SAYAN panangibaga et kabkabat na saray totoo ed East Africa, tan seguradon ontan met so nalilikna na arum ed dakel ya bansa diad interon mundo. Ontan met kasi naliliknam ed iyutang na kuarta ed kaarom odino diad arum? Anggaman kaukolan met no maminsan, maabig kasi itan? Anto ray posiblin peligro tan problema ed iyutang?

Napatnagan ed sakey nin panangibaga ed Swahili so manunan problema diad iyutang: “Say iyutang tan pampautang et maneral na pankakaaro.” Tua met, ta nayarin nipeligro so pankakaaro tan say relasyon ed arum lapud iyutang. Anggano implanon maong tan maabig so intension, ompan wala ray nagawan ag-iilaloan. Singa bilang, no diad panakar na panaon et agmakabayar so akautang, ompan onsyodot so nampautang. Nayarin manbarongan ira, tan posiblin naderal so relasyon da anggano sankanayon ni ra. Lapud posiblin panlapuan na agpantatalosan so iyutang, imbes ya atan ya tampol so isipen ya solusyon, gawaen labat itan no anggapo lan talagay arum ya remedyo no manproblemad kuarta.

Say iyutang et posiblin maneral met ed relasyon na sakey ed Dios. Panon? Unona, ibabaga na Biblia ya mauges so toon gagalaen ton agbayaran so utang to. (Salmo 37:21) Nabasa met ya say “akautang sikato so aripen ed amautang.” (Uliran 22:7) Kaukolan ya natalosan na inmutang ya anggad agto ni abayaray kuartan inutang to, walay obligasyon tod samay amautang ed sikato. Duga so sakey nin panangibaga ed Africa: “No bayesen moy sali na sakey a too, napilitan kan onlad anggan iner a pangibakian to.” Labay ton ibaga, no dakdakel lay utang na sakey, agto la nagawaay labay to.

Kanian importantin iprayuridad so pambayar na utang, ta no andi ompan onlesa ray problema. No say sakey et atabonan lay utang, ompan na-stress, agla makaugip, napilitan ya mantrabaho lan mantrabaho, mabetbet lay kolkolan dan sanasawa tan posiblin nabuyak so pamilya da, ompan nakasoan odino nipriso ni ingen. Makabat sirin  so simbawa na Roma 13:8: “Agkayo komon makautang ed siopaman na anggan sakey a bengatla, nilikud ed say pangaro ed sakey tan sakey.”

Base ed saraya, importantin mannonot nin maong no kasin onutang. Maong so pantepet: Talaga kasin kaukolan koy onutang? Onutang ak kasi pian agnaandi anapan ko tan nasuportaan koy pamilyak? Odino magmamaliw ak lan maagum, ompan labay ko labat ya saliey panagbilay ya diad tua et agko met sarag? Kaslakan et mas maong lay pankontento ed daiset nen say piliten ni onutang.

Siempre, wala ray panaon ya talagan kaukolay onutang. Singa bilang no walay emergency tan anggapo lan talagay arum ya paraan. Balet no onutang so sakey, nepeg ya ipanengneng ton walay prinsipyo to. Panon to yan nagawaan?

Unona, ag-aabusoen so arum lapu labat ta singa maong so bilay da. Agtayo iisipen ya lapud ta mayaman so sakey, dapat labat ya tulongan to tayo. Tan agtayo met nepeg ya isipen ya ayos labat anggan agti la bayaran so utang tayo lapud mayaman ira. Agtayo komon makakaibeg ed saramay singa marakep so panagbilay da.—Uliran 28:22.

Insan, bayaran mon tampol so inutang mo. No anggapoy imbaga na nampautang ya espisipikon agew na pambayar mo, sika lay mangibaga, tan toor mo. Mas marakep no manggawa kayoy kasulatan pian naiwasay agpantatalosan. (Jeremias 32:9, 10) No nayari, sikan mismo so onlan manbayar ed samay akautangan mo pian makapisalamat ka. No responsable kan manbayar na utang mo, napansiansiam so maabig a relasyon mod arum. Imbaga nen Jesus ed Sermon tod Palandey: “Komon ta say imbaga yon On et On, tan say Andi yo et Andi.” (Mateo 5:37) Tandaan tayo met so Golden Rule: “Amin a bengatlan labay yon gawaen na totoo ed sikayo, ontan met so nepeg yon gawaen ed sikara.”—Mateo 7:12.

Walay ibabaga na Biblia ya gawaen tayo pian naiwasan so onutang. Kuan to: “Diad tua et baleg a pakagunggonaan so maridios a debosyon daput no pasaragen tayo no antoy walad sikatayo.” (1 Timoteo 6:6) Diad arum a panangibaga, say pagmaliw a kontento ed no antoy walad sikatayo so sankaabigan a paraan pian naiwasan iray makapuy ya resulta na iyutang. Balet diad mundo natan ya naalam a tampol so labay mo, aliwan mainomay so pagmaliw a kontento. Kanian importante so “maridios a debosyon.” Akin?

Singa bilang, walay sanasawan Kristiano diad Asia. Nen agano ni ran sanasawa, panbiliban da ramay sarag day mangaliw na sarili dan abung. Kanian inusar day tipon da, tan kuartan binayes dad bangko tan kakanayon da pian mangaliw na abung. Balet ta diad inlabas na panaon, naiirapan la rad saray binulan ya babayaran da. Angawat iray kaaruman ya trabaho, ya inala toy dakel ya panaon da kanian ngalngali anggapo lay panaon dad ananak da. “Say stress, kesaw, tan puyat et singa balbaleg ya bato ed ulok. Naiirapan ak la,” so kuan na asawan laki.

Anonotan da lanlamang so walad 1 Timoteo 6:6 tan nandesisyon iran say solusyon labat et say pangilako ed abung da. Balet duay taon ni antis iran nainawaan ed saray utang da. Antoy naaralan na sanasawa ed eksperiensya ra? “No ipasen mo ray materyal a bengatla a singa ed panmoria na Dios, proteksion itan,” so kuan da.

Samay panangibaga ed Swahili ya abitlad gapo et kabkabat na dakel. Balet siansia nin onuutang iray totoo. Base ed saray prinsipyod Biblia ya inkonsidera tayo, agta karunongan so panisip a maong ed tepet ya: Onutang ak kasi?