Bai na kontenido

Bai na kontenido

Ta Normal pa Sinti Asina’ki?

Ta Normal pa Sinti Asina’ki?

UN PERSONA cu a perde un ser kerí den morto ta skirbi: “Como mucha bibando na Inglatera, mi a ser siñá pa no expresá mi sintimentunan den público. Mi ta corda mi tata, un ex-militar, bisando mi cu su djentenan duru cerá, ‘Mira pa bo no yora!’ ora algu a causá mi dolor. Mi no ta corda si mi mama a yega di sunchi of brasa cualkier un di nos na mucha (nos tabata cuater ruman). Mi tabatin 56 aña ora mi a mira mi tata muri. Mi a sinti un pérdida tremendo. Sin embargo, na promé instante, mi no por a yora.”

Den algun cultura, hende ta expresá nan sintimentunan abiertamente. Sea cu nan ta contentu of tristu, otro hende sa con nan ta sinti. Na otro un banda, den algun parti di mundu, foral parti nort di Europa i Inglatera, hende, specialmente hende homber, a ser moldeá pa sconde nan sintimentunan, pa tene nan emocionnan aden, pa keda calmu i sin mustra emocion bou di contratiempo. Pero ora bo sufri e pérdida di un ser stimá, ta robes di un manera of otro pa expresá bo tristesa? Kico Bijbel ta bisa?

Esnan Cu A Yora den Bijbel

Bijbel tabata skirbí dor di hende hebreo dje region oost di Mediteráneo, kendenan tabata hendenan expresivo. E ta contené hopi ehempel di hende cu a demostrá nan tristesa abiertamente. Rey David a lamentá e pérdida di su yu homber asesiná, Amnon. Realmente, el “a yora cu un yoramentu sumamente grandi.” (2 Samuel 13:​28-39) Asta e tabata tristu p’e pérdida di su yu homber traicionero Absalom, kende a purba apoderá dje trono. E relato bíblico ta conta nos: “Anto [David] e rey a bira trastorná i a bai n’e kamber di dak riba e entrada dje porta i a entregá na yoramentu; i esaki ta loke el a bisa segun cu el a cana: ‘Mi yu Absalom, mi yu, mi yu Absalom! Mara t’ami por a muri, ami mes, en bes di abo, Absalom mi yu, mi yu!’” (2 Samuel 18:33) David a lamentá manera cualkier tata normal. I cuantu biaha mayornan no a deseá cu nan por a muri na lugá di nan yunan! Ta parce asina innatural pa un yu muri promé cu un mayor.

Con Jesus a reaccioná n’e morto di su amigu Lázaro? El a yora segun e tabata acercá su graf. (Juan 11:​30-38) Despues, Maria Magdalena a yora segun cu el a acercá Jesus su tumba. (Juan 20:​11-16) Ta cierto cu un persona cristian cu un comprendimentu dje speransa bíblico di resureccion no ta tristu sin consuelo, manera algun hende tá debí cu nan no tin un base bíblico pa nan creencianan en cuanto e condicion di hende morto. Pero como hende cu sintimentunan normal, e cristian berdadero, asta cu e speransa dje resureccion, ta pena i ta lamentá e pérdida di cualkier ser kerí.​—1 Tesalonicense 4:​13, 14.

Yora of No Yora

Ki tal di nos reaccionnan awe? Bo ta haña cu ta difícil of ta bergwensa pa mustra bo sintimentunan? Kico conseheronan ta recomendá? Nan puntonan di bista moderno hopi bes simplemente ta ripití Bijbel su sabiduria inspirá di antigua. Nan ta bisa cu nos mester expresá nos tristesa, no ten’é aden. Esaki ta pone nos corda hombernan fiel di pasado, tal como Job, David i Jeremías, kende nan expresionnan di tristesa ta ser hañá den Bijbel. Nan siguramente no a tene nan sintimentunan aden. Pues anto, no ta sabí pa isolá bo mes for di hende. (Proverbio 18:1) Naturalmente, tristesa ta ser expresá den diferente manera den diferente cultura, tambe dependiendo dje creencianan religioso cu ta prevalecé. *

Ki tal si bo tin gana di yora? Ta parti di naturalesa humano pa yora. Corda atrobe e ocasion dje morto di Lázaro, ora Jesus “a suspirá den spiritu i . . . a entregá na lágrima.” (Juan 11:​33, 35) Pues asina el a mustra cu yoramentu ta un reaccion normal n’e morto di un ser kerí.

Ta normal pa pena i yora ora un ser kerí muri

Esaki ta ser apoyá dor dje caso di un mama, Anne, kende su baby Rachel a muri dje síndrome di morto repentino di baby. Su esposo a comentá: “E cos sorprendente tabata cu ni ami ni Anne a yora n’e entiero. Tur otro hende tabata yorando.” Riba esaki, Anne a respondé: “Sí, pero mi a yora basta pa nos tur dos. Mi ta kere cu realmente el a dal mi duru un par di siman despues dje tragedia, ora cu finalmente mi tabata so na cas un dia. Mi a yora henter dia. Pero mi ta kere cu esei a yudá mi. Mi a sintí mi mihó despues. Mi tabatin cu yora e pérdida di mi baby. Realmente mi ta kere cu bo mester laga hende tristu yora. Aunke ta un reaccion natural pa otro hende bisa, ‘No yora,’ esei realmente no ta yuda.”

Con Algun Hende Ta Reaccioná

Con algun hende a reaccioná ora nan a keda desolá dor dje pérdida di un ser kerí? Por ehempel, tuma Juanita. E sa kico ta nificá perde un baby. Juanita a perde cincu barica. Awor e tabata na estado atrobe. Pues ora un accidente di auto a mand’é hospital, ta di comprendé cu e tabata preocupá. Dos siman despues el a cuminsá haña dolor di parto​—promé cu tempu. Djis despues Vanessa a nace​—pisando solamente un poco mas cu dos liber. “Mi tabata asina emocioná,” Juanita ta corda. “Finalmente mi a bira mama!”

Pero su felicidad no a dura mashá. Cuater dia despues Vanessa a muri. Juanita ta corda: “Mi a sintí mi asina bashí. Mi maternidad a ser kitá for di mi. Mi a sintí mi incompleto. Tabata doloroso pa mi bini cas n’e kamber cu nos a prepará pa Vanessa i pa mira e camisitanan cu mi a cumpra p’e. P’e siguiente par di lunanan, mi a rebibá e dia di su nacimentu. Mi no kier tabatin nada di haci cu niun hende.”

Un reaccion extremo? Talbes ta difícil pa otro hende comprendé, pero esnan cu, manera Juanita, a pasa dor di dje ta splica cu nan a pena pa nan baby mescos cu nan lo a pena pa un persona cu a biba pa algun tempu. Nan ta bisa cu hopi promé cu un yu nace, su mayornan ta stim’é. Tin un banchi special cu e mama. Ora e baby ei muri, e mama ta sinti cu el a perde un persona real. I esei ta loke otro hende mester comprendé.

Con Rabia i Culpa Por Afectá Bo

Un otro mama a expresá su sintimentunan ora nan a bis’é cu su yu homber di seis aña a muri di ripiente debí na un problema di curason cu el a nace cuné. “Mi a pasa dor di un seri di reaccion—estado di insensibilidad, incredulidad, culpabilidad i rabia pa cu mi esposo i e dokter pasobra nan no a realisá con serio su condicion tabata.”

Rabia por ta un otro síntoma di tristesa. Esei por ta rabia pa cu dokter i verpleegsternan, sintiendo cu nan mester a haci mas den cuido dje defuntu. Of por ta rabia pa cu amigu i famianan cu, manera ta parce, ta bisa of haci algu robes. Algun hende ta rabia cu e defuntu pasobra el a neglishá su salú. Stella ta recordá: “Mi ta corda cu mi tabata rabiá cu mi esposo pasobra mi tabata sa cu cos por tabata otro. E tabata hopi malu, pero el a ignorá e spiertamentunan di dokter.” I tin biaha tin rabia pa cu e defuntu debí n’e carganan cu su morto ta trece riba esun cu keda atras.

Algun hende ta sinti nan culpabel debí na rabia​—esta, nan por condená nan mes debí cu nan ta sinti nan rabiá. Otro hende ta culpa nan mes pa morto di nan ser kerí. Nan ta convencé nan mes cu “Lo e no a muri, si solamente mi a obligu’é bai dokter mas promé” of “si mi a pon’é bai un otro dokter” of “a obligu’é cuida su salú mihó.”

E pèrdida di un yu ta un trouma teribel—berdadero simpatia i empatia por yuda e mayornan

Pa otro hende e sintimentu di culpa ta bai mas ayá cu esei, specialmente si nan ser kerí a muri di ripiente, inesperá. Nan ta cuminsá corda e biahanan cu nan a rabia cu e defuntu of a pleita cuné. Of nan por sinti cu realmente nan no a trata e defuntu manera mester tabata.

E proceso largu di sinti tristesa di hopi mama, ta apoyá loke hopi experto ta bisa, esta, cu e morto di un yu ta laga un bashí permanente den bida dje mayornan, particularmente e mama.

Ora Bo Perde un Casá

E pérdida di un casá ta un otro tipo di trauma, specialmente si tur dos a hiba un bida masha activo huntu. Esei por nificá e fin di henter un estilo di bida cu nan a compartí, di biahamentu, trabou, entretenimentu i dependencia un riba otro.

Eunice ta splica loke a sosodé ora su esposo a muri di ripiente di un atake di curason. “E promé siman, mi tabata den un estado di insensibilidad emocional, como si fuera mi a stop di funcioná. Mi no tabata ni sikiera sinti smak of holor. Sin embargo, mi sentido di lógica a sigui su mes rumbo. Debí cu mi tabata huntu cu mi casá ora nan tabata purba di stabilis’é usando CPR [pompmentu di curason] i remedi, mi no a experenciá e síntomanan general di no por kere loke a pasa. No obstante, mi tabatin un sintimentu intenso di frustracion, como si fuera mi tabata wak un auto cai for di baranca i no tabatin nada cu mi por a haci pa par’é.”

Eunice a yora? “Naturalmente mi a yora, specialmente ora mi a lesa e cientos di karchinan di condolencia cu mi a ricibí. Mi a yora lesando cada un. Esei a yudá mi enfrentá e resto dje dia. Pero nada por a yuda ora cada bes hende tabata puntrá mi con mi a sinti. Claramente, mi tabata desconsolá.”

Kico a yuda Eunice pasa dor di su tristesa? E ta bisa, “Sin realisá esei, inconcientemente mi a tuma e decision di sigui cu mi bida. Sin embargo, loke ainda ta duel mi ta ora mi corda cu mi casá, cu tabata stima bida asina tantu, no t’aki pa disfrutá di dje.”

“No Laga Otro Hende Dicta . . .”

E autornan di Leavetaking​—When and How to Say Goodbye ta consehá: “No laga otro hende dicta con bo mester actua of sinti. E proceso di tristesa ta traha distinto cerca cada hende. Otro hende talbes ta pensa​—i ta lagá bo sa cu nan ta pensa​—cu bo ta demasiado tristu of no suficiente tristu. Pordoná nan i lubidá e asuntu. Dor di trata na forsa bo mes den un malchi creá dor di otro hende of dor di sociedad en general, bo ta stroba bo crecementu bek na un salú emocional restorá.”

Naturalmente, hende diferente ta manehá nan tristesa na modanan diferente. Nos no ta trata na sugerí cu un manera ta necesariamente mas mihó cu un otro pa tur persona. Sin embargo, peliger ta lanta ora stancamentu ta presentá, ora e persona yen di tristesa no por aceptá e realidad dje situacion. Anto e ora ei yudansa di amigunan compasivo por ta necesario. Bijbel ta bisa: “Un berdadero compañé ta stima tur ora i ta un ruman cu a nace pa tempu di angustia.” Pues no tene miedu di busca yudansa, di papia i di yora.​—Proverbio 17:17.

Tristesa ta un reaccion normal riba pérdida i no ta malu pa bo tristesa ta bisto pa otro hende. Pero mas pregunta mester di contesta: ‘Con mi por biba cu mi tristesa? Ta normal pa experenciá sintimentunan di culpa i di rabia? Con mi mester trata cu e reaccionnan aki? Kico por yudá mi soportá e pérdida i e tristesa?’ E siguiente seccion lo contestá e preguntanan ei i otro mas.

^ par. 8 Por ehempel, e pueblo di Yoruba na Nigeria, tin un creencia tradicional di reencarnacion dje alma. Pues ora un mama perde un yu, tin un tristesa intenso pero solamente pa un periodo corticu, pasobra manera un dicho di Yoruba ta bisa: “Ta e awa a basha abou. E calbas no a kibra.” Segun e pueblo di Yoruba, esaki kier men cu e calbas cu ta carga awa, esta e mama, por haña un otro yu​—kisas un reencarnacion dje yu morto. Testigonan di Jehova no ta sigui ningun tradicion basá riba supersticionnan cu ta sali for dje ideanan falsu di alma inmortal i reencarnacion, ideanan cua no tin base den Bijbel.​—Eclesiastés 9:​5, 10; Ezekiel 18:​4, 20.