars of Christ​—The Dark Side of the Papacy: “Baleg so gagastosen na saray abalon lalaki tan bibii, inateyan iran atateng pian naagwat ed Purgatoryo iray [inaatey ya] inad-aro ra.” Sayan agamil so inawat na saray ordinaryon totoo, ya anisiaan da a nigarantiya na papa so pakakar ed tawen na saray inaatey ya inad-aro ra.

Balet, mapekder a papanisiaan nen Wessel ya anggapoy pakayari na Iglesia Katolika, pati say papa, a mamerdona ed saray kasalanan. Saratan ya agamil so parungtalan a tinawag nen Wessel bilang “sakey a katilaan tan lingo.” Agto met panisiaan a nakaukolan so mankompesar diad saray pari pian naperdona iray kasalanan.

Kinuestion met nen Wessel so inkanaspot na papa, ya imbaga ton makapuy so pundasyon na pananisia no say naynay a panisiaan na totoo et saray papa lapud mankakasalanan met iratan. Oniay insulat nen Wessel: “No ipulisay na saray atatagey a klero iray ganggan na Dios tan paunor da iray ginawa ran ganggan, . . . anggapoy kakanaan na gagawaen tan igaganggan da.”

Imparaan nen Wessel so Dalan Parad Repormasyon

Inatey si Wessel nen 1489. Anggaman sinuppiat to so arum ed saray lingon sisiaen na simbaan, sikato so nansiansian Katoliko, tan sikato so agbalot kinondena na simbaan bilang managsumlang ed bangat da. Balet, kayari na impatey to et dineral na saray panatikon pari na Katoliko iray sulat to lapud saratan so impasen a sumlang ed bangat na simbaan. Diad panaon nen Luther, alingwanan lawari so ngaran nen Wessel, anggapo ed saray sulat to so niyimprinta, tan dagdaiset a manuskrito so nansiansia. Say inmunan edisyon na saray sulat nen Wessel so nipalapag a siansia ed baetan na 1520 tan 1522. Akatekep ed satan so sulat nen Luther a personal ton inrekomenda iray sulsulat nen Wessel.

Anggaman aliwan sakey a Managreporma si Wessel, a singa si Luther, maparungtal ton kinondena so arum ed saray lingon gagawaen na simbaan ya angitonton ed Repormasyon. Diad tua, sikato so deneskribe na Cyclopedia nen McClintock tan Strong bilang say “sankaimportantian a too ed limog na saray Aleman ya akatulong ed impangiparaan ed dalan parad Repormasyon.”

Si Wessel so impasen nen Luther bilang sakey a kamuyong. Onia so insulat na autor a si C. Augustijn: “Inyaliling nen Luther so mismon panaon tan kipapasen to ed kipapasen nen Elias. No panon ya inisip na propeta a bukbukor to lay mibabakal parad Dios, inisip met nen Luther a bukbukor toy milalaban ed simbaan. Balet kayari ton abasa iray sulat nen Wessel, amoria ton say Katawan so angiliktar na sakey a “nakdaan ed Israel.’” “Inyabawag ni ingen nen Luther a: ‘No asakbay ko lan abasa iray sulat to, nayarin inisip na saray kabusol ko a naaralan ko ed si Wessel so amin a bengatla, say panag-isip to et mipadpara ed siak.’” *

‘Naalmo Yo’

Aliwan biglaan so inggapo na Repormasyon. Linmabas ni so pigaran panaon anggad akompleto iray ideya ya angitonton ed inggapo na Repormasyon. Amoria nen Wessel a say kabandayan na saray papa so mansumpal lanlamang ed pilalek a panreporma. Oniay aminsan ya inkuan to ed estudyante to: “Sikan ugaw a maseet a manaral, nanengneng mo diad panaon mo a saray bangat na . . . makolkol iran teologo so ipulisay na amin a tuan Kristianon iskolar.”

Anggaman atebek nen Wessel so pigaran lingo ya agamil tan panangabuso ed panaon to, agto niparungtal so interon liwawa na katuaan na Biblia. Balet, parad sikato et nepeg a basaen tan aralen so Biblia. Unong ed libron A History of Christianity, si Wessel so “anisia a say Biblia so nepeg a pangibasiyan ed amin a bengatla nipaakar ed pananisia, lapud pinuyanan itan na Masanton Espiritu.” Diad modernon panaon, papanisiaan met na saray tuan Kristiano a say Biblia et impuyan a Salitay Dios. (2 Timoteo 3:16) Tan natan et malinew la odino mainomay lan anapen iray katuaan na Biblia, kanian lalon kakkaukolan ya iyaplika so prinsipyo na Biblia a: “Mananap kayo, et makalmo kayo.”​—Mateo 7:7; Uliran 2:1-6.

[Saray paimano ed leksab]

[Kahon/Litrato ed pahina 14]

SI WESSEL TAN SAY NGARAN NA DIOS

Diad saray sulat nen Wessel, say ngaran na Dios et kaslakan a nipatalos a “Johavah.” Balet, ag-onkulang ed amiduan danay ya inusar nen Wessel so “Jehovah.” Diad sampot a komento na autor a si H. A. Oberman sanen insalaysay to so nipaakar ed saray punto de bista nen Wessel, inkuan to ya inisip nen Wessel a no say lenguahen Hebreo et kabisado nen Thomas Aquinas tan saray arum, “naamtaan da komon so ngaran na Dios a niparungtal ed si Moises, a satan so agmankabaliksan na ‘Siak imay siak,’ noagta ‘Siak so magmaliw ed labay kon pagmaliwan.’” * Susto so impatalos na New World Translation a kabaliksan a “Magmaliw ak no anto so pagmaliwan ko.”​—Exodo 3:13, 14.

[Paimano ed leksab]

[Credit Line]

Manuskrito: Universiteitsbibliotheek, Utrecht

[Saray litrato ed pahina 15]

Sinuppiat nen Wessel so agamil a “pambayar ed pangidasal” ed saray inaatey, ya inaprobaan nen Pope Sixtus IV