Bai na kontenido

Bai na kontenido

Con Ta Pará cu Moral Awe?

Con Ta Pará cu Moral Awe?

Con Ta Pará cu Moral Awe?

Un mainta den april 1999, e trankilidad dje stad chikitu Littleton, cerca di Denver, Colorado, Merca, a ser desbaratá. Dos mucha homber bistí cu jas pretu largu a drenta e scol secundario einan i a cuminsá basha bala riba alumno i maestronan. Tambe nan a laga bom explotá. Diesdos alumno i un maestro a muri, i mas cu 20 a keda heridá. E atacadónan a pone fin n’e masacre dor di kita nan mes bida. Nan tabatin solamente 17 cu 18 aña, i nan tabatin un odio profundo pa cierto gruponan.

LAMENTABLEMENTE, e ehempel mencioná ariba no ta un incidente único. Korant, radio i television ta informá di sucesonan similar rond mundu. Segun e Centro Nacional di Estadística di Educacion, a raportá rond di 11.000 incidente violento cu arma na scolnan mericano durante 1997. Na Hamburg, Alemania, informenan di acto di violencia a aumentá cu 10 porciento durante 1997, i 44 porciento dje sospechosonan tabata hóbennan bou di 21 aña.

Corupcion entre político i funcionarionan di gobiernu ta comun. Un informe na 1998 di Anita Gradin, comisionado di Union Europeo (UE), a revelá cu e costo di corupcion den e UE durante 1997 a ser calculá na 2,5 mil miyon florin. Esaki ta encerá tur cos: for di laga anulá boet di auto mal parkeer te na ricibí den forma fraudulento subsidio pa agricultura of otro tipo di subsidio di UE. Nan a permití labamentu di placa i contrabanda di arma i narcótico na gran escala. Tambe organisacionnan criminal a soborná empleadonan di UE pa keda ketu. Na 1999 henter e Comision di UE a tuma retiro.

Sin embargo, no ta solamente esnan na e nivelnan mas haltu di sociedad ta cometé fraude. Un raport dje Comision di UE tocante trahadónan ilegal, a revelá cu te cu 16 porciento dje producto nacional di UE ta consistí di entrada for di negoshinan cu no ta registrá i cu no ta paga belasting. Na Rusia nan ta informá cu entrada ilegal ta forma te cu 50 porciento dje total. Ademas, na Merca, e Asociacion di Examinadónan Certificá di Fraude a declará cu companianan mericano ta perde hopi mas cu 720 mil miyon florin pa aña debí cu empleadonan ta horta nan placa of propiedad.

Hopi pedofil cu ta busca pa lok mucha den actividadnan sexual ilegal, ta usa Internet. Preocupacion relacioná cu pornografia infantil riba Internet ta aumentando, segun un bocero na Suecia dje organisacion Salba e Muchanan. Na Norwega na 1997, e organisacion aki a ricibí 1.883 tip tocante sitionan di pornografia infantil riba Internet. E siguiente aña e cantidad dje tipnan ei a bula bai te casi 5.000. Mayor parti dje material ta ser producí den paisnan caminda gobiernu of autoridadnan local no por controlá e actividad baho aki.

Cos Tabata Mihó na Antes?

Hopi hende cu ta keda hororisá p’e estado deplorabel di moralidad den mundu awe, kisas ta pensa cu nostalgia riba e spiritu di comunidad di tempu di nan mayornan of nan welanan. Por ta nan a tende cu hende tabata hiba un bida hopi mas trankil e tempu ei i cu hende di tur nivel di sociedad tabata duna masha balor na onrades i otro aspectonan di moralidad. Bieunan kisas a conta dje tempu cu hende trahadó tabata yuda otro, lasonan di famia tabata fuerte i hóbennan a sinti nan mes protehá i nan tabata yuda den cunucu of den shop di nan mayornan.

Esaki ta hiba n’e preguntanan: Di berdad hende su moral tabata mihó na ántes? Of ta simplemente un sintimentu di nostalgia ta deformá nos recuerdo di ántes? Laga nos mira kico historiadónan i otro analistanan social ta contestá.

[Kuadro na página 3]

Definicion di Moral

Den e artículonan aki ta usa e palabra “moral” of “moralidad” den e sentido di cosnan relacioná cu principionan di loke ta bon i malu den comportacion humano. Nan ta entre otro onrades, papia berdad i normanan haltu di conducta den asuntunan sexual i riba otro tereno.