Sigui pa e contenido

Sigui pa e index

“E Septuaginta”—Util Tanto den Pasado Como Awe

“E Septuaginta”—Util Tanto den Pasado Como Awe

“E Septuaginta”—Util Tanto den Pasado Como Awe

UN HOMBER prominente di Etiopia tawata biahando pa cas bek for di Herusalem. Durante su biahe den su garoshi riba e caminda solitario, e tawata lesa na bos halto for di un rol religioso. E splicacion cu el a haya pa e palabranan cu el a lesa a haci un impacto grandi riba dje, y for di e dia ei, su bida a cambia. (Echonan 8:26-38) E homber a lesa Isaias 53:7 y 8 for di e prome traduccion di Bijbel: e Septuaginta Griego. E obra aki a hunga un papel asina importante den plama e mensahe di Bijbel atrabes di siglonan cu nan a yam’e un traduccion di Bijbel cu a cambia mundo.

Unda y bou di ki sircunstancianan nan a produci e Septuaginta? Dicon un traduccion asina tawata necesario? Con util el a resulta atrabes di siglonan? E Septuaginta por siña nos algo awe? Si ta asina, kico?

Produci pa Hudiunan di Abla Griego

Na aña 332 prome cu Era Comun ora cu Alehandro e Grandi a marcha drenta Egipto despues cu el a destrui Tiro, un stad di Fenicia, nan a ricibie man habri como libertado. Einan el a funda e stad Alehandria, un centro di educacion den e mundo di antiguedad. Door cu Alehandro a desea pa e cultura Griego plama den e pueblo di e paisnan cu el a conkista, el a introduci Griego comun (Koine) den henter su teritorio inmenso.

Den siglo 3 prome cu Era Comun, tawatin masha hopi Hudiu ta biba na Alehandria. Hopi Hudiu cu a sali for di exilio na Babilonia y cu tawata biba den e colonianan plama pafo di Palestina a emigra bai Alehandria. Con bon e Hudiunan aki tawata conoce e idioma Hebreo? E Cyclopedia di McClintock y Strong ta declara: “Ta bon conoci cu despues cu e Hudiunan a bolbe for di cautiverio na Babilonia, nan a perde gran parti di e conocemento di Hebreo di antiguedad cu nan tawatin. Pesei, mester a uza idioma di e Caldeonan pa splica nan loke a ser lesa for di e bukinan di Moises den e sinagoganan na Palestina . . . Probablemente e Hudiunan na Alehandria tawatin asta menos conocemento di e idioma Hebreo; e idioma cu nan tawata conoci cu ne tawata Griego di Alehandria.” Evidentemente, e situacion na Alehandria a pone cu a bira tempo pa traduci e Scritura Hebreo na Griego.

Aristobulo, un Hudiu cu a biba den siglo 2 prome cu Era Comun, a skirbi cu durante e reinado di Tolomeo Filadelfo (di 285 pa 246 prome cu Era Comun) nan a traduci y completa un version di e lei Hebreo na Griego. Tin varios opinion encuanto loke Aristobulo tawata kiermen cu e “lei.” Tin hende ta pensa cu el a referi na e Pentateuco so, mientras cu otronan ta bisa cu podise e tawatin henter e Scritura Hebreo na mente.

En todo caso, segun tradicion rond di 72 erudito Hudiu tawata envolvi den e prome traduccion skirbi di e Scrituranan for di Hebreo pa Griego. Despues nan a cuminsa uza un cifra sera, esta, 70. Pesei, nan a yama e version aki Septuaginta cu ta nifica “70”, y el a haya e number den cifranan Romano pa 70 cu ta LXX. Pa fin di siglo 2 prome cu Era Comun, hende por a lesa tur e bukinan di e Scritura Hebreo na Griego. Pues, Septuaginta a bira nomber pa henter e Scritura Hebreo traduci na Griego.

Util den Prome Siglo

Den e tempo di Hesucristo y su apostelnan y prome cu esei tambe, e Hudiunan di abla Griego tawata uza e Septuaginta hopi. Hopi di e Hudiunan y proselitonan cu a reuni na Herusalem dia di Pentecoste na aña 33 Era Comun, a bini di e region di Asia, Egipto, Libia, Roma y Creta, areanan caminda e pueblo a papia Griego. Sin duda, nan tawatin custumber di lesa for di e Septuaginta. (Echonan 2:9-11) Pues, e version aki a hunga un papel importante den plama e bon nobo durante e prome siglo.

Por ehempel, ora disipel Esteban tawata papia cu hendenan di Sirena, Alehandria, Cilicia y Asia, el a bisa: “Yosef a manda yama su tata Yacob y tur su parientenan [for di Canan] pa bin serca dje, setenticinco persona na tur.” (Echonan 6:8-10; 7:12-14) E texto Hebreo den Genesis capitulo 46 ta bisa cu Yosef su famianan tawata setenta. Pero e Septuaginta ta uza e cifra setenticinco. Aparentemente, Esteban a cita for di e Septuaginta.Genesis 46:20, 26, 27.

Segun cu apostel Pablo tawata biaha door di henter Asia Menor y Grecia durante su segundo y tercer biahe como misionero, el a predica na hopi pagano cu a teme Dios y “Griego cu tawata adora Dios.” (Echonan 13:​16, 26; 17:4, NW) E hendenan aki a cuminsa teme of adora Dios pasobra nan a siña conoc’e mediante e Septuaginta. Ora Pablo a predica na e hendenan di abla Griego aki, hopi bes e tawata cita of parafrasea algun porcion for di e traduccion aki.—Genesis 22:18; Galationan 3:8.

E Scritura Griego Cristian ta contene mas of menos 320 cita directo y un total di mas o menos 890 cita combina cu referencia for di e Scritura Hebreo. Mayoria di esakinan ta basa riba e Septuaginta. Esei a pone cu ta e citanan for di e traduccion aki a bira parti di e Scritura Griego Cristian inspira, y no esnan di e manuscritonan Hebreo. Esei ta un detaye masha importante! Hesus a profetisa cu e bon nobo di Reino lo a ser predica den henter mundo. (Mateo 24:14) Pa esaki por sosode, Yehova a permiti su Palabra inspira ser traduci den varios idioma cu hende rond mundo ta lesa.

Util Awe

Te awe e Septuaginta ta di gran balor y nan ta uz’e pa yuda saca erornan di copista cu lo por a slip drenta manuscritonan Hebreo cu a ser copia mas despues. Por ehempel, e relato na Genesis 4:8 ta bisa: “Anto Cain a [“bisa su ruman Abel: ‘Laga nos bai den e cunucu.’” NW] Y a sosode cu ora nan tawata den cunucu, Cain a lanta contra su ruman Abel y a mat’e.”

E parti di e texto meimei di vierkante haakjes “laga nos bai den e cunucu” no ta den e manuscritonan Hebreo di siglo 10 di nos era. Sinembargo, e tawata den e manuscritonan mas bieu di Septuaginta y den un par di obranan di referencia di mas prome. Den e texto di e manuscritonan Hebreo tawatin e palabra cu normalmente ta introduci un expresion, pero ningun palabra no a sigui su tras. Kico por a pasa? Genesis 4:8 [NW] ta contene dos parti cu ta caba cu e expresion “den e cunucu.” E Cyclopedia di McClintock y Strong ta duna como posibilidad: “Probablemente e copista Hebreo a bruha ora el a mira cu ambos parti di e frase . . . ta termina cu e [mesun] expresion.” Pues kisas e copista a pasa e expresion “laga nos bai den e cunucu” por alto ora el a aparece e prome bes. Ta claro anto cu e Septuaginta y tambe manuscritonan mas bieu existente por ta util pa identifica erornan den e textonan Hebreo cu nan a copia despues.

Di otro banda, e copianan cu hende a traha di e Septuaginta tambe por tin eror den nan, y a yega di sosode cu nan a uza e texto Hebreo pa corigi e texto Griego. Pues, e echo cu expertonan a compara e manuscritonan Hebreo cu e traduccion na Griego y na otro idiomanan a sirbi pa haya erornan cu a ser haci ora di traduci y copia nan. Tambe e comparacionnan aki a percura pa nos haya un traduccion exacto di e Palabra di Dios.

Copianan completo di e Septuaginta cu ta existi awe ta data for di siglo 4 di nos era. Ni e manuscritonan ei ni e copianan cu a ser traha mas despues no ta contene e nomber di Dios cu ta Yehova, y cu ta aparece den e texto Hebreo como e Tetragramaton (YHWH). Tur caminda cu e Tetragramaton ta aparece den e texto Hebreo nan a pone e palabranan Griego pa “Dios” y “Señor.” Sinembargo, un descubrimento cu nan a haci na Palestina na 1961 a tira lus riba e asunto aki. Un team cu tawata explora cuebanan den e area di e ruinanan na Qumran a descubri fragmentonan di rol di cuero di antiguedad di e 12 profetanan (Oseas te cu Malakias), skirbi na Griego. Nan a ser skirbi entre aña 50 prome cu Era Comun pa aña 50 Era Comun. Den e fragmentonan mas bieu aki nan no a remplasa e Tetragramaton cu e palabranan Griego pa “Dios” y “Señor.” Pesei, esaki a confirma cu e nomber di Dios a ser uza den e version anterior di Bijbel, Septuaginta.

Na 1971, nan a presenta un publicacion (papiro Fuad 266) cu a consisti di e fragmentonan di un rol antiguo di papiro. Kico e porcionnan aki di e Septuaginta di 100 of 200 aña prome cu Era Comun ta revela? Nan tambe a conserva e nomber di Dios. E fragmentonan mas bieu aki di e Septuaginta ta duna evidencia fuerte cu Hesus y su disipelnan den prome siglo tawata sa kico ta e nomber di Dios, y cu nan a uz’e.

Awe, Bijbel ta e buki mas traduci den historia. Mas cu 90 porshento di e famia humano por lesa Bijbel of, a lo menos partinan di dje, den nan propio idioma. Nos ta gradicido principalmente pa e echo cu nos tin un traduccion exacto den idioma moderno, esta e Traduccion di Mundo Nobo di e Santo Scritura cu actualmente ta disponibel completo of en parte den mas cu 40 idioma. E Traduccion di Mundo Nobo di e Santo Scritura (Cu Referencia) ta contene cientos di nota na pia di pagina cu ta referi na e Septuaginta y otro manuscritonan di antiguedad. Si, e Septuaginta keto bai ta di interes y balor pa studiantenan di Bijbel den nos tempo.

[Plachi na pagina 26]

Disipel Felipe a splica un pasashi cu a ser lesa for di e “Septuaginta”

[Plachi na pagina 29]

Hopi bes apostel Pablo a cita for di e “Septuaginta”