Bai na kontenido

Bai na kontenido

Con e Cultura Enfocá Riba Morto Ta Ser Promové?

Con e Cultura Enfocá Riba Morto Ta Ser Promové?

Con e Cultura Enfocá Riba Morto Ta Ser Promové?

“Tin miles di kilometer entre e refugiadonan hóben traumatisá di Kósovo i muchanan mericano exponé na violencia i otro experencianan doloroso, pero e distancia emocional entre nan kisas no ta dje grandi ei.”—Marc Kaufman, The Washington Post.

Sea cu nos ta gusta of no, morto ta afectá nos tur, direct of indirectamente. Esaki ta e caso sin importá unda nos ta biba, sea ta den un pais asotá pa conflicto violento of den un pais cu tin relativo stabilidad.

AWENDIA por mira manifestacion dje cultura ei cu ta enfocá riba morto, den e hopi casonan di depresion, ansiedad, adiccion na droga, aborto, comportacion autodestructivo, suicidio i asesinato en masa. Profesor Michael Kearl, dje Departamento di Sociologia i Antropologia na Trinity University, San Antonio, Texas, Merca, a splica en cuanto e manipulacion dje tópico di morto: “Parando aki na fin di siglo 20 [1999] i mirando atras, nos ta ripará cu . . . hende ta cuminsá reconocé morto como e dinamismo central cu ta base dje bida, vitalidad i structura dje órden social. Morto ta e fuente di inspiracion di nos religionnan, filosofianan, ideologianan político, arte i tecnologianan médico. E ta bende korant i tambe pólisanan di seguro, e ta duna bida na e historia di nos programanan di television, i . . . asta impulso na nos industrianan.” Laga nos examiná algun ehempel dje manera cu e fenómeno aki, yamá cultura cu ta enfocá riba morto, ta ser manifestá den nos tempu.

Benta di Arma

E cultura aki cu ta enfocá riba morto ta manifestá su mes diariamente den benta di arma. Ta usa arma pa mata soldá, pero nan ta mata principalmente hende civil, entre nan hende muher i mucha inocente. Den guera, sea ta guera civil of di otro tipo, semper bida ta barata. Cuantu e bala di un asesino of di un francotirador ta costa?

Den algun pais, e acceso fácil cu público tin na arma, a resultá den un aumento spantoso i constante di morto di personanan individual i tambe di grupo di hende. Despues dje tragedia dje tiroteo na e scol secundario di Littleton, Colorado, a surgi un ola di protesta debí na e benta plamá di arma i e acceso fácil cu menornan di edad tin na nan. E cantidad di hóbennan na Merca cu ta muri un morto violento ta alarmante. Segun e revista Newsweek, esaki ta un promedio di 40 hóben pa siman. Di esakinan, casi 90 porciento ta víctima di tiroteo. Esaki ta igual na 150 masacre manera esun na Littleton tur aña!

Mundu di Entretenimentu

Películanan ta probechá dje tópico di morto. Por ehempel, e historia di un película kisas ta glorificá inmoralidad, violencia, traficacion di droga of crímen organisá i dje manera ei ta minimisá e balor di bida i di principionan moral. Tin película cu ta haci morto asta romántico—presentando e mito di bida despues di morto i e supuesto regreso di algun morto pa bishitá e bibunan—mas motibu ainda pa mira morto como ménos importante.

Mescos ta cierto di algun programa di television i música. Segun informenan di noticia, e asesinonan hóben di Littleton tabata admiradónan ferviente di un cantante di rock cu a bira famoso pa “característicanan di tur dos sexo, imágennan satánico” i canticanan cu “temanan di rebelion i morto.”

Na Merca, nan a revisá e manera di clasificá programanan di television pa asina protehá hóbennan di mira material cu lo por tin mal influencia riba nan. E resultado tabata contraproductivo. Jonathan Alter, skirbiendo den Newsweek, ta comentá cu e clasificacion aki “por pone cu muchanan kier e fruta prohibí mas tantu.” El a agregá cu pa brongosá i obligá esnan cu ta responsabel pa reducí violencia den medionan di comunicacion, presidente Clinton lo tin cu “lesa públicamente e nomber di tur compania grandi (i nan ehecutivonan)” cu no solamente ta traha película di hincamentu i disconan di ‘gangsta rap,’ sino tambe ta producí programa di weganan di computer cu ta permití mucha ‘mata hende riba screen.’

Morto den Weganan di Video i Riba Internet

Den su buki The Deathmatch Manifesto, Robert Waring ta analisá e popularidad dje asina yamá contest di morto (deathmatch) entre adolesentenan. * Sr. Waring ta kere cu un sociedad di hungadó clandestino a lanta rond dje fenómeno aki. E weganan aki no tin e efecto di educá, sino di siña mata. Waring ta comentá cu “hungando cu un oponente bibu for di cualkier parti di mundu, i purba demostrá cu bo ta capas, ta un experencia poderoso. Ta masha fácil pa haña bo atraé na e wega ei.” Loke ta gara adolesentenan ta e forsa dje senarionan tridimensional diseñá como fondo pa e batayanan sangriento. Dor cu algun hóben no tin acceso na Internet, nan ta cumpra pakete di weganan di video pa usa riba television na cas. Otronan generalmente ta bai lugánan público caminda nan por huur mashinnan di wega di video i tene via computer combatenan te na morto cu otro oponentenan.

Aunke weganan di contest te na morto ta ser clasificá segun e edad dje hungadó, e berdad ta cu tin masha tiki control. Na Merca, Eddie di 14 aña a comentá: “Por lo general hende ta bisa bo cu bo no tin suficiente edad, pero nan no ta stop bo di cumpra [e wega].” E ta gusta un dje weganan cu ta consistí di un cáos di tiroteo. Aunke su mayornan sa esaki i no ta gusta esei, masha poco biaha nan ta chek si e ta hungando e wega. Un tiener a yega na e conclusion aki: “Nos generacion ta hopi mas sin heful pa violencia cu cualkier otro generacion. Awe television ta cria mucha mas cu e mayornan, i television ta satisfacé mucha su fantasianan violento.” John Leland, skirbiendo den Newsweek, a declará: “Awor cu 11 miyon tiener tin acceso na Internet [na Merca], mas i mas bida di adolesente ta tuma lugá den un teritorio cu ta inaccesibel pa hopi mayor.”

Estilonan di Bida Cu Ta Hiba na Morto

Kico di comportacion pafó dje mundu di weganan di contest te na morto i películanan violento? Maske den bida real nos no tin cu competí den un lucha te na morto cu criaturanan extraterestre, e estilo di bida di hopi hende ta incluí comportacion cu ta perhudicá nan mes. Por ehempel, humamentu i uso di droga ta sigui aumentá, apesar di influencia di famia, sistema di salubridad i otro autoridadnan cu ta spierta tocante e peligernan cu nan tin. Den hopi caso nan ta hiba na morto prematuro. Pa por aumentá nan ganashi ilegal, companianan grandi i traficantenan di droga ta sigui probechá dje ansiedad, desesperacion i pobresa spiritual di hende.

Ken Ta Tras di Tur Esaki?

Bijbel ta presentá morto como un tema apropiado pa diberticion? E estilonan di bida cu por hiba nos na morto ta hustificá? No. Pa cristiannan berdadero, mescos cu pa apostel Pablo, morto ta nada ménos cu un “enemigu.” (1 Corintionan 15:26) Cristiannan no ta mira morto como algu atractivo i pret sino mas bien, como algu contra naturalesa, un consecuencia directo di picá i rebelion contra Dios. (Romanonan 5:12; 6:23) Morto no tabata nunca parti dje propósito original di Dios pa hende.

Bijbel ta bisa cu ta Satanas tin “e medio pa causa morto.” E ta ser yamá “un matadó,” no necesariamente pasobra e ta producí morto directamente, sino pasobra e ta producí morto via engaño, dor di seducí hende pa haci picá, dor di promové conducta cu ta producí corupcion i morto, i dor di fomentá actitudnan asesino den mente i curason di hende homber, muher i asta mucha. (Hebreonan 2:14, 15; Juan 8:44; 2 Corintionan 11:3; Santiago 4:1, 2) Sin embargo, di con ta hóbennan ta e blanco principal? Kico nos por haci pa yuda nan?

[Nota]

^ par. 13 Segun e reseña aki, den weganan di contest te na morto (deathmatch) “hungadónan [ta] ser motivá pa mata otro den weganan tridimensional conectá cu otro computer.”

[Plachi na página 7]

“Nos generacion ta hopi mas sin heful pa violencia cu cualkier otro generacion”