Anto so Ibales Ko ed Kinen Jehova?

Unong ed salaysay nen Ruth Danner

Lanang ya ilulurey nen Nanay a say 1933 et taon na saray trahedya: Nanuley si Hitler, indeklara na papa iya a Masanton Taon, tan nianak ak.

SARAY atateng ko et nanayam ed baley na Yutz, diad Lorraine, rehyon ed Pransya ya asingger ed ketegan na Alemanya. Nen 1921, si Nanay a debotadon Katoliko et akiasawa ed si Tatay, sakey a Protestanti. Nianak si atsik Helen nen 1922 tan impabinyagan na atateng mi ed Katolikon Simbaan.

Sakey ya agew nen 1925, akaawat si Tatay na libron The Harp of God ed lenguahen Aleman. Nen abasa itan nen Tatay, akombinsin aromog to lay katuaan. Sikatoy nansulat ed saray angipalapag ed satan, a tinmulong pian nakabat to ray Bibelforscher, tawag ed saray Tasi nen Jehova nensaman diad Alemanya. Tampol a ginapoan nen Tatay ya ipulong so naaralan to. Ag-iya labay nen Nanay. Oniay ibabaga to’d si Tatay diad lenguahen Aleman, “Gawam lay labay mon gawaen, agka labat mimila ed saratay Bibelforscher!” Balet ta desidido lan talagay Tatay, tan nen 1927, sikatoy abautismoan.

Lapud satan, ginapoan nen bai a piliten si Nanay a midiborsyo. Aminsan diad Misa, pinasakbayan na pari iramay wadman ya “arawian day palson propeta a si Danner.” Kasempet nen bai ya akimisa, tinupak toy Tatay na masitera manlapud tagey na abung mi. Naknay Tatay ed takeb, a dawdawit so ulo to. Lapud saya et nannonot si Nanay, ‘Anto yan relihyon, ibangat to kan mamatey.’ Ginapoan ton basaen iray publikasyon na saray Tasi nen Jehova. Ag-abayag, akombinse Nanay a nalmo to lay katuaan, tan sikatoy abautismoan nen 1929.

Ginawa na atateng mi so anggaay nayarian da pian magmaliw a peteg a persona si Jehova ed sikami nen atsik. Ibabasa ra ed sikami iray istorya ed Biblia insan da kami tepetan no akin ya onmay inkiwas na saramay karakter. Denesidi met la’d satan nen Tatay ya agla mantrabahoy labi, anggaman baleg so nabawas ed sueldo to. Labay toy nawalaan na panaon parad saray Kristianon pantitipon, ministeryo, tan panag-aral mi bilang pamilya.

Sinmasabi Iray Subok

Naynay a paparawesen na atateng mi iray ombiabiahen manangasikaso tan saray Bethelite a manlalapud Switzerland tan France. Iistoryaen day sasagmaken ya irap na saray  agagi ed Alemanya, a pigaran kilometro labat manlapud abung mi. Saray Tasi nen Jehova et aawiten na Nazi ed saray panamairapan a kampo tan isisian day ananak ed atateng.

Akaparaan kami la nen atsik ed sarayan nagawa. Imbangat kami na atateng min ipatlep so pigaran teksto ed Biblia a makatulong ed sikami. Oniay pangibabaga ra: “No agyo amtay gawaen yo, nonot yoy ibabaga na Uliran 3:5, 6. No natatakot kayo’d saray subok ed eskuelaan, isip yoy 1 Corinto 10:13. No nisian kayo’d sikami, tandaan yoy ibabaga na Uliran 18:10.” Akabisadok so Salmo 23 tan 91, tan naaralan koy manmatalek a lawas salimbengan ak nen Jehova.

Nen 1940, sinakop na Nazi so Alsace-Lorraine, tan inobliga day amin ya adulto a mibiang ed partido na Nazi. Sanen ag-inmabuloy si Tatay, kuan na saray Gestapo ya arestoen da. Agmet labay nen Nanay so mandait na unipormi sundalo, kanian tinaktakot da met.

Nagmaliw a singa bangungot ed siak so iloob ed eskuelaan. Kada agew, onggagapoy klase mi diad pampikasi ed si Hitler, pangikelyaw na “Heil Hitler” tan pangansion na national anthem ya akatagey so kawanan a lima. Imbes ya ibaga na atateng ko ya agak onsasaludo ed si Hitler, tinmulong ira pian nipasal so konsiensiak. Kanian, siak a mismoy nandesisyon ya ag-onsaludo ed si Hitler. Tinampal ak na mamaestra tan inkuan dan ekalen da ak ed eskuelaan. Aminsan, sanen pitoy taon ko ni labat, pinaalagey ak na 12 mamaestra diad eskuelaan. Pinilit da ak ya onsaludo ed si Hitler. Balet, diad tulong nen Jehova et akapanmatoor ak.

Walay sakey a maestran bubulatisen to ak. Imbaga ton maong ak ya estudyante, labalabay to ak kuno, tan panermenan to no paekalen da ak ed eskuelaan. Inkuan to: “Agmo la kaukolan ya itagey a maong so limam. Itagey mo labat na daiset. Agmo met la kaukolan ya ibagay, ‘Heil Hitler!’ Mankunwari ka labat, anggan pagalaw mo labat so bibil mo.”

Nen indalem ko itan ed Nanay, impanonot to’d siak imay istorya ed Biblia na saramay taloran Hebreo a walad arapan na talintao ya impaalagey na ari Babilonia. “Antoy ingganggan ed sikara?” so intepet nen Nanay. “Ontalimukor,” so ebat ko. “No diad saman et imbansag da met lay pangisinger na sandalyas da, nibaga kasin duga iman? Natan, sikay mandesisyon, gawam no antoy isisipen mon duga.” Singa di Sidrac, Mesac, tan Abednego, denesidik a si Jehova labat so panmatooran ko.​—Dan. 3:1, 13-18.

Aminpiga ak a pinaekal ed eskuelaan na saray mamaestra, tan kuan dan isian da ak kuno ed saray atateng ko. Aburido ak a maong, ingen ta pinaseseg ak nen Nanay tan Tatay. Sanen antis kon maneskuela lamet, nampikasi kamin dua nen Nanay pian kerewen so proteksion nen Jehova. Amtak a pabiskegen To ak pian makatalindeg ak ed katuaan. (2 Cor. 4:7) Imbaga nen Tatay ya agak natatakot ya onsempet ed abung no ngalngali agko la nasarag so desdes. Inkuan to: “Anggan antoy nagawa ana’ko, inad-aro mi ka. Say importante et say relasyon mo ed si Jehova.” Sarayan balikas so amabiskeg ed pilalek kon pansiansiaen so integridad ko.​—Job 27:5.

Mabetbet iray Gestapo ed abung pian mananap na saray publikasyon na Tasi tan pian tepetan iray atateng ko. Aawiten day Nanay tan naandi na pigaran oras. Pati si Tatay tan atsik et lalaen da ed trabaho tan aawiten da met. Agko amta no nasabik ni kasi Nanay kasempet ko manlapud eskuelaan. No maminsan, ibaga na kaabay min: “Inala da lamet si inam.” Insan ak la’d satan onamot ed abung a sankanonot irayan tepet: ‘Papairapen da kasi Nanay? Nanengneng ko ni ra kasi?’

Say Impamataynan ed Sikami

Nen Enero 28, 1943, binangon kami na saray Gestapo ed 3:30 na palbangon. Imbaga dan no mila kamin sankapamilyaan ed Partido na Nazi, agda kami pataynanen ed lugar mi. Inikdan da kami taloy oras pian makapanparaan. Akatarya lay Nanay ed saya tan akaimpake  la ray kawes tan Biblia ed bag mi, kanian inusar mi la itan a panaon pian manpikasi tan manpapasesegan. Pinanonotan kami nen Tatay ya ‘anggapoy makapangisian ed sikatayo diad aro na Dios.’​—Roma 8:35-39.

Talagan amawil iramay Gestapo. Agkon balot nalingwanan so maedad lan si Sister Anglade legan ton ompapayapay tan manludlua sanen onaalis kami la. Inyakar da kami ed istasyon na tren ed Metz. Kayari taloy agew ed tren, akasabi kami’d Kochlowice, kampon kokontrolen na Auswitch diad Poland. Kayari duay bulan, inyalis da kami ed Gliwice, a datin kombento a ginawa lan kampo. Imbaga na saray Nazi a no pirmaan mi imay kasulatan a mangibabagan taynan mi lay pananisia mi, ibulos da kami tan ipawil da iray kagawaan mi. Ag-inmabuloy si Tatay tan Nanay, kanian inkuan na saray sundalon, “Agkayo lan balot makasempet.”

Kasabi Hunyo, inyalis da kami lamet ed Swietochlowice, a ditan ko nalay isakit-sakit na ulok a wala ni anggad natan. Naimpeksion iray gamet ko, tan inekal na doktor so pigaran kukok ya agto la inusaray anestisya. Anggaman ontan, lapud trabahok ya ibabaki na guardia, mabetbet ak a makakar ed panaderia, a ditan et walay biin mangiiter ed siak na tinapay.

Anggad satan a panaon, maniiba kami nin sankapamilyaan a sian ed arum nin priso. Nen Oktubre 1943, inyakar da kami ed kampo diad Ząbkowice. Ditan et naugip kami ed atik na abung a kaibay manga 60 lalaki, bibii, tan ugugaw. Sinegurado na saray sundalon SS (Schutzstaffel) a say irarasyon dan tagano ed sikami et wala lay angob to tan nababangles la.

Anggaman ed kairapan, agkamin balot naandiay ilalo. Abasa mi ed Say Panag-Bantayan a manaalagar so malaknab a panagpulong kayari guerra. Kanian amta mi makasengeg na paniirap mi, tan magano lan mangangga itan.

Nen abalitaan min onaabanti lay Alyadon puersa, amta min natatalo la iray Nazi. Kagapoy 1945, denesidi na SS a taynan da lay kampon kawalaan mi. Nen Pebrero 19, pinuersa da kamin manakar na ngalngali 240 kilometro. Kayari apatiran simba, akasabi kami’d Steinfels, Alemanya. Ditan et pinan-iiba na saray guardia iray priso diad sakey a panagminasan. Say abaloan na arum et pateyen da kami la. Balet diad satan a mismon agew et sinmabi iray Alyado, tinmakas iray SS, tan asumpal a siansiay irap mi.

 Adampot Ko Iray Kalat Ko

Nen Mayo 5, 1945, kayari ngalngali duara tan kapalduan taon, akasempet kami ed abung mi diad Yutz. Marutdutak tan akuto-kuto kami. Say unor ya impansalat mi kawes et sani nen Pebrero, kanian pinoolan mi iratan. Anonotan koy imbaga nen Nanay ed sikami: “Ipasen yon saya la so sankarakpan ya agew ed bilay yo. Anggapon balot so atilak ed sikatayo, anggan saray sulong tayon kawes et agtayo gawa. Balet, akapawil itayo a matoor. Agtayo akikompromiso.”

Taloy bulan kon nampainawa diad Switzerland pian ompawil so kasil ko. Insan ak naneskuela lamet, a natan et agak la natatakot a napaekal ed eskuelaan. Makakapilimog kami met la ed saray agagi tan wala lay kawayangan min manpulong. Nen Agosto 28, 1947, diad edad a 13, nampabautismo ak bilang panangipatnag ed publiko na samay pigay taon lan sipan ko’d si Jehova. Si Tatay so nambautismo’d siak diad Ilog Moselle. Labay koy manpayunir a tampol, balet inkuan nen Tatay a kaukolan ko ni makaaral na napan-anapanan. Kanian inaral koy mandait. Nen 1951 diad edad kon 17, aturo ak a manpayunir ed Thionville.

Diad satan lanlamang a taon, akaatendi ak ed asemblea diad Paris tan nan-aplay ak a misionero. Ugaw ak ni’d saman, balet imbaga nen Brother Nathan Knorr ya iyatol to ni imay aplikasyon ko “parad arapen.” Nen Hunyo 1952, naimbitaan ak a manaral ed koma-21 a klase na Watchtower Bible School of Gilead diad South Lansing, New York, U.S.A.

Legan tan Kayari Impanaral Ko’d Gilead

Agaylan eksperiensya! Anta nanairapan ak lan mansalita ed publiko diad lenguahe mi, natan et kaukolan koy man-Ingles. Ingen, maaron sinuportaan ak na saray instruktor mi. Lapud iyiimis ko no nababaingan ak, pinangaranan ak na sakey ya agi na “Kingdom Smile.”

Nen Hulyo 19, 1953, nangraduar kami ed Yankee Stadium diad New York tan niasain kami nen Ida Candusso ed Paris. Makapanerbiyos so manpulong ed saray mayayaman a taga Paris, balet akapangiyaral ak ed pigaran mapaabeba. Akiasaway Ida tan linma’d Aprika nen 1956, balet nansiansia ak ed Paris.

Nen 1960, akiasawa ak ed sakey a Bethelite, tan nanlingkor kami bilang espisyal payunir ed Chaumont tan Vichy. Kayari limay taon, tinmunda ak a nampayunir lapud tuberkulosis. Grabe ermen ko, ta anggan nen ugaw ak ni et kalat ko lay manpayunir tan mansiansia’d satan. Ag-abayag, tinaynan ak na asawak tan akila’d arum a bii. Diad sarayan maermen a bekta, akatulong na baleg iray espiritual ya agagi, tan wadtan si Jehova ya ag-ontutundan manlilibit ed awit ko.​—Sal. 68:19.

Natan, manaayam ak ed Louviers, Normandy, asingger ed sangan opisina na France. Anggaman masakit ak la, maliket ak ta anengneng koy pananulong nen Jehova ed bilay ko. Say impamabaleg ed siak so akatulong anggad natan pian napansiansiak so dugan awawey. Imbangat ed siak na atateng ko a si Jehova et peteg a Persona a naarok, nakatongtong ko, tan mangeebat ed saray pikakasik. Sirin, “anto kasi manepeg ya ibales ko ed Jehova a nipaakar ed amin na saray panamainawa to ed siak?”​—Sal. 116:12.

[Blurb ed pahina 6]

“Maliket ak ta anengneng koy pananulong nen Jehova ed bilay ko”

[Litrato ed pahina 5]

Awit koy gas mask, nen anem taon ko

[Litrato ed pahina 5]

Kaibak iray misionero tan payunir ed Luxembourg diad espisyal a kampanyay panagpulong nen 16 años ko

[Litrato ed pahina 5]

Kaibak si Tatay tan Nanay diad kombension nen 1953