Manag-imprinta a Tinmulong Pian Niwalay Dakel a Biblia

PIGAN libon taon la a wala la ray insulat a libro tan lukot. Agni tanton abayag balet so inggapoy panag-imprinta na saray libro. Saray sankadaanan ya niimprintan libro et ginawa ed China nen 868 C.E., ya inusaran na saray piraso na tabla ya inukitan tan insan imbalkat ed papel. Nen manga 1455 diad Germany, inimbento nen Johannes Gutenberg so movable metal type (makinan panag-imprinta a mano-manon nilira iray letra) tan niwalay sankaunaan ya inimprintan Biblia ed Latin.

 Linmabas ni balet so pigay taon insan nagmaliw a negosyo so panag-imprintay libro. Diad satan la talagan dinmakel so Biblia tan arum nin libro. Diad Germany, say syudad na Nuremberg so nagmaliw a sentroy negosyo na panag-imprinta, tan posiblin si Anton Koberger, a taga ditan, so sankaunaan ya internasyonal a manag-imprintay Biblia.

Antokaman ni kultura tayo, amin tayo et walaay utang na linawa ed saramay manag-imprinta na Biblia nensaman, kaiba lay Anton Koberger. Amtaen tayo pa sirin iray agawaan to.

“Importante’d Sikato so Sakey a Libro​—Say Biblia”

Inggapo nen Koberger so panag-imprinta ed Nuremberg nen 1470. Nen kaksilay negosyo to, say kompanya to et manguusar na 24 a makinan panag-imprinta, tan walay 100 ya empleyado to, marundunong iran managdesinyo, tan arum nin trabahador diad Basel, Strasbourg, Lyon, tan ed arum ni ran syudad ed Europa. Angimprintay Koberger na saray libro ed lenguahen Latin tan nipaakar ed siensia. Diad ami-amin, sikatoy akapan-imprinta na 236 a nanduruman libro tan Biblia. Arum ed saratan et pigan lasus so pahina ra, tan amin et sansakey ya inimprinta ed saray mano-manon makina.

Marakdakep tan sankabasa iray libro nen Koberger kanian labalabay na totoo. “Lanang ya ibabaga nen Koberger a say nepeg ya usaren et saray letran mabaltaw tan malinew,” so insulat na historian a si Alfred Börckel. “Saray daan odino nadederal la ran letra et agto labay lan pausar.” Ontan met, karaklan ed saray libro tan Biblia nen Koberger et walaan na saray litrato ya imbalkat manlapud inukitan iran piraso na tabla.

Manlapud gapo anggad sampot na impan-imprinta nen Koberger, nanengneng ya “importante’d sikato so sakey a libro​—say Biblia,” so kuan na biographer a si Oscar Hase. Talagan nansagpot si Koberger tan saray kaiba to pian makaala na sankasustoan iran manuskrito na Kasulatan. Aliwan mainomay iya, ta karaklan ed saray manuskrito et ipapasen a kayamanan na saray monasteryo tan ngalngali agda ipabayes. No bilang ta ipabayes da pian nakopya na arum et magano labat balet.

Saray Biblia ed Lenguahen Latin tan German

Labinliman beses ya inimprinta nen Koberger so Biblia Latina (Biblia ed Latin), a say unonan edisyon et impaway nen 1475. Diad saray arum ya edisyon na satan et walaray litrato na biong nen Noe, say Samploran Ganggan, tan say templo nen Solomon. Nen 1483, aminpinsan ya inimprinta nen Koberger so Biblia Germanica (Biblia ed German), tan diad satan et apawalay 1,500 a kopya. Dakdakel la itan ed saman a panaon. Sayan Biblia et walaay masulok a 100 a litrato pian mas nainteresan iray manbabasa, mas natalosan day babasaen da, tan nipanonot ed saray agmakabasa iray kabkabat ya istorya’d Biblia. Baleg so impluensya na sarayan litrato ed tinmutumbok a managdesinyoy litrato ed saray Biblia, lalo la diad saray Biblia ed lenguahen German.

Labalabay na totoo imay Biblia ed lenguahen German ya inimprinta nen Koberger nen 1483, balet ta saman labat la so edisyon ed German ya niimprinta to. Inat-asikaso na saray editor to ya in-adjust so inkisalita na sayan bersion pian nipara ed Latin Vulgate ya aprobadoy simbaan. Anggaman ontan, imbase iya nen Koberger ed samay bersion na saray Waldenses, a diad saman a panaon et insebel na simbaan. Diad tinmumbok a taon, inganggan nen Pope Innocent VIII ya pateyen iray Waldenses. Kayari to ‘man et lalon kinontra na simbaan so pangusar na saray Biblia ed lenguahen natalosan na ordinaryon totoo. Nen Marso 22, 1485, insebel nen Arsobispo Berthold na syudad na Mainz ed Germany so pangipatalos ed Biblia diad lenguahen German. Nen Enero 4 diad tinmumbok a taon et inulit nen Berthold iyan panangisebel. Lapud satan et aglan balot sinali nen Koberger a mangimprinta lamet na Biblia ed lenguahen German.

Anggaman ontan, walay gunggona na saray sagpot nen Anton Koberger. Lapud inusar toy balon paraan na panag-imprinta nen panaon to, mas dinmakel tan mas sarag lan saliwen na totoo’d Europa so nanduruman klase na libro. Akatulong sirin si Koberger pian anggan saray ordinaryon totoo et nawalaay Biblia.

[Saray litrato ed pahina 26]

Manlapud kawigi pakawanan: Litrato nen Daniel diad ungib na leon; Bulong a Gold so kolor to diad unonan letra; Mabaltaw iran letra

[Litrato ed pahina 26]

Koberger

[Saray litrato ed pahina 26]

Say inimprintan Biblia nen Koberger ed lenguahen Latin tan German, a walaay makolor iran desinyo tan komentaryo ed Genesis 1:1

[Picture Credit Lines ed pahina 26]

All Bible photos: Courtesy American Bible Society Library; Koberger: Mit freundlicher Genehmigung der Linotype GmbH