Akaloob so Inkakristiano ed Asia Minor

NEN inmunan siglo C.E., dakel a kongregasyon na saray Kristiano so binmulaslas diad Asia Minor (karaklan et sakop na Turkey natan). Amayamay a Judio tan Gentil so tinmalineng ed mensahe na saray Kristiano. Oniay inkuan na sakey a diksionaryo na Biblia: “Nilikud ni ed Sirya tan Palestina, dia ed Asia Minor so sankaunaan tan sankalaknaban a ginapoan na Inkakristiano.”

No tugyopen tayoray impormasyon a naala’d nanduruman reperensya, mas natalosan tayo no panoy inlaknab na Inkakristiano ed sayan rehyon. Nengnengen tayo pa no antoray nadokdok tayo legan tayon usisaen irayan impormasyon.

Inmuna-unan Kristianos Diad Asia Minor

Say mapatpatnag ya inggapon inkayat na Inkakristiano diad Asia Minor et sani nen Pentecostes 33 C.E. sanen nantitipon ed Jerusalem iray bisita a nandurumay lenguahe ra. Kaiba ed saratan iray Diaspora a Judio (saray Judio ya agmanaayam ed Palestina) tan saray Judion proselita. Impulong na saray apostol nen Jesus so maong a balita ed sikara. Unong ed rekord na awaran et dakel so nanlalapu ed Capadocia, Ponto, distrito na Asia, * Frigia, tan Pamfilia. Tan saratan a pasen et maaw-awang lan sakop na Asia Minor. Diad saman et manga 3,000 a totoo so angawat ed mensahe na saray Kristiano tan nampabautismo. Kanian, awit-awit da lay balo ran pananisia sanen sinmesempet la ra.​—Gawa 2:5-11, 41.

Say onsublay a pakalaan tayo na impormasyon et say rekord ed Biblia nipaakar ed amitlon impanmisionaryo nen apostol Pablo ed Asia Minor. Diad inmunan impanbiahe nen Pablo tan saray kakaiba to nen manga 47/48 C.E., sikaray nanlayag ed Cyprus a paonla ed Asia Minor, tan sinmakda ira ed Perga diad Pamfilia. Diad arawi’d dayat a syudad na Antioquia na Pisidia, maabig so resultay impanpulong da a sengegay impangimon tan insumpa na saray Judio. Sanen amaarap ira di Pablo ed abalaten-bukig ya Iconio, walaray Judion angiplanon duksaen ira. Kasabi ra ed kabangibang a Listra, diad primero et inyabawag na totoon main-inomay a naimpluensyaan, a dios kunoy Pablo. Kabebekta sanen sinmabi iray sumpa a Judio a taga Antioquia tan Iconio, ginapoan dan  tinupak si Pablo tan tinaynan dan pateypateyan! Kayari na satan ya inkagawa, intuloy di Pablo tan Bernabe so linma ed Derbe diad kontrolado na Roma a probinsya na Galacia, a say lenguahe et Lycaoniano. Aporma iray kongregasyon ditan tan walaray tinuron mamatatken. Kanian, nanengneng yo a manga 15 taon kayari na Pentecostes 33 C.E. et linmamot la so Inkakristiano ed Asia Minor.​—Gawa 13:13–14:26.

Legan na mikaduan impanbaroy na grupo nen Pablo nen 49 anggad 52 C.E., nila da nin unona so Listra, tan posiblin sinamar day dati ton teritorya a Tarso ed Cilicia. Kayari ran pinawil iray agagi ed Listra tan amaarap ed amianen, sinali di Pablo ya ‘ipulong so salita’ diad saray probinsya na Bitinia tan Asia. Balet, ag-ira inabuloyan na masanton espiritu, ta diad arapen ni pampulong ditan. Imbes, inwanwan na Dios si Pablo ya onla ed saray abalaten-sagur a parte na Asia Minor anggad diad gilig na dayat a Troas. Insan, panamegley na pasingawey et sikatoy ingganggan a mangiyabawag na maong a balita diad Europa.​—Gawa 16:1-12; 22:3.

 Legan na mikatlon impanmisionaryo nen Pablo nen manga 52 anggad 56 C.E., nila to lamet so Asia Minor, anggad asabi to so Efeso, a pinagkasentron pier na syudad na Asia. Asamar to la itan sanen pasempet ed mikaduan impanbaroy to. Walay grupo na saray Kristiano ya aktibo ed satan a syudad, tan sikara di Pablo so angiba ed sikara ed ngalngali taloy taon. Legan na saratan a taon, dakel so asagmak dan kairapan tan kapeligroan. Say sakey ed saratan et samay impanggulo na saray taga Efeso a panday na pilak diad gunaet dan protektaay matubon anapan da a panaggaway rebulto.​—Gawa 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Mapatnag a say impanmisionaryo di Pablo ed Efeso et akasabi ed ararawin lugar. Oniay inkuan na Gawa 19:10: “Amin a manaayam ed Asia, saray Judios tan saray Griegos, nadngel da so salita na Katawan.”

Aligwas ed Asia Minor

Sanen magano lan onalis ed Efeso si Pablo, oniay insulat to ed saray taga Corinto: “Saray iglesia [odino kongregasyon] na Asia paibabanoan ira ed sikayo.” (1 Corinto 16:19) Antoran kongregasyon so tutukoyen nen Pablo? Nayarin kaiba ed saratan iramay walad Colosas, Laodicea, tan Heirapolis. (Colosas 4:12-16) Oniay inkuan na libron Paul​—His Story: “Makatunongan labat a nibagan linmesa iray komunidad na Smirna, Pergamo, Sardis, tan Filadelfia lapud impanmisionaryo ed Efeso. . . . Amin na saraya et 192 kilometro manlapud Efeso tan konektado ed palatas iran karsada.”

Kanian manga 20 taon kayari na Pentecostes 33 C.E., wala laray aporman kongregasyon na saray Kristiano diad abalaten tan sagur na Asia Minor. Kumusta balet iray arum nin parte na rehyon?

Saray Sinulat nen Pedro

Insulat nen apostol Pedro so sankaunaan ya impuyan a sulat to pigay taon ed saginonor, nen manga 62 anggad 64 C.E. Satan et parad saray Kristiano diad Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, tan Bitinia. Ompapaway ed sulat nen Pedro a wala laray kongregasyon na Kristianos ed saratan a pasen, ta binilin to iray mamatatken  da a ‘mamastol ed pulok.’ Kapigan ta niletneg irayan kongregasyon?​—1 Pedro 1:1; 5:1-3.

Arum ed saray sinulat nen Pedro, a singa saramay manaayam ed Asia tan Galacia, et pinulongan la nen Pablo. Balet, agto asabi so Capadocia tan Bitinia. Anggapoy nabasa ed Biblia no panon ya akasabi so Inkakristiano ed saratan a rehyon, balet, nayari pa lagin panamegley na saramay Judio odino proselita a linma ed Jerusalem nen Pentecostes 33 C.E., ya anempet lanlamang. Antokaman so agawa, sanen nansulat si Pedro manga 30 taon kayari na Pentecostes, kuan na sakey ya iskolar a mapatpatnag a “nitaytayak [lay kongregasyon] ed interon Asia Minor.”

Pitoran Kongregasyon Diad Apocalipsis

Say impanrebelde na saray Judio ed saray Romano so nanresulta ed impakaderal na Jerusalem nen 70 C.E. Kanian nayarin batik ed Asia Minor iray arum a Kristianon manaayam ed Judea. *

Sanen mansamposampot lay inmunan siglo C.E., saray pitoran kongregasyon ed Asia Minor et sinulat nen Jesu-Kristo panamegley nen apostol Juan. Ipaparungtal na sarayan sulat ed kongregasyon na Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, tan Laodicea, a saray Kristiano ed sayan parte na Asia Minor so naiimpluensyaan na nanduruman kapeligroan, a singa say imoralidad, sektarianismo, tan apostasya.​—Apocalipsis 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

Mapaabeba tan Interon Puson Panaglingkor

Malinew ya aliwa labat lan diad Saray Gawa na Saray Apostoles so pakabasaan ed inlaknab na Inkakristiano nen inmunan siglo. Saray bantog ya apostol a di Pedro tan Pablo et akibiang ed kimkimey a deneskribe ed Saray Gawa, balet wala niray nampupulong ya agtayo amtay bilang da. Pepekderan na imbulaslas ed Asia Minor ya impapuso na saray Kristiano nensaman so ganggan nen Jesus ya: “Onla kayo sirin, tan manggawa kayo na saray babangatan ed amin a nasyones.”​—Mateo 28:19, 20.

Mipadpara met natan, pigpigara labat ed saray matoor a nagagawaan na saray Tasi nen Jehova ed interon mundo so nakakabatan na amin ya agagi. Singa met ed saray matoor ya ebanghelisador ed Asia Minor nen inmunan siglo, karaklan ed saray manpupulong na maong a balita natan so agkabat. Balet, sikara met so okupado tan napnapnek, tan alay inkakontento ra lapud amta ran say mabulbulos a panlilingkor da et makapangiliktar ed arum.​—1 Timoteo 2:3-6.

[Saray paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 11]

INGGAPO NA INKAKRISTIANO DIAD BITINIA TAN PONTO

Say probinsya na Bitinia tan Ponto et walad baybay na Andeket a Dayat na Asia Minor. Dakel so naamtaan tayo nipaakar ed inagew-agew a kabibilay na sayan probinsya diad sulat nen Pliny ya Ug-ugaw, sakey ya opisyal nen Trajan, ya Emperador na Roma.

Manga 50 taon kayarin impaitulor ed saray kongregasyon ed sarayan pasen so sulat nen Pedro, sinulat nen Pliny si Trajan pian onkerew na simbawa no panon ton pidenengan iray Kristiano: “Agko ni asali so akaimaton na usay ed saray Kristiano. Kanian agko kabisado iray totontonen no kaunongay kalaknab na pananusa ed sikara. Dakdakel so uusayen a totoon nandurumaay edad tan kipapasen, a namparan lalaki tan bibii, tan seguradon mantultuloy ni iya. Aliwa labat lan balbaley so naalisan na sayan makapasulag a kulto, noag pati saray baryo tan nisulinek a distrito.”

[Diagram/Mapa ed pahina 9]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

IMPANBIAHE NEN PABLO BILANG MISIONARYO

Unonan Biahe

CYPRUS

PAMFILIA

Perga

Antioquia (na Pisidia)

Iconio

Listra

Derbe

Mikaduan Biahe

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (na Pisidia)

FRIGIA

GALACIA

Troas

Mikatlon Biahe

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (na Pisidia)

Efeso

ASIA

Troas

[Pitoran kongregasyon]

Pergamo

Tiatira

Sardis

Smirna

Efeso

Filadelfia

Laodicea

[Arum a lugar]

Hierapolis

Colosas

LICIA

BITINIA

PONTO

CAPADOCIA

[Litrato ed pahina 9]

Antioquia

[Litrato ed pahina 9]

Troas

[Credit Line]

© 2003 BiblePlaces.com

[Litrato ed pahina 10]

Teatro ed Efeso.​—Gawa 19:29

[Litrato ed pahina 10]

Angiletnegan na altar nen Zeus diad Pergamo. Saray Kristiano ed syudad so nanayam ed “kawalaan na trono nen Satanas.”​—Apocalipsis 2:13

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.