1-3. Anto ray rason akin ya aliwan mainomay parad saray disipulo nen Jesus so pangipulong na maong a balita ed “amin a nasyones”?

BALEG so kimey ya inter nen Jesus ed saray patumbok to. Ingganggan to ra: “Onla kayo . . . tan ibangat yo iray totoo ed amin a nasyones pian magmaliw iran disipulok.” Gawaen da itan ya kimey ya anggad say “maong a balita na panarian so nipulong ed interon dalin bilang pantasi ed amin a nasyones.”—Mat. 24:14; 28:19.

² Saray disipulo et inad-aro day Jesus tan say maong a balita. Balet nayarin pankelawan da no panon da kasin nasumpal so pagagawa tod sikara. Dagdaiset ira. Si Jesus, ya ipupulong dan Anak na Dios, et pinatey. Say pakanengneng na dakel ed saray disipulo to et “abebay-aral tan ordinaryo.” (Gawa 4:13) Insan say mensahe ya ipupulong da et kontra ed saray abaybayag lan tradisyon ya ibabangat na saray lider na relihyon. No diad mismon Israel et agda ra bibidbiren, wala kasi ondengel ed sikara diad arum nin lugar ya sakop na Roma?

 ³ Sakey ni, impasakbay nen Jesus ya saray disipulo to et busolen, napairap, tan say arum et pateyen ni ingen. (Luc. 21:16, 17) Sikaray traidoren na saray kakaaro tan kapamilya da, wala ray onlesan palson propeta, tan ondakel so kaugsan. (Mat. 24:10-12) Anggano wala ra bilang so mangawat ed mensahe da, panon da balet ya ipulong itan ed “sankaarawian a pasen na dalin”? (Gawa 1:8) Talagan singa mair-irap so kimey da!

4. Antoy resulta na impanpulong na saray disipulo nen inmunan siglo?

⁴ Anggano amta na saray disipulo ya aliwan mainomay so kimey, inunor day ganggan nen Jesus tan nampulong ira, aliwa labat ya diad Jerusalem tan Samaria, noagta ontan met ed arum ya bansa. Tan anggano wala ray irap ya dinadalan da, diad loob na 30 taon et “nipulong la [so maong a balita] ed amin a pinalsa diad silong na tawen” tan satan et ‘binmunga tan dinmaak ed interon mundo.’ (Col. 1:6, 23) Singa bilang, nen nampulong si apostol Pablo ed isla na Ciprus, say Romanon prokonsul ya si Sergio Paulo et “nagmaliw a mananisia lapud nikelawan ed bangat nen Jehova.”—Basaen so Gawa 13:6-12.

5. (a) Antoy insipan nen Jesus ed saray disipulo to? (b) Antoy imbaga na sakey a libro nipaakar ed inmunan siglo?

⁵ Amta na saray disipulo nen Jesus ya agda nasumpal so panagpulong a kimey diad sarilin pakayari da. Insipan nen Jesus ya ibaan to ra tan tulongan ira na masanton espiritu. (Mat. 28:20) Tan diad saman a panaon et wala ray sirkumstansya ya akatulong pian mainomay dan nipulong so Panarian. Imbaga na libron Evangelism in the Early Church ya nayarin say inmunan siglo so sankaabigan ya panaon pian igapo na saray Kristiano so panagpulong, tan sinmabi panaon ya amoria dan imparaan na Dios so dalan parad satan ya kimey.

6. Antoy aralen tayo (a) ed sayan artikulo? (b) ed ontumbok?

⁶ Kasin inmaneobra na Dios iray agawgawa nen inmunan siglo pian onlaknab so panagpulong a kimey? Anggapoy ibabaga na Biblia nipaakar ed satan. Balet niay segurado: Gagala nen Jehova ya nipulong so maong a balita, tan ag-itan apatunda nen Satanas. Diad sayan artikulo, pantongtongan tayo ray pigaran rason no akin ya mas mainomay so panagpulong nen inmunan siglo nen say arum nin panaon nensaman. Diad ontumbok ya artikulo, aralen tayo ray akatulong pian nipulong so maong a balita ed interon mundo diad sayan modernon panaon.

7. Anto so Pax Romana, tan akin ya nikadkaduma itan?

⁷ Nen inmunan siglo, walay panaon ya mareen ed Empiryo na Roma kanian mas mainomay ya makapanpulong iray disipulo. Satan et tinawag ya Kareenan ed Roma odino Pax Romana diad salitan Latin. Diad satan a panaon, ag-inabuloyan na gobiernoy Roma so anggan anton klase na rebelyon. Wala ra met so “guerra tan balbalita nipaakar ed saray guerra,” a singa impasakbay nen Jesus. (Mat. 24:6) Singa bilang, dineral na armada na Roma so Jerusalem nen 70 C.E., tan wala ray panlalaban diad saray ketegan na empiryo. Balet diad maslak ya sakop na empiryo et walay deen, kanian mainomay ed saray disipulo so manbiahe tan manpulong. Satan ya panaon na kareenan et nambayag na manga 200 taon. Imbaga na libron  The Horizon Book of Ancient Rome ya anggapo lay arum ya makapiparad kabayag tan kalaknab na deen ed satan ya panaon.

8. Panon ya akatulong so panaoy deen ed saray inmunan Kristiano?

⁸ Nen komatlon siglo, walay insulat na scholar ya si Origen nipaakar ed Pax Romana. Imbaga ton dakel ya bansa so sakop na Roma, kanian posiblin makapanpulong iray disipulo ed saratan ya amin. Lapud agmigi-guerra iray totoo pian idepensay bansa da, mareen so kabibilay da. Kanian unong ed si Origen, walay pankanawnawa na saray totoo ya ondengel ed mensahe na saray disipulo nipaakar ed panangaro tan kareenan. Anggano pinasegsegang iray disipulo, ag-ira binmales, noagta sinambot da so panaoy deen pian ipulong so maong a balita.—Basaen so Roma 12:18-21.

9, 10. Akin et nibaga ya mainomay so impanbiahe na saray disipulo ed Empiryo na Roma?

⁹ Nanggawa iray Romano na masulok ya 80,000 kilometro iran karsada a pankokonektaen toy amin lawarin lugar ed empiryo. Lapud satan, mainomay so pambiahe na saray sundalo na Roma sano kaukolan dan protektaan so teritorya da tan kontrolen so totoo. Inusar na saray Kristiano irayan karsada diad impanbiahe rad saray katakelan, desierto, tan kapalandeyan pian makapanpulong irad dakel a lugar.

¹⁰ Likud ed saray karsada, manbiabiahe met iray Romano panamegley na barko ya ondadalan ed manga 27,000 kilometro iran ilog tan dayat. Diad tua, manga 900 ya rota ed dayat so inusar na saray barko na Roma, ya onkonekta ed nilasus iran pier. Kanian makapanbiahe iray Kristiano ed interon empiryo na Roma ya agda la kaukolan so legal iran dokumento, a singa say passport tan visa. Aliwan mapeligro so pambiahe ed karsada ta amta na totoo ya grabe panagdusa na gobiernoy Roma ed saray kriminal. Ontan met ed panagbiahe diad dayat. Dakel so ombiabiahe ya barko na Romanon militar kanian agnatatakot iray managbiahe ya ompan wala ray onatakin pirata. Anggaman ibabaga na Biblia ya aminpigan naeksperiensya nen Pablo ya aderal so barkon niluganan to tan wala ray kapeligroan ed dayat, anggapoy nabasa tayon inataki ira na saray pirata.—2 Cor. 11:25, 26.

11. Akin et inusar na saray disipulo so Griegon lenguahe?

¹¹ Dakel ed saray lugar ed Empiryo na Roma et datin sakop na Griegon manuley ya si Alexander the Great. Kanian akaaral iray totoo ed saratan ya lugar na Griegon lenguahe ya tatawagen a Koine. Lapud satan, akapitalosan iray disipulo ed amin a klase na totoo, tan akatulong itan ed inlaknab na maong a balita. Sakey ni, impatalos na saray Judion walad Ehipto so Hebreon Kasulatan ed lenguahen Griego. Pamilyar iray totoo ed sayan patalos a tinawag ya Septuagint, tan mabetbet itan ya tinukoy na saray inmuunan patumbok nen Kristo. Inusar met na saray Kristiano so Griego ed saray sulat da. Dakel so termino na satan ya lenguahe kanian mausa-usar ed pangipaliwaway espiritual iran bengatla. On, akatulong so Griegon lenguahe pian makapantatalosan ira tan mankakasakey iray kongregasyon.

12. (a) Anto so codex, tan akin ya mas mainomay itan ya usaren nen say lukot? (b) Kapigan ya inggapon inusar na saray Kristiano so codex?

 ¹² Antoy inusar na saray Kristiano nen inmunan siglo ed ministeryo da? Nen unona, angusar ira na saray lukot, balet marama itan ta kaukolan nin irolyo tan ilurag, tan maslak et anggapoy sulat tod beneg. Say Ebanghelyo nen Mateo ni labat et napano to lay sakey ya interon lukot. Balet nen komaduan siglo, angusar la ra na codex—say sankaunaan ya klase na libro. Tugyopen itan na saray pahina ya pinantutuop. Mainomay ya bukayen so codex, tan mainomay met ya anapen iray teksto. Anggano agtayo amta no kapigan so eksakton petsa na impangusar na saray Kristiano ed codex, imbaga na sakey ya reperensya ya tampol itan ya inusar na saray Kristiano tan kaslakan ed sikara et manguusar lad satan nen komaduan siglo.

13, 14. (a) Panon ya nausar nen Pablo so kanepegan to bilang Romano? (b) Antoy epekto na ley na Roma ed saray Kristiano?

¹³ Say ley na Roma so impaakseb ed interon empiryo. Say sakey ya Romano nensaman et dakel so kanepegan tan pribilehyo to. Singa bilang, si Pablo et Romano, tan aminpiga ton nausar itan pian idepensa so sarili to. Nen sikatoy siplatan la na Romanon opisyal, intepet to: “Manepeg kasin siplatan yoy sakey a Romano ya agni asentensiaan?” Say ebat et andi. Nen imbaga nen Pablo ya wala lad sikato ‘tan ya kanepegan manlapud inkianak to, “inmarawin tampol ed sikato iramay lalakin manusisa tan mamairap komon ed sikato; tan tinmakot so komandante na militar sanen naamtaan ton sikatoy sakey a Romano tan lapud binalor to.”—Gawa 22:25-29.

¹⁴ Lapud Romano si Pablo, walay epekto na satan ed impantrato ed sikato diad Filipos. (Gawa 16:35-40) Tan nen kinmalma so grupo na totoon manggugulo diad Efeso, impanonot ed sikara na sekretaryo na syudad ya nasusumlang da so ley na Roma. (Gawa 19:35-41) Tan nen walad Cesarea si Pablo, sikatoy inmapela pian nausar toy kanepegan ton onarap ed Cesar tan idepensay pananisia to. (Gawa 25:8-12) Lapud ley na Roma et nagmaliw ya posible so ‘pangidepensa tan pakaalay legal a kanepegan pian nipulong so maong a balita.’—Fil. 1:7.

15. Iner so nanayaman na dakel ya Judio nen inmunan siglo?

¹⁵ Say sakey ya rason kanian nagmaliw ya mas mainomay so panagpulong na saray Kristiano nensaman et lapud ataytayak iray Judio ed nanduruman bansa ya sakop na Roma. Pigaran siglo antis na satan, wala ray Judion inawit ed Asirya bilang aripen, tan kayari pigaran taon et inawit irad Babilonia. Nen atalo na saray Persiano so Babilonia, wala la ray komunidad na saray Judio ed 127 ya probinsya na Empiryo na Persia. (Est. 9:30) Nen wadiay Jesus ed dalin, wala ray komunidad na Judio ed Ehipto tan arum ya parte na North Africa, ontan met ed Gresya, Asia Minor, tan Mesopotamia. Wala ray mangibabagan diad 60,000,000 ya totoo ed Empiryo na Roma, masulok ya 4,000,000 so Judio. Tan iner man so kawalaan da, awi-awit day relihyon da.—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Panon ya akatulong ed saray aliwan Judio so impanayam na saray Judio ed nanduruman bansa? (b) Anto ray ginawa na saray Judio nensaman ya aaligen na saray Kristiano?

¹⁶ Lapud ataytayak iray Judio ed nanduruman bansa, dakel ya aliwan Judio so nagmaliw ya pamilyar ed Hebreon Kasulatan. Naaralan dan walay saksakey ya tuan Dios tan saray lingkor to et nepeg ya onunor ed ganggan to. Naaralan da met ya say Hebreon Kasulatan et nanlapud Dios tan nabasa ditan iray propesiya nipaakar ed Mesias. (Luc. 24:44) Kanian nen impulong na saray Kristiano so maong a balita, anggan panon et amta la na saray Judio tan aliwan Judio so pigara ed saray ipupulong da. Atan so rason no akin ya inusar nen Pablo so Hebreon Kasulatan pian nasagyat ya ondengel iray pupulongan to. Sikatoy lanang ya oonlad saray sinagoga na saray Judio tan akikatunongan ed sikara manlapud Kasulatan.—Basaen so Gawa 17:1, 2.

¹⁷ Regular ya mantitipon iray Judio pian mandayew, balanglan diad sinagoga odino diad paway. Mangakansion ira, manpipikasi, tan pantotongtongan day Kasulatan. Ontan met so gagawaen na saray Kristiano natan.

18, 19. (a) Antoy nagmaliw ya posible lapud saray sirkumstansya nen inmunan siglo? (b) Antoy nibagam ed si Jehova kayari impanaral ed sayan artikulo?

¹⁸ Talagan akatulong so nanduruman sirkumstansya nen inmunan siglo pian nipulong so maong a balita. Say Pax Romana, mainomay ya panagbiahe, lenguahe ya natalosan na dakel, say ley na Roma, tan say impanayam na saray Judio ed dakel a bansa et akatulong pian nitultuloy na saray disipulo so panagpulong a kimey ya pagagawa na Dios ed sikara.

¹⁹ Apatiran siglo antis na satan, insulat na Griegon philosopher ya si Plato: “Mair-irap ya anapen so nanggawa tan ama na sayan uniberso, tan anggano bilang et sikatoy naromog tayo, imposible ya sikatoy nipakabat ed amin.” Balet imbaga nen Jesus: “Saray bengatlan imposible ed totoo et posible ed Dios.” (Luc. 18:27) Labay na Amalsa na uniberso ya sikatoy anapen tan kabaten na totoo. Wala ni imbaga nen Jesus ed saray patumbok to: “Ibangat yo iray totoo ed amin a nasyones pian magmaliw iran disipulok.” (Mat. 28:19) Diad tulong nen Jehova a Dios, posible itan ya nagawa. Aralen ed ontumbok ya artikulo no panon itan ya nagagawa diad panaon tayo.