Bai na kontenido

Bai na kontenido

Observando Mundu

Observando Mundu

Observando Mundu

Paris sin Grafiti?

“E ekipo di trabou ta impresionante,” segun e korant frances Le Figaro. Tin “17 ven ekipá, 7 minibus specialisá den combatí grafiti, un dozein di scooter i rond di 130 trahadó respaldá pa 16 exploradó kende nan trabou ta di localisá grafiti.” E mision di Paris su brigada nobo antigrafiti ta pa eliminá denter di un aña 90 porciento dje grafiti cu tin na Paris riba muraya i shutternan, i segun cálculo esei ta “200.000 meter cuadrá riba edificionan municipal i público i 240.000 meter cuadrá riba murayanan privá.” Si cumpli cu e meta dje stad, pa februari 2001 tur grafiti riba edificionan privá lo disparcé, cu excepcion di 24.000 meter cuadrá, i “cualkier grafiti nobo mester disparcé denter di 12 dia despues cu tuma nota di dje.” Nan ta verwagt cu na tur, e accion di limpiesa lo costa 480 miyon franc frances (130 miyon florin).

Cantidad Sobrealimentá Awor Ta Igualá Cantidad Desnutrí

Comentando riba un estudio di Worldwatch Institute, The New York Times a bisa: “E cantidad di hende cu sobrepeso na mundu awor ta igualá e cantidad di hende hambrá i desnutrí.” Un 1,2 mil miyon hende ta desnutrí i hambrá, i awor un cantidad igual of mas ta come demasiado. Mundialmente mas hende cu nunca ta desnutrí, i e cantidad di esnan desnutrí i esnan sobrealimentá ta aumentando den tur sociedad. Papiando dje creciente cantidad di hende cu sobrepeso, Lester R. Brown, presidente di Worldwatch, a bisa: “Nos a crea un estilo di bida caminda a reducí nos nivel di actividad físico asina tantu cu e calorianan cu nos ta ingerí ta surpasá masha hopi mes e calorianan cu nos ta kima, i e cantidad di mas ei ta resultá den vet.” “Aña pasá na [Merca], tabatin 400.000 operacion pa chupa vet. Esei ta mustra con fuera di balansa cos ta.”

Mericanonan Tin Mayoria Bestia di Cas

Dje 500 miyon bestianan di cas na mundu, rond di 40 porciento ta na Merca. “Casi 60 porciento dje hogarnan dje nacion tin por lo ménos un dje 70 miyon pushi, 56 miyon cachó, 40 miyon para, 100 miyon piscá, 13 miyon hamster i otro mamíferonan chikitu i 8 miyon reptil,” segun informe di National Geographic. Gran Bretania ta na di dos lugá pa loke ta doño di bestia di cas, di cua mayoria ta pushi cu cachó. “Pero na Francia 21 miyon piscá di cas ta manda, mas cu pushi cu cachó huntu,” segun e revista.

Corte Supremo di Hapon Ta Dicta Fayo na Fabor di Testigo

Corte Supremo di Hapon a dicta cu “ciruhanonan a violá un muher su derecho di dicidí kico e kier, ora nan a dun’é transfusion di sanger durante un operacion, kibrando nan promesa di no haci esei asta si esei a nificá cu lo el a muri,” segun e korant Daily Yomiuri. “Tabata promé bes cu Corte Supremo a dicta cu e derecho di un pashent pa tuma decisionnan relacioná cu su tratamentu ta un derecho humano.” Dokternan a duna Misae Takeda, un Testigo di Jehova, transfusion na 1992, miéntras cu ainda e tabata bou di verdoving despues di un operacion pa kita un tumor maligno di higra. E cuater huesnan di Corte Supremo a dicidí unánimamente cu dokternan tabata robes pasobra nan no a splica cu kisas nan lo dun’é transfusion di sanger si nan haña cu esei ta necesario durante e operacion, i asina nan a priva Misae dje derecho di dicidí si e ta aceptá e operacion of no. E decision di corte dia 29 di februari 2000, a bisa: “Ora un pashent nenga di ricibí un transfusion pa motibu di su creencianan religioso, mester respetá un deseo asina.” Famianan a sigui cu e caso despues cu Misae a muri na 1997.—Pa mas detaye, por fabor, wak E Toren di Vigilancia di 15 di december 1998, página 26-9.

Conserbá e Especienan Riba Tera

“Pa salba un gran parti dje especienan di mundu for di extincion no ta algu asina abrumador,” segun e korant Daily News di New York City. “Científiconan cu a tuma un inventario di Tera su mondinan cu ta menguando a yega na un conclusion sorprendente: Mas cu un tercer parti dje especienan di mata i bestia dje planeta ta existí exclusivamente riba apénas 1,4% di su superficie di tera.” Investigadónan ta sugerí pa enfocá mas esfuerso riba protehá 25 área ricu na especie den lugánan manera Brazil, Madagascar, Borneo, Sumatra, Andes tropical i Caribe. Mayoria ta selvanan tropical di yobida. “Pa un par di shen miyon dollar pa aña, enfocá riba e áreanan aki cu tin mester di atencion inmediato, nos por contribuí mashá na garantisá cu Tera ta keda cu su pleno escala di variedad di bida riba dje,” segun Russell Mittermeier, presidente di Conserbacion Internacional. Aunke ya caba 38 porciento dje áreanan aki tin proteccion legal, pa gran parti e ta riba papel so, pasobra hende ta sigui mina, kap palu i laga bestia come yerba den e áreanan ei.

Scarcedad di Clero Ta Plama

Na Merca e “scarcedad di clero” den áreanan di cunucu a yega stadnan grandi tambe, segun The New York Times. Citando e ehempel di un snoa di 110 aña bieu cu tin mas cu tres aña ta purba en bano pa haña un rabi, e artículo ta bisa: “E tempel su situacion penoso no ta único. No ta snoanan so ta haña cu ta mas i mas difícil pa empleá miembronan di clero, sino tambe iglesianan católico romano i protestant.” Pastornan di parokia a baha cu 12 porciento di 1992 pa 1997. Un bocero di Iglesia Episcopal ta yama nan situacion grave, ya cu dje 15.000 miembronan di clero, ménos di 300 a nace despues di 1964. Mas cu 22 porciento di congregacionnan di hudaismo reformá no tin un rabi di tempu completo. Cincu aña pasá so tabatin mas rabi cu snoa. Algun miembro di clero ta culpa e “economia robusto” p’e scarcedad pasobra hende ta “ser atraí na actividadnan mas lucrativo.” Otronan ta bisa cu ta pasobra e ministerio “su atraccion ta menguando.” Rabi Sheldon Zimmerman, presidente di Colegio Union Hebreo, ta spierta: “A ménos cu di un of otro manera nos aumentá e cantidad di personanan cu ta scoge e profesion religioso, esaki lo ta finalmente un desaster pa religionnan organisá.”

Mester Tene Cuidou ora di Skeiru Djente

Segun un informe den The Wall Street Journal “ta posibel pa skeiru djente di mas. Comunmente nan ta yama e problema ‘iritacion di skeiru di djente,’ i e por causa djente sensitivo, ménos ensiya i cu rond dje rais di djente ta gasta.” Segun cálculo 10 pa 20 porciento dje poblacion di Merca “a daña nan djente of ensiya dor di skeir’é di mas.” Esnan cu ta skeiru cu diligencia i esnan cu ta usa skeiru duru ta core mas riesgo. Dentista Milan SeGall ta bisa: “Den nan intento pa hacié bon, en realidad nan ta haci mas daño cu bon.” Tin hende ta genéticamente incliná pa e problema ei dor cu nan a nace cu ménos wesu rond di nan djente. Tambe hende cu a laga stret of move nan djentenan dor di bisti beugel i hende cu ta morde riba djente of cera nan djentenan riba otro, ta vulnerabel. Pa prevení daño, expertonan ta recomendá lo siguiente: Usa un skeiru di djente suave. Skeiru e djentenan patras promé, ya cu na comienso asta skeirunan suave ta un poco steif i pasta di djente ta mas fuerte. Tene e skeiru suavemente cu un par di dede so en bes di cu moketa. Posicioná e skeiru na un ángulo schuin di 45 grado cu bo ensiya, i frega suavemente den forma oval en bes di zag bai-bini.

Toren Schuin di Pisa Ta Birando Stret

Trabou pa stret e Toren Schuin di Pisa a resultá den un mehoracion di 5 centimeter den e promé tres lunanan di aña, segun un boletin di Associated Press. Ingenieronan ta kere cu pa juni 2001 lo e ta suficiente stabil pa habri pa público atrobe. Mas cu dies aña pasá e último turista a subi den e toren di siglo 12, ora cu nan a considerá cu e schuin cu e ta tabata peligroso i nan a cuminsá haci intentonan pa stret e. Awor e trabou ta den su fase final i segun pronóstico, ora complet’é, e toren lo ta 50 centimeter ménos schuin. Promé cu bolbe habrié, lo kita e 800 ton di contrapeso di chumbu cu nan a pone na su base durante e proceso pa stret e i tambe e dies renchinan di staal cu a pone rond di dje pa fortalec’é.

Mas Beneficio di Duna Yu Pechu

“Fuera di duna bo yu recien nací e anticurpanan protectivo contra diarea, infeccion di orea i alergia, lechi di pechu tambe por prevení cancer,” segun e revista Parents. Un estudio dje Centro di Cancer di Universidad di Minnesota a saca afó cu babynan cu a bebe pechu tin ménos chens di desaroyá leukemia—e forma di cancer infantil mas comun—cu babynan cu a bebe botter. Esnan cu a bebe pechu pa por lo ménos un luna a mustra 21 porciento ménos riesgo, i esei a aumentá te na 30 porciento pa esnan cu a bebe pechu pa seis luna of mas.