Bai na kontenido

Bai na kontenido

Combatiendo e “Sunchi” Mortal

Combatiendo e “Sunchi” Mortal

Combatiendo e “Sunchi” Mortal

DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA BRAZIL

Meianochi, ora cu bo ta den un soño profundo, e ta yega mas i mas cerca. E no ta lanta bo. De echo, bo no sa mes ora bo haña su “sunchi” mortal.

E INTRUSO nocturno aki ta e tòr barbero—cu nan ta yama tambe e tòr cu ta sunchi—un insecto cu ta abundá na Sur América. E “sunchi” largu dje insecto aki por dura te cu 15 minuut, segun cu e insecto ta chupa bo sanger lentamente. Riba su mes, e “sunchi” no ta haci bo daño. Pero su sushi cu e ta laga riba bo cueru por tin un micro-organismo cu yama Trypanosoma cruzi, of T. cruzi pa mas corticu. Si e parasit aki drenta bo curpa via wowo, boca of un herida habrí, e por causa e malesa tripanosomiásis mericano, mihó conocí como malesa di Chagas.

Den su estado agudo, e síntoma mas reconocibel di malesa di Chagas ta cu un wowo ta hincha. Cansancio, keintura, pérdida di apetit of habrimentu di barica por sigui. Anto, despues di un of dos luna, e síntomanan por lo general ta disparcé, asta sin tratamentu. Pero lo peor kisas tin cu bin ainda. Un 10 pa 20 aña despues dje infeccion, e víctima por desaroyá problema di curason, entre otro curason cu no ta bati bon i asta atake di curason. *

Segun cálculo, te cu 18 miyon hende ta infectá cu malesa di Chagas, i un 50.000 ta muri di dje pa aña. No ta tur víctima a haña un mordé direct dje insecto. Por ehempel, tin ta mucha cu a bebe lechi di pechu i a haña e malesa di nan mama infectá. Un muher na estado por asta pasa e malesa pa su yu cu no a nace ainda of e por infectá su baby na ora di parto. Otro medionan di transmití e malesa ta entre otro transfusion di sanger i come cuminda curú cu a ser contaminá cu T. cruzi. *

Kico hende ta haciendo pa combatí malesa di Chagas? Insecticida a resultá eficas den controlá e cantidad di tòr barbero. Pero no ta dushi pa flit cas, i mester ripití esei cada seis luna. Universidad Federal di Rio de Janeiro a bini cu un alternativa: un verf cu ta contené insecticida. Nan a test e producto aki riba 4.800 cas. E resultado? Dos aña despues, 80 porciento di nan ainda tabata liber di insecto! Tambe investigadónan a descubrí cu e blachinan dje palu di neem (cinamomo brazileño), ta contené un substancia no-tóxico biodegradabel (azadirachtin) cu no solamente ta cura tòrnan infectá, sino tambe ta prevení esnan salú di bira portadó dje parasit.

Yudansa pa Hende Infectá

Tin un speransa pa e miyones di hendenan infectá cu malesa di Chagas? Sí. Un tim internacional di científico ta purba desenredá e secretonan dje 10.000 genenan di T. cruzi. Podisé esaki lo haci posibel pa crea testnan pa diagnosticá e malesa, vacuna i remedinan mas potente.

Na juli 1997, científiconan a manda un dje proteinanan vital di T. cruzi den espacio riba e transbordador espacial Columbia, pa asina nan por studia su structura den un ambiente cu tin tiki gravedad. Esaki ta un paso fundamental den desaroyá remedinan cu ta cuadra cu e structura di T. cruzi. E búskeda pa remedi nobo ta importante, pasobra una bes e malesa avansá, no tin ningun remedi cu actualmente ta yuda. *

Reconociendo e beneficionan di cuminsá cu tratamentu trempan, biólogo brazileño Constança Britto a desaroyá e test di reaccion en cadena polimerase, cu ta haci posibel pa diagnosticá e malesa denter di dos dia. Pero desafortunadamente, hopi hende no sa mes cu nan tin e malesa ora e ta na cuminsamentu.

Prevencion Ta e Clave

Na conclusion, ki precaucion bo por tuma si bo ta biba den un área caminda tin tòr barbero?

▪ Si bo ta drumi den un cas trahá di lodo of cu dak di pal’i maishi, purba usa un muskitero.

▪ Usa insecticida. Nan ta baha e riesgo di transmision.

▪ Drecha tur sker den plafon i den muraya, ya cu esakinan por forma lugá di brui pa tòr barbero.

▪ Tene bo cas limpi, incluso tras di potretnan cologá i mueblenan.

▪ De bes en cuando, pone matras cu klechi para den solo.

▪ Corda cu bestia—bestia di mondi of di cas—por ta portadó.

▪ Si bo ta sospechá cu un insecto ta e tòr barbero, mand’é n’e departamento di salubridad mas cerca bo cas, pa nan analis’é.

[Nota]

^ par. 5 Síntomanan ta varia, i algun di nan no ta conta exclusivamente pa malesa di Chagas. P’esei, nos ta presentá nan den e artículo aki djis pa haña un bista general, i e intencion no ta pa nan sirbi como base pa haci un diagnósis. Hopi hende no ta sinti ningun síntoma, a ménos cu e malesa alcansá su estado crónico.

^ par. 6 E Centro pa Control i Prevencion di Malesa na Merca ta comentá cu den algun pais no ta semper nan ta screen e suministro di sanger pa wak si e tin malesa di Chagas.

^ par. 10 Dokternan ta usa nifurtimox pa trata T. cruzi, pero hopi bes e tin efectonan secundario grave.

[Kuadro na página 19]

Descubrimentu dje Malesa di Chagas

Na 1909 Carlos Chagas, un dokter brazileño, tabata traha na Estado Minas ­Gerais, Brazil, caminda malaria tabata stroba e construccion di un spoorban. El a ripará cu hopi pashent tabatin síntomanan diferente for di cualkier malesa conocí. Tambe el a nota cu e casnan den e region tabata pestá cu un insecto cu yama tòr barbero, cu ta chupa sanger. Despues di a examiná e contenido dje insecto su shirishiri, Chagas a descubrí un protozoon (parasit) nobo. El a yam’é Trypanosoma cruzi, na onor di su amigu, e científico Oswaldo Cruz. Apropiadamente a duna e malesa nobo e nomber di Carlos Chagas debí n’e investigacion profundo cu el a haci cu a hiba na descubrimentu dje malesa.

[Plachinan na página 18, 19]

Casnan den cunucu hopi bes ta pestá cu tòr barbero

[Rekonosementu]

Potretnan: PAHO/WHO/P. ALMASY