Manga 2,600 taon lay apalabas, puersaan ya inawit iray Judio ed Babilonia, tan nanayam ira ditan bilang aripen diad manga 70 taon. Unong ed ibabaga na Biblia, impasakbay la na Dios so magmaliw ya kipapasen na bilay na saray Judio ya awiten ed Babilonia: “Mangipaalagey kayo na kaabungan tan panayaman yo. Mantanem kayo na saray tanaman tan kanen yoy bunga ra. Mangasawa kayo tan manilalak kayo na lalaki tan bibii. . . . Tan mikareenan kayo ed syudad ya angibantakan kod sikayo.” (Jeremias 29:1, 4-7) Talaga kasin naeksperiensya na saray Judio so ontan ya kipapasen na bilay?

 Inaral na saray researcher so masulok ya 100 a panagsulatan ya gawad pinaawet ya pitek odino clay tablet ya nayarin nanlapud karaanan ya Babilonia odino diad asingger iran pasen. Ipapanengneng na sarayan clay tablet ya apansiansia na dakel ed saray Judion inawit diman so kultura tan panagdayew da legan iran mareen ya manpapasakop ed pananguley na Babilonia. Sarayan clay tablet et nausar manlapud 572 anggad 477 B.C.E., ya akasulatan na saray paknaan ed renta, negosyo, sipan ed pambayar na utang, tan arum nin rekord nipaakar ed kuarta. “Sarayan dokumento,” so kuan na sakey a reperensya, “et mangiiter ed sikatayo na ideya no antoy kipapasen na bilay na saray ordinaryon totoo ya manaayam ed saray baryo: mandadalus ira tan manpapaalagey iray abung, manbabayar iray buis, tan mankikimey ira parad ari.”

 Ipapanengneng met na sayan importantin koleksion na saray dokumento ya walay baleg a komunidad na saray Judio diad pasen ya tatawagen ya Al Yahudu, odino Judahtown. Akasulat ed saray tablet so apatiran henerasyon na saray Judion kangaranan, say arum et akasulat ed karaanan iran Hebreon letra. Nen agni adiskobre irayan clay tablet, dagdaiset so amta na saray scholar nipaakar ed kipapasen na bilay na saray Judio ya inawit ed Babilonia. Oniay imbaga nen Dr. Filip Vukosavović, sakey a membro na board of directors na Israel Antiquities Authority: “Lapud sarayan tablet, mas naaruman so amta tayo nipaakar ed sarayan totoo, naamtaan tayo ray ngaran da, no iner ira nanayam tan kapigan ira nambilay, no anto ray ginawa da.”

 Saray Judio ya inawit ed Babilonia et walaan na kawayangan ed no antoy labay dan gawaen. Nanayam ira, “aliwa labat ya diad Al-Yahudu, noagta diad dakel ni ran syudad,” so imbaga nen Vukosavović. Say arum ed sikara et akaaral na nanduruman abilidad, ya akatulong ya maong ed sikara nen sinmabi panaon ya impaalagey da lamet so Jerusalem. (Nehemias 3:8, 31, 32) Papaneknekan na sarayan tablet a nanlapud Al-Yahudu ya dakel ya Judio so nansiansia ed Babilonia anggan sanen anampot lay impakaaripen da diman. Ipapanengneng na satan ya talagan naeksperiensya da so mareen ya kipapasen na bilay ed Babilonia, ya singa nabasa ed Salita na Dios.