Sakey iya ed saray moral ya isyun nepeg a desisyonan na sanasawa no iisipen day manpa-in vitro fertilization (IVF). Antokaman so desisyon na sanasawa, eebatan da itan ed si Jehova. Balet, nayarin makatulong no amta ray proseso na IVF.

Say sankaunaan ya angilukon na test-tube baby et diad England nen 1978. Sikatoy agmanlukon ta barado iray Fallopian tube to, kanian agna-fertilize na saray sperm cell so/iray egg cell to. Panamegley na sakey ya medical procedure, angala iray doktor na mature lan egg cell ed ovary to, inyan dad glass dish, tan insan da in-fertilize panamegley na sperm cell nen asawa to. Samay aporman embryo et inkarga dad mixture pian na-develop, insan da inyan ed panag-anakan to tan ditan la binmaleg. Sikatoy angiyanak na ugaw a bii. Sayan proseso et tatawagen ya in vitro (in glass) fertilization, o IVF.

Anggaman nayarin manduruma so proseso depende ed bansa, kaslakan lan onia ay so nagagawad IVF: Say asawan bii et ikdan day maksil ya fertility drug diad pigaran simba pian ondakel so egg cell ed ovary to. Say asawan laki et nayarin kerewen ya mamawalay sperm cell panamegley na masturbasyon. Panibaen dad laboratoryo iray egg cell tan saray malinis lan sperm cell. Posible ya pigaran egg cell so na-fertilize tan magmaliw ya embryo. Kalabas na sakey o pigaran agew, saratan ya balon embryo et eksaminen dan maong pian nibiig iray walay depekto ed saray maong a klase ya ikargad panag-anakan na asawan bii pian ombaleg. Diad mikatlon agew, duara o taloran maong a klase na embryo so iyan dad panag-anakan na asawan bii pian mas baleg so tsansa ton manlukon. No pinmeket so sakey o masulok ni, sikatoy malukon, tan kalabas na pigaran bulan et mananak.

Panon to balet iramay agnausar ya embryo, pati saramay makapuy ya klase o walay depekto ra? No paulyan labat iratan, agla ra nabilay. Kanian  sakbay ya nagawa itan, i-frozen da ed likidon nitrogen. Akin? No ag-abilay iramay inmunan inkarga, nayarin usaren iray reserban embryo diad onsublay ya pampa-IVF da pian mas daiset so gastos. Balet walay nalalanor ya isyu ed moral. Singa samay sanasawa ya nantepet ed gapo na sayan artikulo, ag-amta na dakel no antoy gawaen dad saray aka-frozen ya embryo da. Ompan agda la labay ya arumay anak da. Nayarin maedad la ra o anggapo lay gastosen dan pampa-IVF lamet. Wala ray natatakot ya ompan piga-pigaray ilukon da. * Odino manguman so situasyon lapud ipatey o pangasawa lamet na anggan siopad sikara. On, amayamay so nepeg ya ikonsidera, tan lapud satan et manggagastos so dakel ya sanasawa parad storage fee na saray embryo diad dakel a taon.

Nen 2008, imbaga na sakey ya chief embryologist ed The New York Times ya dakel a sanasawa so agmakadesisyon no antoy gawaen dad saramay impa-frozen dan embryo. Inkuan na artikulo: “Manga 400,000 ya embryo so aka-frozen ed saray klinika ed interon bansa, tan dakel so onaarum kada agew . . . Ag-ompatey iray embryo anggan kayari samploy taon odino onsulok ni basta dugay inka-frozen da balet no agla ra aka-frozen, ompatey la ra.” (Sikami so angi-italic.) Lapud satan, iisipen na arum a Kristiano ya singa agmet makapuy no agda la pansiansiaen ya aka-frozen iray keran embryo. Akin?

Nayarin konsideraen na sanasawan Kristiano so sakey ya medikal a situasyon ya walaan na miparan isyu ed IVF. No grabe lay situasyon na kapamilya na saray Kristiano tan nabibilay labat panamegley na artificial life support, a singa say ventilator, kaukolan day mandesisyon. Agbalot paulyan na saray tuan Kristiano ya ag-ipatambal so kapamilya da; rerespetoen day bilay unong ed Exodo 20:13 tan Salmo 36:9. Oniay kuan na Mayo 8, 1974 ya Awake!: “Lapud rerespetoen day panmoria na Dios ya sagrado so bilay,  tan ikokonsidera day mismon konsiensia ra tan uunoren day ley na gobierno, saramay malabay ya manbilay unong ed prinsipyo na Biblia et agbalot mibiang ed positive euthanasia,” say ginagalan pamultot ed bilay na pasyente. Diad arum ya situasyon balet, aglan talaga nabilay so pasyente no ekalen so life support. Kaukolan sirin ya mandesisyon iray kapamilya to no kasin pansiansiaen da o ekalen lay artificial life support.

Tua, aliwa met ya eksakton ontan so situasyon na sanasawan nanpa-IVF tan nanpa-frozen na embryo. Balet say sakey ya opsyon da et say pangipaway ed saray embryo manlapud nitrogen freezer, tan paulyanan labat. No impaway ed freezer iray embryo, agmanbayag et ompatey la iratan. Desisyon na sanasawa no kasin iyabuloy da itan.​—Gal. 6:7.

Wala ray sanasawan nanpa-IVF ya mabulos dan akoey gastos ed pampa-frozen ed saray embryo odino say pangusar ed saratan no bilang ta labay day nawalaan lamet na anak. Balet, wala ray sanasawan mandesisyon ya agla ituloy ya i-frozen iray embryo, ta parad sikara et nabibilay labat iratan panamegley na artipisyal ya paraan. Eebatan na saray Kristiano ed Dios no panon dan usaren so nipasal ed Biblia ya konsiensia ra. Siempre, labay dan ag-ira nakonsiensia tan agda ibaliwalay konsiensia na arum.​—1 Tim. 1:19.

Naimano na sakey ya ekspertod reproductive endocrinology ya dakel so sanasawan “agda amtay gawaen da tan naproproblema no antoy gawaen dad saramay [aka-frozen ya] embryo da.” Kanian oniay konklusyon to: “Parad dakel ya sanasawa, singa anggapoy dugan desisyon.”

Kanian no nononoten na saray tuan Kristiano so manpa-IVF, nepeg dan ikonsidera so amin ya seryoson pansumpalan na desisyon da. Oniay simbawa na Biblia: “Saray totoon ikakana ray ulo ra nanengneng dan onsasabi so kaatapan, et paliisan da, balet saray totoon kulang na kanonotan subaen da, et nasagmak day kairapan.”​—Pro. 22:3, Maung a Balita.

Singa solusyon met itan, balet aliwan satan so Makasulatan ya panresolbid problema da. Pian natalosan tayo no akin, amtaen tayo ni so gagala na Declaration Pledging Faithfulness, no akin ya wala itan, tan no iner tan diad anto ran situasyon onaplika itan.

Say dokumento et akasulat a paknaan ya pirmaan ed arap na saray tasi na laki tan biin aglegal a nakasal. Diad sayan dokumento, isipan dan manmatoor irad sakey tan sakey tan gawaen dan legal so panamaley da no posible la. Ipasen na kongregasyon ya diad arap na Dios tan too et singa la ra legal ya nankasal.

Akin tan kapigan a nayarin niyabuloy so Declaration Pledging Faithfulness? Si Jehova so angigapo ed uksoyan na panangasawa tan parad sikato et seryoso itan. Oniay imbaga na Anak to: “Say impankasakey na Dios, agnepeg a pansianen na too.” (Mat. 19:5, 6; Gen. 2:22-24) Onia ni inkuan to: “Siopaman a lakin mangidiborsyo ed asawa  to, ya aliwan makasengeg ed pilalawanan [seksual ya imoralidad], tan mangasawa na sananey et mankasalanan na pikakalugoran.” (Mat. 19:9) Kanian say “pilalawanan” o seksual ya imoralidad labat so Makasulatan ya basiyan ya nidiborsyo na sakey so asawa to. Alimbawa, no misekso ed arum so asawan laki, sarag na asawa to so mandesisyon no kasin idiborsyo to odino andi. No midiborsyo so asawan bii, sikatoy bulos ya miasawa lamet.

Balet, diad arum a bansa, lalo la nensaman, sayan malinew ya prinsipyoy Biblia et agnaawat na simbaan. Imbes, ibabangat dan agbalot nayari mandiborsyo anggan antoy rason. Kanian diad saray bansa ya maksil so impluensyay simbaan, anggapoy ley da parad diborsyo, anggan say sengegan et samay basiyan ya imbaga nen Jesus. Diad arum ya bansa, iyaabuloy day diborsyo balet say proseso et mabaybayag, komplikado, tan magastos. Kaukolan ni manalagar na dakel a taon antis ya naaprobaay diborsyo. Aliling to et ‘aamperen’ na simbaan o gobierno so iyaabuloy na Dios.​—Gawa 11:17.

Alimbawa, say sanasawa et nayarin walad bansan imposible odino talagan mair-irap so pidiborsyo, a nayarin dakel nin taon so palabasen antis ya naaprobaan. No ginawa da lay amin ya paraan pian pultotey datin legal ya impikasal da, tan diad arap na Dios et kualipikado iran mankasal, nayari iran manpirmay Declaration Pledging Faithfulness. Saya et maaron uksoyan na Kristianon kongregasyon ed saratan a bansa. Balet, ag-iya onaplika ed saray bansan legal so diborsyo, anggano magastos odino komplikado so proseso.

Wala iramay lapud agda natatalosay gagala na Declaration Pledging Faithfulness, anggano legal so diborsyo ed bansa ra et mas labay day manpirma na ontan ya dokumento nen say ondalan ed komplikado tan maprobleman proseso.

Diad samay tepet, labay na samay manaamong so mankasal ya legal. Bulos iran dua base ed Kasulatan ta anggapoy datin asawa ra. Balet ilegal ya foreigner imay laki tan ag-iyaabuloy na gobierno ya kasalen so ilegal ya foreigner. (Diad dakel a bansa, iyaabuloy day pankasal na laki tan bii anggano say sakey o sikaran dua et aliwan legal ya residente na bansa.) Diad sayan situasyon, iyaabuloy na bansan kawalaan da so diborsyo. Kanian, ag-onaplika so pampirma na Declaration Pledging Faithfulness. Sakey ni, say situasyon da et agmankaukolan na diborsyo ta bulos iran dua ya mangasawa. Balet ilegal ya residente imay laki, kanian antoy gawaen da? Sarag day onlad arum a bansa ya iyabuloy na gobierno so pankasal na ilegal ya foreigner. Odino sarag day mankasal ed bansan kawalaan da natan basta manggaway paraan imay laki pian magmaliw ya legal a residente.

On, sarag na sayan sanasawa so manggaway paraan pian natulok day ganggan na Dios tan nen Cesar. (Mar. 12:17; Roma 13:1) No ontan so gawaen da, nayarin onkualipika la rad bautismo.​—Heb. 13:4.