Talaga Kasin Napanmatalkan Iray Ebanghelyo?

“Saray ebanghelyo so nepeg lan moriaen natan bilang resultay inimbenton is-istorya na saray Kristiano nen inmunan siglo.”​—Burton L. Mack, retiradon propesor na New Testament studies.

AGBUKBUKOR na sayan propesor so walaan na ontan ya opinyon. Nanduaruwaan met na dakel ya iskolar so inkanapanmatalkan na saray Ebanghelyo di Mateo, Marcos, Lucas, tan Juan​—saray salaysay na Biblia ed impanbilay nen Jesus, ontan met ed impanpupulong tan impanbabangat to. Akin et ipapasen na arum ya aliwan tua iray Ebanghelyo? Kasin panduaruwaan yo met so inkamatua na saray Ebanghelyo lapud sarayan opinyon da? Usisaen tayo pa so pigaran ebidensya.

Pinanduaruwaan so Inkanapanmatalkan na Saray Ebanghelyo

Kaleganan na unonan 17 siglo na Common Era, agtanto pinanduaruwaan so inkanapanmatalkan na saray Ebanghelyo. Anggaman ontan, nagkalautla manlapud koma-19 siglo a manpatuloy, walaray de-aral a totoo ya angipasen ed saray Ebanghelyo bilang im-imbento labat tan agpinuyanan na Dios. Kaaruman ni, agda panisiaan a naimatonan tan nadngel a mismo na saray managsulat na Ebanghelyo so aktual iran detalye nipaakar ed si Jesus tan ipipilit da a sarayan lalaki et agmakasarag a mangirekord na matuan agawgawa ed apalabas. Sakey ni, say konklusyon da et nankokopyaan iray managsulat na Ebanghelyo lapud saray pampapara na inkatibukel tan karga na unonan talora ya Ebanghelyo a tatawagen met a sinoptiko, a kabaliksan toy “kapadpara.” Agmet panisiaan na saray kritiko iray milagron ginawgawa nen Jesus tan say inkioli to’d bilay unong ya adeskribe ed saray Ebanghelyo. Kuan da ni ingen a si Jesus et agtalaga nambilay!

Inkuan met na sarayan totoo a say Marcos so sankaunaan ya insulat ya Ebanghelyo lapud dagdaiset so niarum ton impormasyon ed Mateo tan Lucas. Ibabaga da nin inusar di Mateo tan Lucas so libron Marcos pian natugyop so Ebanghelyo ra tan sikara kunoy kinmonsulta ed kaaruman a reperensya. Sayan dokumento et tatawagen na saray iskolar a Q (manlapud salitan Aleman a Quelle, odino “angalaan”). Unong ed iskolar na Biblia a si A.F.J. Klijn, sayan popular a padesir so “angipabpaabeba ed saray managsulat na Ebanghelyo bilang managtipon labat na saray istorya.” Singa ra ibabagan saray managsulat na Ebanghelyo et manag-imbentoy istorya tan plagiarists (toon angopya ed insulat na arum insan to ibagan sikatoy nanggawa ed satan). Papakapuyen na sayan teorya so pananisia ed Biblia bilang say apuyanan a Salita na Dios.​—2 Timoteo 3:16.

Kasin Plagiarists Iray Managsulat na Ebanghelyo?

Kasin say pamparpara na sinoptiko iran Ebanghelyo so talagan mamapaneknek a nankokopyaan labat iray managsulat? Andi. Akin? Lapud insipan nen Jesus ed saray papatumbok to a say masanton espiritu so ‘mangipanonot ed sikara na amin ya imbaga to ed sikara.’ (Juan 14:26) Kanian, agsirin pankelawan ya anonotan tan nirekord na saramay managsulat na Ebanghelyo so pigaran parehon detalye. Iyan lan abasa tan tinmupleg met iray managsulat na Biblia ed kimey na arum a managsulat, balet say panggawa na ontan et mankaukolan na maalwar a panagsukimat, ya aliwan plagiarism. (2 Pedro 3:15) Kaaruman ni, inkuan na The Anchor Bible Dictionary: “Nisengeg ta niyugali la ya ipasa so impormasyon panamegley na panangistorya, mainomay a natandaan iray imbabaga nen Jesus kanian nampapara so inkirekord na saray detalye.”

 Inkuan nen Lucas a sikatoy akitongtong ed dakerakel ya akatasi tan ‘inupapet ton maong so amin a bengabengatla ya agawa a nanlapu ed inmuna.’ (Lucas 1:1-4) Napatnagan tayo kasi ed saratan ya imbaga to a sikatoy sakey a plagiarist tan manag-imbento na istorya? Siempre, andi! Oniay konklusyon na arkeologon si William Ramsay, kayari na impasyan impangusisa to ed saray insulat nen Lucas: “Si Lucas et maong ya historyador: aliwa lambengat a matua tan napanmatalkan iray insalaysay to, noagta amta to no panoy nepeg a panangisalaysay ed peteg ya agawgawa ed apalabas . . . Sayan autor so nepeg ya ibilang a sakey ed saray sankamaongan ya historyador.”

Say testimonya na saray managsulat na doktrinay Simbaan nensaman, pati samay nanlapud si teologon Origen na komatlon siglo, so mamekder a si apostol Mateo so akaunan angisulat na Ebanghelyo. Insulat nen Origen: “Say unaan et insulat nen Mateo, samay datin publikano, balet diad saginonor et nagmaliw ya apostol nen Jesu-Kristo, a kayari ton insulat itan parad saray akombertin Judio et insulat to met ed salitan Hebreo.” Siempre, lapud si Mateo et sakey ya apostol tan atasian to ray agawa, agto la kaukolan a kopyaen ni so sulat nen Marcos insan to ibagan sulat to itan, lapud si Marcos et aliwa met a sakey ed saray akatasi. Anto sirin iray katuaan nipaakar ed ibabaga ran say Mateo tan Lucas et kinopya manlapud Marcos, tan say dokumento a tatawagey Q?

Kasin say Ebanghelyo nen Marcos so Inmunan Insulat?

Say teoryan akauna so Marcos ya insulat tan nagmaliw a reperensyan inusar nen Mateo tan Lucas so aliwan base ed “makakombinsin  argumento,” so inaksobi na The Anchor Bible Dictionary. Ingen, papanisiaan na dakel ya iskolar ya akaunay Marcos ya angisulat na Ebanghelyo to nen say di Mateo tan Lucas, lapud kuan dan daiset labat so niarum ton impormasyon ed arum ya Ebanghelyo. Singa bilang, ipipilit nen Johannes Kuhn, sakey a koma-19 siglo ya iskolar na Biblia, ya akaunan insulat so Marcos. Ta no andi, inyarum nen Kuhn, “ya isipen na sakey a pinipinglis nen Marcos so duaran lukot na Mateo tan Lucas ed angkekelag a piraso, insan to pinanlalaok, kanian akapawala na Ebanghelyo to.”

Nisengeg ta say Marcos et sankatikeyan, agpankelawan a karga to so sankaraisetan a nikadkaduman impormasyon. Siansia ni, aliwa itan a paneknek a say Marcos et akaunan nisulat. Kaaruman ni, aliwan tua so ibabaga ran anggapoy niarum na Marcos a nikadkaduman impormasyon ed Mateo tan Lucas. Diad tua et walaray masulok a 180 iran bersikulo tan makapainteres a detalye ed sayan mabilabilay tan maples ya impangisalaysay nen Marcos nipaakar ed impanpupulong nen Jesus ya agnaromog ed Mateo tan Lucas. Tan saya so rason no akin a nibagan nikadkaduma iyan salaysay ed bilay nen Jesus.​—Nengnengen so kahon ed pahina 13.

Komusta met Balet so Dokumenton Q?

Anto met so nibaga nipaakar ed dokumenton Q, a kuan dan angalaan a reperensya parad libron Mateo tan Lucas? Inkuan nen James M. Robinson, sakey a propesor ed relihyon: “Say Q et talagan sankaimportantian a Kristianon sulat a walad sikatayo.” Saratan a salita et makapabigla ta say dokumenton Q et agmet la naromog natan, tan diad katuaan to et anggapoy makaprueban linmesa itan! Tan say mas makapakelaw et say sigpot ya inkabalang na satan lapud ibabaga na saray iskolar a walay pigaran kopya na dokumento a nibunog ed publiko. Sakey ni, agbalot angalay impormasyon ditan iray asasakbay a managsulat na Kristianon doktrina.

Nonoten pa iya. Say Q et papanisiaan dan niwala tan manusuporta ed say padesir dan nisulat ya akauna so Marcos. Agta satan et alimbawa na sakey a teorya a say pundasyon to et teorya met lanlamang? No kasabi’d onia ran padesir, makabat no lawas tayon tandaan so ibabagay Biblia: “Say toon makulangkulang sisiaen toy amin a bengatla, balet saray totoon walay pakatalos aasikasoen da ray kurang da.”​—Uliran 14:15, Maung a Balita.

Saray Ebanghelyo​—Peteg tan Napanmatalkan

Lapud sarayan espikulasyon tan teorya na saray kritikon iskolar, dakel laingen so agla manguusisa ed napanmatalkan iran salaysay na Ebanghelyo nipaakar ed bilay tan ministeryo nen Jesus. Balet, malinew ya ipapanengneng na sarayan salaysay ya ag-impasen na saray Kristiano nensaman ya inimbenton istorya so impanbilay, ministeryo, impatey, tan inkioli nen Jesus. Nilasus iran akatasi so mamapaneknek ed inkamatua na sarayan detalye. Sarayan akaunan Kristiano a mabulos a managmak na panamairap tan ipapatey lapud panutumbok ed si Jesus, so sigpot ya akamoria ya anggapoy kuenta na inka-Kristiano ra no say ministeryo tan inkioli ed bilay nen Jesus et kugkugip odino imahinasyon labat.​—1 Corinto 15:3-8, 17, 19; 2 Timoteo 2:2.

Diad panutukoy ed saramay argumento ya akapaliber ed samay teorya ran say Marcos kuno et akaunan nisulat tan say dokumenton Q a misteryoson abalang, oniay inkomento na propesor na teolohiya a si George W. Buchanan: “Say pangimano ed sayan teorya so manismaya ed sakey a manag-aral na Biblia ya aralen so mismon libro.” Mipara so punto to ed samay simbawa nen apostol Pablo ed si Timoteo ya agla “panaabalaay oras iray tongtong ya andi-kakanaan tan andurukey a listaan na kangaranay inmunan lalaki, ta panlapuan ira labat na sangsangan. Sakey ni, ag-ira makatulong ed iyaligwas na planoy Dios, a nakabatay too diad panamegley na pananisia.”​—1 Timoteo 1:4, Maung a Balita.

Saray Ebanghelyo et napanmatalkan. Karga na saratan so matuan salaysay na saray akatasi. Nibase iratan ed impasyan panagsukimat. Mangiiter iratan ed sikatayo na makapainteres iran detalye ed impanbilay nen Jesu-Kristo. Kanian, singa si Timoteo, maabig no tumboken tayo met iray bilin nen Pablo: “Mansiansia ka ed saray bengatla ya inaral mo tan sinisiam.” Walaan tayoy putel a rason pian awaten a say ‘amin a sulat et impuyan na Dios’​—pati say apatiran Ebanghelyo.​—2 Timoteo 3:14-17.

[Kahon ed pahina 13]

No Agnisulat So Marcos, Agtayo Akabatan A . . .

ninengneng ira nen Jesus a sisasanok, diad inkaermenan to ed kaawetan na puso ra (Marcos 3:5)

si Juan tan Santiago so pinangaranan na Boanerges (Marcos 3:17)

say manpaparala a bii et ginastos to ya amin so wala ed sikato (Marcos 5:26)

si Herodias et nanem-em na sakit na linawa a sumpa ed si Juan a Managbautismo, tan si Herodes et tinakotan to si Juan tan inyagel to (Marcos 6:19, 20)

si Jesus et angikuan ed saray disipulo to a manpainawa iran magano (Marcos 6:31)

no manuras iray Fariseo na lima ra et anggad siko (Marcos 7:2-4, NW)

si Jesus et inala to ray ugugaw ed saray taklay to (Marcos 10:16)

walay alikna nen Jesus a panangaro ed samay malangwer a manuley (Marcos 10:21, NW)

si Jesus et tinepetan nen Pedro, Santiago, Juan, tan Andres a siksikara labat (Marcos 13:3, NW)

tinaynan na tobonbalo a laki so abel a lienzo (Marcos 14:51, 52)

Kaaruman to ni, sakey ed saray ilustrasyon nen Jesus tan duara ed saray milagron ginawa to et naromog labat ed libro a Marcos.​—Marcos 4:26-29; 7:32-37; 8:22-26.

Dakel ni ray karga na Marcos a detalye ya agnaromog ed arum ya Ebanghelyo. Ombaleg so apresasyon tayo ed satan no molimolien tayon maong so kablian na amin na saratan a makanan detalye.