Ngalngali taloran taon ya nairapan ya maong so Spain lapud satan ya guerra, tan dakdakel so naapektoan ya maong diad pisikal tan emosyonal. Kaiba lad satan si tatay ko. Talagan manisia ed Dios si tatay ko, pero adismayan maong tan agaylay pasnok to nen anengneng ton mibabali ed guerra iray Katolikon pari. Kanian agto kami impabinyagan nen agik ed Katoliko.

 Nen 1950, walay duaran Tasi nen Jehova ya tinmoktok ed abung mi. Dinmengel si tatay ko ed sikara tan pinmayag ya sinimba dan iyaralan na Biblia. Diad saman et 14 años ko ni labat, tan agaylay hilig kon man-soccer. Labay nen tatay ko ya basaen ko ra may publikasyon ya ititilak na saray Tasi ed sikato, pero agko labay. Aminsan, kasempet kod abung mi kayari na galaw mid soccer, tinepetan koy nanay ko, “Nay, wadia lamet iramay managbangat na Biblia?” “On, wadman irad pananganan kaiba day tatay mo,” so kuan to. Kanian batik ak lamet ed paway!

 Bilib ak ed si tatay ko ta anggano agko labalabay iray bangat na Biblia, ag-adismaya. Diad tua, talagan labalabay to ray katuaan ya nanaaralan to ta nen 1953 et nampabautismo bilang sakey ya Tasi nen Jehova. Lapud impampabautismo to, nagmaliw ak met ya interesado kanian dakdakel so tepet ko ed si tatay ko. Kinmerew ak ingen na sarilik ya kopya na Biblia. Kinatongtong toy Máximo Murcia, sakey ya kabataan ya Tasi, pian iyaralan to ak na Biblia. Kayari duay taon, 19 años kod saman, abautismoan ak bilang sakey ya Tasi nen Jehova diad Jarama River, diad bandad bukig na Madrid.

 Legan na 1950’s, mair-irap so manpulong tan mantitipon. Say manuuley ed Spain et say diktador ya si Francisco Franco, tan labay ton magmaliw ya saradon Katoliko so interon bansa. Kanian mabetbet ya guguloen na saray pulis iray Tasi nen Jehova. Manaaral kami ed saray abung tan agaylay alwar mi pian agmansuspetsa iray kakaabay ta ompan idalem da kami ed pulis. Manpupulong kami met ed kaabungan pero agaylay alwar mi anggad posible. Manpipili kami labat na sakey o duaran abung insan kami la onalis ed arum ya pasen. Dakel so ondedengel ed mensahe mi, pero aliwan amin et labay day ibabaga mi.

 Nanonotan ko may aminsan ya walay akatongtong kon Katolikon pari. Nen imbagak no akin ya wadman kami, tinepetan to ak: “Siopay angiter na karapatan yon onla dia? Agyo amta sirin ya sarag ta kayon idalem ed pulis?” Impaliwawak ya akaparaan kami no bilang ontan so nagawa. Kuan ko ni, “Si Jesu-Kristo et impaaresto na saramay mamubusol ed sikato. Agta dapat labat ya ilaloan na saray papatumbok to ya ontan met so nagawad sikara?” Ag-agustoan na pari so inyebat ko kanian linmoob pian ontawag ed pulis. Siempre, inmalis kami lan tampol ed saman ya bilding.

 Anggano wala ray onman ya negatibon eksperiensya, nilasus ya manangipalapag ed Spain so akalmo na saray interesado ed mensahen ipapasabi da. Nen Pebrero 1956, nen 19 ko ni labat, niyasain ak ya manlingkor bilang special pioneer. a Ugugaw tan anggapo ni eksperiensya na maslak ed sikami ran payunir, balet maong labat ta wala ray misionero ya angipasal tan nampaseseg ed sikami. Walay kabataan met ya payunir ya kaibak ya niyasain ed syudad na Alicante. Anggapo ni manpupulong ed saman ya syudad. Balet pigaran bulan labat, dakel lan Bible study so nigapo mi tan nilasus ya literatura so nipalima mi.

 Siempre naimano na totoo so gagawaen mi. Kayari na pigaran bulan mi ed Alicante, inaresto kami na pulis tan inala da ray Biblia mi. Impriso da kami na 33 ya agew insan da kami inawit ed Madrid tan diman da kami imbulos. Balet aman ya aganon impakapriso mi et patikim ni labat ed nagawad arapen.

 Nen 21 años ko, akaawat ak na ganggan ya kaukolan koy mansundalo. Kaukolan koy onla ed baraks na saray sundalo diad Nador—sakey a syudad ya datin walad sakop na Spain diad northern Morocco. Diman ko marespeton imbaga ed chief lieutenant ya agak mansundalo tan agko isulong so unipormi da. Inawit ak na pulis na militar diad prisoan na Rostrogordo, diad Melilla, pian diman ak manalagar na court-martial.

 Antis ak ya nalitis, ingganggan na Español ya komander na militar ed Morocco ya bugbogen ak na saray sundalo anggad manguman so nonot ko. Kanian ininsulto da ak, sinisiplatan da ak diad loob na 20 minuto, tan sinisipa da ak tan atumba ak ya anggad ngalngali agko la amtay nagagawa. Agni akontento may kapitan ya akasulong na bota na sundalo kanian inggagatin toy ulok tan tinmunda labat nen tinmuro lay dala. Insan da ak inawit ed opisina to tan ineyagan to ak: “Agak ni asumpal ed sika a. Mantarya ka lamet nabuas ta inagew-agew ya onia!” Ingganggan to ray guardia ya ikulong da ak ed selda ya walad underground. Medyo ambasa tan ambilunget diman, tan singa nanaekalan ak lay ilalo.

 Nanonotan ko ni may liknaan ko ya akarukol ak ed flooring na seldak tan mandala ni ulok. Wala labat so maimpis ya ules ko tan wala ray otot ya ompapaway-paway. Anggapoy nagawaan ko noagta manpikasi ed si Jehova ya ikdan to ak na biskeg tan tulongan to ak ya mananos. Paulit-ulit ak ya manpipikasi ed saman ya ambilunget tan ambetebetel ya selda. b

 Kaimbuasan to, binugbog ak lamet na duman opisyal, sakey ya corporal. Manbabantay so kapitan pian naseguro ton nabugbog ak ya maong. Aminen ko ya diad saman et naisip kon singa agko la sarag so pampapairap da ed siak. Diad saman ya komaduan labi ed seldak, akikasi ak ed si Jehova ya tulongan to ak.

 Diad komatlon agew, impatawag da ak lamet ed opisina na kapitan. Natatakot ak ya maong. Legan ak ya manaakar paonlad opisina, manpipikasi ak ed si Jehova. Aalagaren ak diman nen Don Esteban, c say secretary na korte na militar. Linma diman pian nigapo so kaso ed siak.

 Nen anengneng nen Don Esteban iray benda ed ulok, tinepetan to ak no antoy agawa. Ngalngali agko ibaga so agawa ta ompan bugbogen da ak lamet, pero imbagak lanlamang no antoy tua. Nen naamtaan nen Don Esteban iray detalye, imbaga to: “Anggapoy nagawaan ko pian itunday kasom. Pero makaseguro ka ya anggapo lay manbugbog ed sika.”

 Dugay kuan to ta kayari to man, anggapo lan balot so aniwit ed siak legan na impakaprisok diman. Agko la naamtaan no akin ya diad amin ya agew et aman so agew ya apili na judge pian mitongtong ed siak. Basta say amtak labat et inebatan nen Jehova iray pikakasik ed makapadinayew ya paraan. Anengneng koy impangiliktar tod siak diad sankairapan ya parte na bilay ko tan agto inabuloyan ya pairapen da ak ya anggad agko la nayarian. (1 Corinto 10:13) Kanian buo so tiwalak ed si Jehova legan dan lilitisen so kasok.

 Asentensiaan ak na 19 taon ya pakapriso, insan naaruman ni itan na taloran taon lapud “agkatutulok.” Kayari na manga 15 bulan ed Morocco, inyalis da ak ed Ocaña Penitentiary ya asingger ed Madrid, pian diman ko sumpalen so sentensia ed siak. Bendisyon nen Jehova iman ya inyalis kod Ocaña. Singa iman paraiso no ikomparad Rostrogordo. Walay kama, mattress, tan pigaran apis diad seldak. Ag-abayag, ginawa da ak ya bookkeeper na prisoan. Balet lapud karukey na impakaprisok, naeermenan ak met. Say sakey ed saray sankairapan ya subok ed siak et amay anggapo ray agagin nakakaulop ko.

 Sagpaminsan et papasyaren ak na atateng ko, balet kaukolan ko ni kaaruman ya panamaseseg. Imbagad siak na atateng ko ya wala ra met so brother ya nansiansian neutral tan agmet ira nansundalo. Kanian nampikasi ak ed si Jehova ya mangibaki komon na anggan saksakey labat ya brother ed kawalaan kon prisoan. Inebatan lamet nen Aman Jehova so nanlapud puson pikakasik, tan mas ni nen say iilaloan ko. Ag-abayag, taloran matoor ya brother so akaibak ed prisoan diad Ocaña—sikara di Alberto Contijoch, Francisco Díaz, tan Antonio Sánchez. Apat taon ya bukbukor ko, pero walan siansiay agagin nakaulop ko ya manpaseseg ed siak. Makakapan-aral kamin apat ya saniiba tan pupulongan mi ray kapara min priso.

 Nen 1964, nibulos ak ya siansia lapud naikdan ak na parole. Apatikeyan so 22-taon ya sentensiak kanian anemira tan kapalduan taon ak labat ya apriso. Diad samay mismon agew ya nibulos ak, akiaral ak ya tampol. Anggano agastos koy daiset ya tipon ko pian ibayar ed taxi ya paonlad Madrid, akasabi ak ed dugan oras. Talagan bendisyon so makapiulop lamet ed saray agagi! Balet aliwan say pilimog labat ed agagi so labay kon nagawa. Labay ko lay manpayunir lamet ya tampol. Anggano papairapen nin siansia na saray pulis iray agagi, aawaten na totoo so maong a balita, tan dakdakel so kimey.

 Diad saman et akabat koy Mercedes—sakey ya maseseg ya ugaw nin sister ya manlilingkor bilang payunir. Mapappaabeban sister si Mercedes tan makulikulin manpulong ed anggan siopa. Maomaong met tan maiter, kanian agustoan ko iratan ya kualidad to. Na-in love kamin dua ed sakey tan sakey, tan nankasal kami kayari sakey taon. Baleg ya bendisyon ed siak si Mercedes.

 Pigay bulan kayari na impankasal mi, naimbitaan kami ya manlingkor bilang ombiabiahen manangasikaso. Nanduruman kongregasyon so bibisitaen mi kada simba, tan miuulop kamid saray agagi diad saray aral tan panagpulong da. Wala ray nabubuon balon kongregasyon ed nanduruman lugar ed Spain, tan kaukolan na saray agagi so tulong tan panamaseseg. Naikdan kami met na pribilehyo ya magmaliw ya commuter tan mitulongan ed saray kimey diad nisekreton opisina na Saray Tasi nen Jehova diad Barcelona.

 Anampot so pasekreton kimey mi nen 1967, nen angipaakseb na ganggan so gobierno ya naikdan lay kawayangan ed relihyon so amin ya Spanish citizen. Insan nen 1970, binidbir la ya legal iray Tasi nen Jehova. Sa wakas, bulos kami lan mantitipon, sarag mi lay nawalaan na sarili min Kingdom Hall, tan nayari kami lan mangilukas na official ya branch office.

 Nen 1971, naimbitaan kami nen Mercedes ya manlingkor bilang permanentin membro na balon branch office diad Barcelona. Balet kayari sakey taon, nanlukon si Mercedes tan inyanak toy Abigail, say magangganan anak mi. Lapud satan, agmi la nituloy so panlilingkor mi ed Bethel, pero walay balon asainmin mi, say pamabaleg ed anak mi.

 Nen tinedyer lay Abigail, tinepetan kami na branch office no labay mi ompawil ya manlingkor bilang ombiabiahen manangasikaso. Siempre, impikasi mi itan tan kinmerew kami advice ed saray maespiritual ya brother. Imbaga na sakey ya elder: “Jesús, no kaukolan da ka la ed panagbiahen kimey, dapat onla ka.” Kanian ginmapo kami lamet ed makapaliket ya balon kapitulo na bilay mi. Diad gapo, saray kongregasyon ya binisita mi et saramay asingger ed abung mi pian naasikaso mi nin siansia si Abigail. Pero siempre, binmaleg met la diad inlabas na panaon tan wala met lay sarilin bilay to, kanian sarag mi lan palaknaben so kimey mi ed special full-time service.

 Duamplo tan taloy taon kamin nanlingkor nen Mercedes ed panagbiahen kimey. Na-enjoy kon maong iman ya pribilehyo ta nausar ko ray sarilin eksperiensyak tan apaseseg ko ray mas ugaw ed siak. Wala ray panaon ya no naasain ak bilang instruktor parad saray elder tan saray full-time ya ministro, oonla kamid Bethel diad Madrid. Makapaliket ta taloran kilometro labat manlapud Bethel, wadman so Jarama River, say ilog ya nampabautismoan ko nen 1955. Agkon balot naisip nensaman ya kayari pigaran dekada et ompawil ak ed sayan pasen pian ontulong ya mangiparaan ed saray mas ugaw ya agagi parad mas ambelat iran responsabilidad da ed panaglingkor ed si Jehova.

 Manlapu nen 2013, nanlingkor kami lamet bilang special pioneer. Aminen ko ya aliwan mainomay so man-adjust manlapud panagbiahen kimey insan pampayunir, pero talagan duga iman ya agawa. Nen imbebeneg, wala la ray liliknaen kod laman, kaiba lay komplikadon impampaoperak ed puso. Diad sarayan panaon, kaukolan koy manmatalek ed tulong nen Jehova, tan singa lanang ya nagagawa, agto ak balot papaulyanan. Tan 56 taon ak lan matoor ya susuportaan na asawak ya si Mercedes, say talagan ka-partner ko ed amin ya teokratikon asainmin ko.

 Mabetbet kon nanonotan iramay panaon nen instruktor ak ni. Naiimadyin ko ni ray uga-ugaw tan matattalineng ya lupa na saray estudyante. Lapud seseg da, nanononotan kod sikara may nen ugaw ak ni, ya masetseseg ak nen ginmapo ak ed legay bilay ya panaglingkor ko ed si Jehova. Tua ya wala ray sinungdoan kon sankairapan ya panaon, pero dakdakel met so balibalin naeksperiensyak. Akaaral ak ed anggan saramay mair-irap ya subok—tan say sankaimportantian ya naaralan ko et nepeg ya agak balot manmatalek ed sarilin biskeg ko. Lapud saray subok, anengneng koy makapanyarin lima nen Jehova—say lima ya lanang ya mamapabiskeg ed siak—anggan diad sankairapan ya parte na bilay ko.—Filipos 4:13.