Sigui pa e contenido

Sigui pa e index

Filo di Alehandria A Mescla Scritura cu Speculacion

Filo di Alehandria A Mescla Scritura cu Speculacion

Filo di Alehandria A Mescla Scritura cu Speculacion

NA AÑA 332 prome cu nos era, Alehandro e Grandi a drenta Egipto cu su ehersito. Prome cu el a sigui den direccion oost rumbo pa su conkista mundial, el a funda un stad cu el a yama Alehandria. E stad ei a bira un centro di cultura Griego. Einan, rond di aña 20 prome cu nos era, un otro conkistado a nace. Su armanan no tawata spada cu lansa, sino rasonamentonan filosofico. E ta conoci como Filo di Alehandria, of Filo Judaeus debi na su antecedente Hudiu.

Debi na e Diaspora cu a tuma luga despues di e destruccion di Herusalem na aña 607 prome cu nos era, tawatin hopi Hudiu ta biba na Egipto. Miles di nan tawata biba na Alehandria. Sinembargo, tawatin problema entre e Hudiunan y e Griegonan. E Hudiunan a nenga di adora e diosnan Griego, mientras cu e Griegonan a haci bofon di e Scritura Hebreo. Filo, cu su educacion Griego y su criansa Hudiu, tawata bon na haltura di e controversia. P’e, ta hudaismo tawata e religion berdadero. Pero distinto for di hopi hende, Filo a busca un manera pacifico pa dirigi hende no Hudiu na Dios. E kier a haci hudaismo aceptabel pa nan.

Nificacion Nobo na Scrituranan Bieu

Filo su idioma materno tawata Griego, mescos cu tawata e caso cu hopi Hudiu na Alehandria. Pesei e base di su estudio di e Scritura Hebreo tawata e version Griego di Septuaginta. Segun cu el a examina e texto di e Septuaginta, el a bira combenci cu e texto tawatin elementonan filosofico y cu Moises tawatin “e genio di un filosofo.”

Siglonan prome cu Filo, intelectualnan Griego tawatin problema pa acepta e cuentanan di diosnan y diosanan, cuentanan cu a trata tocante gigante y demoño di nan antiguo mitologia Griego. E intelectualnan a cuminsa duna e cuentanan bieu ei un otro interpretacion. James Drummond, experto riba tereno di e mundo Griego y Romano di antiguedad, a bisa lo siguiente tocante nan metodonan: “E filosofo tawata cuminsa busca nificacionnan scondi y cu casi no tawata notabel den e cuentanan mitologico, y a deduci for di nan contenido repugnante y ridiculo cu e intencion di nan autornan lo mester tawata pa exhibi mediante nan lenguahe figurativo sensual un of otro berdad profundo y edificante.” E proceso aki yama interpretacion alegorico, y Filo a purba uz’e pa splica e Scritura.

Como ehempel, wak kico Genesis 3:22 ta bisa den e version di Bagster di Septuaginta: “Señor Dios a traha bisti di cuero pa Adam y su esposa, y a bisti nan.” Segun e Griegonan, e Dios Supremo tawata mucho eleva pa e bai traha bisti. Pues Filo a haya cu e versiculo ei tawata den un sentido simbolico y el a declara: “E bisti di cuero ta un expresion figurativo pa e cuero natural, es decir, nos curpa; pasobra Dios, ora cu prome cu tur cos el a traha intelecto, el a yam’e Adam; despues di esei el a crea e sentido exterior, na cua el a duna e nomber Bida. Na di tres luga, pa necesidad el a traha tambe un curpa y a uza un expresion figurativo pa yam’e un bisti di cuero.” Pues Filo a purba haci Dios su acto di bisti Adam cu Eva paña un punto filosofico pa medita ariba.

Considera tambe Genesis 2:10-14, cu ta describi e fuente di awa di e hofi di Eden y ta menciona cuater riu cu tawata core for di e hofi. Filo a purba descubri ki nificacion tawatin tras di e palabranan cu a describi e paisahe di e hofi di Eden. Despues di comenta riba e tereno mes, el a bisa: “Podise e relato aki tambe ta contene un nificacion alegorico; pasobra e cuater riunan ta e señalnan di cuater birtud.” El a specula cu e Riu Pison ta representa prudencia, e Riu Gihon ta e simbolo di seriedad, Tigris ta simbolisa fortalesa, y Eufrates ta indica husticia. Pues simbolismo ta tuma e luga di geografia.

Filo a uza interpretacion alegorico pa analisa e relato di creacion, e registro con Cain a mata Abel, e Dilubio di tempo di Noe, e confusion di idioma na Babel y hopi principio di e Lei di Moises. Manera e ehempel den e paragraf anterior ta mustra, hopi bes el a reconoce e punto literal di un versiculo di Bijbel anto caba a introduci su comprondemento simbolico cu palabranan manera: “Podise nos mester considera e cosnan aki como si fuera nan a ser papia den un sentido alegorico.” Loke a resalta den e obranan di Filo ta simbolismo, mientras cu lamentablemente e nificacion obvio di e Scritura a disparce.

Ken Dios Ta?

Filo a defende existencia di Dios cu un ilustracion penetrante. Despues di a describi e tera, riunan, planetanan y streyanan, el a conclui: “Mundo ta e obra di mas ingenioso y bon traha di tur creacion; ta como si fuera un persona hopi habil y cu conocemento sumamente perfecto a hinc’e den otro. Ta den e manera aki nos a haya un idea di e existencia di Dios.” Esaki tawata un rasonamento logico.—Romanonan 1:20.

Pero ora Filo a amplia riba e naturalesa di Dios Todopoderoso si el a desvia masha leu for di e berdad. Filo a pretende cu Dios “no tin cualidadnan distintivo” y cu ta ‘imposibel pa compronde’ Dios. Filo a desanima hende pa haci esfuerso pa siña conoce Dios, bisando cu “ta un gran bobedad pa purba sigui bai mas leu, pa investiga e naturalesa of cualidadnan distintivo di Dios.” E manera di pensa aki no a bin for di Bijbel, sino for di e filosofo pagano Plato.

Filo a bisa cu Dios ta asina fuera di nos alcanse pa compronde cu ta imposibel pa yam’e na un nomber personal. Segun Filo: “Pesei tawata hopi rasonabel cu no por a duna esun cu en berdad ta e Dios bibo ningun nomber personal cu ta cuadra cu ne.” Esaki definitivamente no ta berdad!

Bijbel ta declara bon cla cu Dios tin un nomber personal. Salmo 83:18 [NW] ta bisa: “Abo, kende su nomber ta Yehova, abo so ta e Haltisimo riba henter tera.” Isaias 42:8 [NW] ta cita Dios bisando: “Ami ta Yehova. Esei ta mi nomber.” Dicon Filo, siendo un Hudiu cu a conoce e textonan biblico aki, a siña hende cu Dios no tin nomber? Pasobra e tawata describi no e Dios personal di Bijbel, sino un dios sin nomber y inaccesibel di filosofia Griego.

Hende Tin un Parti Invisibel y Inmortal?

Filo a siña hende cu tin un parti invisibel y inmortal cu ta separa for di e curpa. El a bisa cu hende ta “consisti di curpa y alma.” E alma por muri? Tuma nota di Filo su splicacion: “Ora nos ta na bida, nos curpa ta na bida maske nos alma ta morto y dera den nos curpa, como si fuera den un tumba. Pero si e [curpa] muri, e ora ei nos alma lo biba su propio bida, siendo libra di e curpa malbado y morto na cua e tawata mara.” Pa Filo, morto di e alma tawata simbolico. E alma no ta muri nunca, e ta inmortal.

Sinembargo, kico Bijbel ta siña tocante e condicion di e mortonan? E salmista a conseha nos pa no pone nos confiansa ni sikiera den hende poderoso. Pakico no? “Su spirito ta sali, e ta bolbe na tera; e mes dia ei su pensamentonan ta perece.” (Salmo 146:3, 4) Ora un hende su pensamentonan perece, e no ta conciente mas di ningun felicidad ni sufrimento.

Bou di inspiracion di Dios, Salomon a splica bon cla kico morto ta nifica, bisando: “E bibonan sa cu nan lo muri, ma e mortonan no sa nada.” En bista di esei, Salomon a urgi: “Tur loke bo man haya pa haci, hacie cu tur bo forsa; pasobra no tin ni actividad ni planificacion ni sabiduria den Seol, caminda bo ta bai.” (Eclesiastes 9:5, 10) Pues ta bisto anto cu e mortonan no ta conciente di nada. Nan no sa mes kico e bibonan ta haci pa nan. *

Despues cu Filo a muri, e Hudiunan no a worry masha cu ne. Sinembargo, cristiandad si a acept’e. Eusebio y otro lidernan di iglesia tawata combenci cu Filo a comberti na cristianismo. Jeronimo a mencion’e como un di e Tatanan di Iglesia. Ta cristiannan apostata, y no e Hudiunan, a conserva e obranan skirbi di Filo.

E obranan cu Filo a skirbi a hiba na un revolucion religioso. Su influencia a pone hende cu tawata cristian pa nomber adopta e doctrina no biblico di alma inmortal. Anto Filo su siñansa tocante e Logos (of, Palabra) a contribui na e desaroyo di Trinidad, un doctrina no biblico di cristianismo apostata.

No Sea Engaña

Den Filo su estudio di e Scritura Hebreo, el a haci sigur cu e no a “laga afo ningun nificacion alegorico cu pa casualidad lo por ta scondi bou di e lenguahe senciyo.” Sinembargo, manera tin para na Deuteronomio 4:2, Moises a bisa relaciona cu e Lei di Dios: “No añadi na e palabra cu mi ta ordena boso, ni kita for di dje, pa boso warda e mandamentonan di SEÑOR boso Dios cu mi ta ordena boso.” Filo, cu tur e bon intencion cu aparentemente e tawatin, a agrega varios capa di speculacion cu mescos cu un neblina diki, a tapa e instruccion cla di Dios su Palabra inspira.

Apostel Pedro a bisa: “Nos no a sigui fabulanan traha cu astucia ora nos a haci conoci na boso e poder y binida di nos Señor Hesucristo.” (2 Pedro 1:16) Distinto for di e obranan cu Filo a skirbi, Pedro su instruccion na e congregacion cristian di prome tawata basa riba echo y riba guia di e spirito di Dios, “e spirito di berdad”, cu a guia nan den tur berdad.—Huan 16:13.

Si bo ta interesa pa adora e Dios di Bijbel, bo mester di guia basa riba berdad, no interpretacionnan basa riba pensamento humano. Bo mester di conocemento exacto di Yehova y di su boluntad, y bo mester di e humildad pa ta un studiante sinsero. Si bo studia Bijbel cu un actitud sano, lo bo siña conoce “e scrituranan santo, cuanan por duna bo e sabiduria cu ta hiba na salbacion pa medio di fe, cu ta den Cristo Hesus.” Lo bo mira cu e Palabra di Dios por haci bo plenamente competente, completamente “ekipa pa tur bon obra.”—2 Timoteo 3:15-17.

[Nota]

^ par. 18 Relaciona cu alma, The Jewish Encyclopedia di 1910 ta bisa: “E creencia cu e alma ta sigui existi despues cu e curpa caba na nada ta mas bien un asunto di speculacion filosofico of teologico cu di simplemente fe, y di acuerdo cu esei no ta ser siña spesificamente ningun caminda den e Santo Scritura.”

[Cuadro/Plachi na pagina 10]

E STAD DI FILO

Filo a biba y traha na Alehandria di Egipto. Pa siglonan, e stad ei tawata e capital mundial di buki y di discusionnan na nivel academico.

Studiantenan a siña for di intelectualnan famoso cu a duna les den e scolnan di e stad. E biblioteca di Alehandria a gana renombre mundial. Su coleccion a aumenta te na cientos di miles di articulo, segun cu e bibliotecarionan tawata purba obtene copia di tur documento skirbi.

Mas despues, e respet mundial pa Alehandria y su gran coleccion di conocemento a mengua pocopoco. Emperadonan Romano a duna mayor importancia na nan propio stad, Roma, locual a pone cu Europa a bira e centro di cultura. E deterioro di Alehandria a culmina den siglo 7 di nos era, ora cu invasornan a conkista e stad. Te awe historiadonan ta lamenta e perdida di e famoso biblioteca cu, segun algun hende, a pone civilisacion bai atras cu 1.000 aña.

[Reconocemento]

L. Chapons/Illustrirte Familien-Bibel nach der deutschen Uebersetzung Dr. Martin Luthers

[Cuadro/Plachi na pagina 12]

INTERPRETACION ALEGORICO AWE

Por lo general alegoria ta e manera di expresa berdadnan y puntonan general di e existencia humano mediante personahenan y accionnan simbolico ficticio. Relatonan cu ta uza alegoria supuestamente ta contene simbolismo di cosnan mas importante cu ta scondi. Mescos cu Filo di Alehandria, tin algun guia religioso di tempo moderno cu ta uza interpretacion alegorico pa splica Bijbel.

Considera Genesis capitulo 1 pa 11, cu ta relata e historia di humanidad for di creacion te na e plamamento di hende na e toren di Babel. The New American Bible, un traduccion catolico, ta bisa relaciona cu e parti ei di Bijbel: “Pa haci e berdadnan cu tin den e capitulonan aki mas comprendibel pa e pueblo Israelita cu mester a conserva nan, e berdadnan mester a ser expresa mediante conceptonan generalmente conoci entre e pueblo ei na e tempo ei. Pa e motibo aki, mester distingui bon cla e berdadnan mes for di nan bisti literario.” E cita aki ta bisando cu nos no mester tuma Genesis capitulo 1 pa 11 literalmente. Mas bien, mescos cu un bisti ta tapa e curpa, asina e palabranan ta tapa un nificacion mas profundo.

Sinembargo, Hesus a siña hende cu e prome capitulonan ei di Genesis tawata literalmente berdad. (Mateo 19:4-6; 24:37-39) Apostel Pablo y apostel Pedro tambe a siña hende mescos. (Echonan 17:24-26; 2 Pedro 2:5; 3:6, 7) Studiantenan sinsero di Bijbel ta rechasa splicacionnan cu no ta di acuerdo cu henter e Palabra di Dios.

[Plachi na pagina 9]

E gran faro di Alehandria

[Reconocemento]

Archives Charmet/Bridgeman Art Library