Bai na kontenido

Bai na kontenido

Observando Mundu

Observando Mundu

Observando Mundu

Carni Exótico na Benta

Apesar di leynan internacional cu ta prohibí pa negoshá i usa carni di raton djanochi como cuminda na Europa, e ta ser bendé ilegalmente den tienda i restaurantnan británico. Segun Richard Barnwell di Fondo Mundial pa Naturalesa: “Ta un berdadero preocupacion cu hende ta mata i importá sin ser detectá, especienan di raton djanochi cu ta protehá, pa no papia mes dje peliger pa salú público cu ta existí dor di come carni cu no a ser di keur.” Ya pa hopi tempu, raton djanochi ta un fuente importante di cuminda den cierto partinan di Africa. I na Malasia i Indonesia, e cantidad di algun dje ratonnan djanochi mas scars a baha drásticamente debí cu ta haci negoshi cu nan carni. Tambe, na islanan Seychelles, nan ta considerá raton djanochi den curry un luho. Sin embargo, The Sunday Times di Londen ta informá cu raton djanochi “no ta e único bestia den peliger di extincion cu ta den demanda na Europa.” Restaurantnan na Bruselas, capital di Bélgica, ta sirbi carni di chimpansé.

Bo Tin Mania?

Rond di 15 porciento dje poblacion general tin manerismonan nervioso, segun e korant canades Globe and Mail. Investigadónan a ripará cu algun hende tin mania di “drei nan cabei, bati pia abou, sagudí pia, come uña i cosnan por estilo.” Di con hende tin mania? Peggy Richter, un sikiatra na e Centro pa Adiccion i Salú Mental di Toronto, ta kere cu tal movementunan ritual ta duna hende un sintimentu di consuelo. Na otro un banda, sicólogo clínico Paul Kelly ta bisa cu mania ta debí na tension i cu e ta un reaccion automático i inconciente cu ta cuminsá di su mes i ta aliviá bo di un situacion yen di stres. Segun expertonan, “bo por siña interumpí i cu tempu stop e custumber, dor terapia di remplaso, esta, concentrá riba un otro obheto ora bo ripará cu bo tin mania,” Globe ta bisa.

Adicto na Cola?

Mexicanonan ta bebe un promedio di 160 liter di cola pa persona pa aña, segun e Asociacion Mexicano di Estudionan na Defensa di Consumidó. Pa aña, nan ta gasta mas placa na cola cu nan ta gasta n’e dies cumindanan básico huntu. Segun algun hende, e alto consumo dje refresconan aki ta un dje causanan principal di malnutricion na México. Algun dje ingredientenan di cola por stroba cu e curpa ta absorbá calcio i heru. Problemanan cu tambe nan ta kere ta conectá cu consumo di cola ta entre otro, mas chens di piedra na nir, buracu den djente, obesidad i preshon haltu, tambe insomnio, úlcera na stoma i ansiedad. ‘Antes nos tabata “hende di maishi,” ’ segun Consumer’s Guide Magazine, ‘pero awor bo por bisa cu nos ta hende di “cola.” ’

Un “Guera Hustu”?

“E guera na Yugoslavia a lanta den iglesianan un berdadero division, basá riba e interpretacion dje nocion tradicional di un ‘guera hustu,’ ” segun e korant frances Le Monde. E idea di un guera hustu (jus ad bellum) ta bai bek te na Agustin, cu a biba den siglo 5. Segun Le Monde, e hustificacionnan “moral” cu despues e filósofo católico Thomas Aquinas a formalisá pa un guera asina ta incluí lo siguiente: Mester tin un “causa hustu,” e guera mester ta un “último recurso,” esun cu ta bringa e guera mester tin “autoridad legítimo,” i “e uso di arma no [mester] hiba na mas daño i desordu cu e problema cu tin cu eliminá.” Un condicion mas cu nan a agregá den siglo 17 tabata “posibilidad di éxito.” Maske mayoria iglesia ta rechasá awor e idea di un “guera santu,” nan ta sigui debatí kico ta ser considerá un “guera hustu.”

Brazil Su Hóbennan Sexualmente Activo

Na Brazil, “33% di mucha muher i 64% di mucha homber tin nan promé relacion sexual entre 14 pa 19 aña di edad,” segun O Estado de S. Paulo. Ademas, den dies aña so, e cantidad di mucha muher brazileño di 15 pa 19 aña cu ta cuminsá actividad sexual promé cu matrimonio a bira dòbel. Segun Elizabeth Ferraz, experto di estadística di poblacion, tabatin “un cambio significativo den actitud relacioná cu sexualidad.” Por ehempel, un otro estudio ta mustra cu 18 porciento di adolesente brazileño ya caba tin un yu of ta na estado.

Bou di Stres

“Casi mitar dje canadesnan ta keha cu nan tin stres na nivel moderá te haltu debí cu nan ta purba balansá nan trabou cu nan bida di cas,” segun e korant Vancouver Sun. “Esei ta dòbel e cantidad di un década pasá.” Di con e aumento? Un encuesta publicá dor dje Hunta di Conferencia di Cánada a revelá un aumento den e porcentahe di empleado canades cu ta cuida miembronan di famia. Mas hende ta haña yu na edad mas haltu, i esakinan hopi bes ta haña nan confrontá cu e desafio “di cuida yu i mayornan pareu.” Maske 84 porciento di esnan entrevistá ainda tabata satisfecho cu nan trabou, e informe ta bisa cu ora bira un problema pa balansá e demandanan di cas i trabou, “mayoria hende ta reducí promé e tempu cu nan tabata dedicá na nan mes, incluso tempu pa drumi.” E Hunta di Conferencia ta comentá: “E resultado ta stres, i e salú ta sufri.”

Siña Respet pa Autoridad

“Mayornan djawe ta exigí asina tiki respet pa autoridad cu kisas en realidad nos ta bahando nos yunan su respet propio,” un informe den The Toronto Star ta bisa. Segun Ronald Morrish, specialista di comportacion: “Ora mucha sa nan límite esei eigenlijk ta apelá na nan necesidad di siguridad i di sa kico pa spera, loke na su turno ta yuda nan sinti mayor respet propio. Ta muchanan cu no tin sentido di regla i responsabilidad ta esnan cu ta crece sintiendo nan mes ménos sigur i confiá.” E ta agregá: “Mi conocé mucha di 6 aña cu ta dicidí ki ora nan ta bai drumi. Mi ta mira mamanan ta purba persuadí mucha di 3 aña pa no comportá nan mes malu dor di splica nan con esei ta laga Mami sinti.” Mucha mester siña cumpli cu regla di famia, i e idea di cu segun nan ta bira mas grandi nan ta ménos cooperativo ta robes, segun Morrish. “Nos ta verwagt di mucha pa nan aumentá nan conocimentu académico cada aña. Pues di con nos no ta verwagt pa nan comportacion bira mihó cada aña?” e ta puntra. “Si bo no ta ehercé bo autoridad pa laga un mucha di tres aña piki su co’i hunga, lo bo no tin un tiener cu ta tene su mes na e ora di yega cas.”

Grabacion pa Ora di Come den Curá

Científiconan canades a descubrí cu nan por animá yu di bestia riba boerderij come dor di toca grabacion pa nan, segun New Scientist. “Nos a graba e zonido cu un galiña ta haci ora e haña algu cu e kier pa su puitunan come,” segun Luis Bate di Universidad di Prince Edward Island. Ora a toca e grabacion via loudspeaker cerca dje cuminda, e puitunan a come maske nan mama no tabat’ei. Pero mester ta e zonido corecto sí. Bate ta remarcá: “Ora nos a toca pa nan e zonido cu un galiña ta haci ora e puitunan sali for di webu, cu na mi oreanan ta zona mescos cu e yamada pa come, e puitunan a bira inmóbil.” E meta dje científiconan ta pa acelerá e crecementu dje bestianan, i den e promé experimentonan e puitunan a crece te na 20 porciento mas lihé cu normal durante nan promé tres simannan. Den experimentonan similar, nan a logra animá puitu di kalakuna i yu di porco tambe pa come mas tantu biaha.

Recept pa Peliger

“Aña pasá remedi na Alemania a kita mas bida cu accidente di tráfico,” segun e korant Stuttgarter Nachrichten. Segun informe, rond di 25.000 hende a muri na 1998 debí na remedi robes cu nan a haña riba recept. Esaki ta tres bes mas tantu hende cu a muri den accidente di tráfico durante e mésun periodo. Ta ser bisá cu hende cu ta usa remedi riba nan mes ta hunga un papel secundario. Parce cu e problema principal ta un falta di informacion i entrenamentu cerca dokternan tocante e remedinan i nan efecto. E informe ta declará cu farmacólogo Ingolf Cascorbi a bisa cu segun un cálculo, “na Alemania tur aña, por evitá 10.000 morto i 250.000 caso di personanan cu ta sufri di efectonan secundario serio, si haci mihó uso di investigacion i entrenamentu.”

Asina tambe e revista frances Sciences et avenir ta informá tocante un estudio recien na Francia cu a revelá cu dje 150.000 recept di dokter cu nan a duna hende riba 70 aña di edad, rond di 10.700 tabata sea robes of ineficas. Casi 1 den 50 tabata potencialmente peligroso debí na posibel reaccion cu otro remedi prescribí of otro riesgonan. Na Francia, hende grandi ta pasa segun cálculo, un miyon dia tur aña den hospital como resultado di reaccion negativo riba remedi.