Bai na kontenido

Bai na kontenido

Tera—Tabata ‘Fundá’ pa Casualidad?

Tera—Tabata ‘Fundá’ pa Casualidad?

Tera—Tabata ‘Fundá’ pa Casualidad?

PA EVITÁ temperaturanan extremo, tera mester drei rond di solo na e distancia corecto. Hende a detectá planetanan den otro sistemanan solar cu ta drei rond di streanan parecido na solo i ta considerá cu nan ta den e ‘zona habitabel,’ es decir, cu nan ta capas di sostené awa líkido. Pero asta e asina yamá planetanan habitabel aki tog kisas no ta apto pa bida humano. Nan mester drei tambe na e velocidad corecto i ser dje tamaño corecto pa esei ta e caso.

Si tera tabata djis un tiki mas chikitu i ménos pisá di loke e ta, e forsa di gravedad lo tabata mas débil i gran parti dje atmósfera precioso di tera lo a bai den espacio. Nos por mira esaki den e caso di luna i e dos planetanan Mercurio i Mars. Dor cu nan ta mas chikitu i ta pisa ménos cu tera, nan no tin nada of casi nada di atmósfera. Pero kico si tera tabata un tiki mas grandi i mas pisá di loke e ta?

E ora ei e forsa di gravedad di tera lo ta mas fuerte, i lo a tuma mas tempu pa gasnan liviano, manera hidrógeno i helio, sali for di atmósfera. “Mas importante ainda, esei lo a perturbá e balansa delicado entre e gasnan den atmósfera,” segun e buki di instruccion científico Environment of Life.

Of considerá solamente oxígeno, cu ta fomentá kimamentu. Si su nivel den atmósfera mester subi cu 1 porciento, lo tin hopi mas candela di mondi. Di otro banda, si e gas kooldioxide sigui aumentá, nos lo sufri e consecuencianan di un tera muchu cayente.

E Órbita di Tera

Un otro rasgo ideal ta e forma dje trayecto cu tera ta recoré rond di solo, esta e órbita di tera. Si e órbita tabata mas oval, nos lo a sufri di temperaturanan extremo insoportabel. Pero na lugá di esei, tera tin un órbita casi circular. Claro cu e situacion ei lo a cambia si un planeta gigante manera Jupiter mester pasa cerca di tera. Den añanan recien científiconan a descubrí evidencia cu algun strea tin planetanan grandi parecido na Jupiter ta drei rond hopi pegá cu nan. Hopi dje planetanan grandi aki parecido na Jupiter tin órbita oval. Cualkier planeta parecido na tera den sistemanan asina lo ta den problema.

Astrónomo Geoffrey Marcy a compará e sistemanan aki di planeta externo cu e cuater planetanan cu ta forma nos sistema solar interno, Mercurio, Vénus, Tera i Mars. Den un entrevista, Marcy a sclama: “Wak con perfecto e [areglo] aki ta. E ta manera un hoya. Bo ta haña órbitanan circular. Nan tur ta riba e mésun plano. Nan tur ta drei rond den e mésun direccion. . . . E ta casi sobrenatural.” Di berdad casualidad por splica esaki?

Nos sistema solar tin un otro rasgo maraviyoso. E planetanan gigante Jupiter, Saturno, Urano i Neptuno, ta drei rond di solo na un distancia safe for di nos. En bes di ta un menasa, e planetanan aki ta hunga un papel vital. Astrónomonan a compará nan cu ‘stofzuiger celestial’ pasobra nan forsa di gravedad ta chupa meteoro grandi, cu di otro manera lo a peligrá bida riba tera. En berdad, tera ta hopi bon ‘fundá.’ (Job 38:4) Tantu tera su tamaño como su posicion den nos sistema solar ta net bon. Pero esei no ta tur cos. Tera tin otro rasgonan único cu ta esencial pa bida humano.

Oxígeno i Fotosíntesis

Atomnan di oxígeno ta forma 63 porciento dje peso di organismonan bibiente riba tera. Ademas, oxígeno den e capanan mas haltu di atmósfera ta protehá mata i bestia riba tera dje rayonan ultravioleta di solo. Pero oxígeno ta reaccioná lihé cu otro elemento, manera ora e ta reaccioná cu heru i ta causa frus. Pues anto, con atmósfera ta mantené su nivel di 21 porciento dje elemento aki cu ta reaccioná asina lihé?

E contesta ta fotosíntesis, un proceso maraviyoso pa medio di cua vegetacion di tera ta usa lus di solo pa traha cuminda. Un producto secundario di fotosíntesis ta oxígeno, mas cu mil miyon ton di dje ta bai den atmósfera tur dia. The New Encyclopædia Britannica ta splica: “Sin fotosíntesis, no solamente lo a bin un paro na yenamentu dje stock fundamental di cuminda, sino tambe Tera cu tempu lo a keda sin oxígeno.”

Bukinan di instruccion científico ta usa vários página pa splica stap pa stap e proceso di fotosíntesis. Pero ainda nan no ta comprendé tur stap. Evolucionistanan no por splica con cada stap a desaroyá for di algu mas simpel. Sí, cada stap ta asina complicá cu ta parce imposibel hacié mas simpel. The New Encyclopædia Britannica ta admití: “No tin un opinion generalmente aceptá dje orígen dje proceso di fotosíntesis.” Un evolucionista a pasa aríbariba dje problema dor di bisa cu fotosíntesis a ser “inventá” dor di “un par di cel pionero.”

Aunke e declaracion aki no ta científico, e ta revelá un otro cos cu tambe ta asombroso: Fotosíntesis tin mester dje muraya di cel den cua e proceso por tuma lugá sin peliger, i continuacion dje proceso ta rekerí reproduccion di cel. Tur esaki a sosodé djis pa casualidad den un par di “cel pionero”?

Di Cel Cu Ta Reproducí Su Mes te na Hende

Cuantu chens tin cu atomnan ta bini huntu pa forma e cel di mas simpel cu ta reproducí su mes? Den su buki A Guided Tour of the Living Cell, Christian de Duve, un científico cu a gana e Premio Nobel, ta admití: “Si bo compará e probabilidad cu lo surgi un cel bacterial cu e probabilidad cu su atomnan lo pega nan mes na otro pa casualidad, ni eternidad lo no ta suficiente pa producí un pa bo.”

Awor cu nos a yega te aki, laga nos dal un salto gigante for di un solo cel bacterial pa miles di miyones di cel specialisá di nervio cu ta forma e celebro humano. Científiconan ta describí e celebro humano como e structura físico mas complicá conocí den universo. E celebro ta realmente único. Por ehempel, tin seccionnan grandi dje celebro humano cu nan ta yama áreanan di asociacion. E áreanan aki ta analisá i interpretá informacion cu ta bini for dje parti dje celebro cu tin e nervionan di nos sentidonan. Un dje áreanan di asociacion tras di bo frenta ta capacitá bo pa contemplá e maraviyanan di universo. Procesonan cu a tuma lugá pa casualidad por splica e existencia dje áreanan ei di asociacion? Dr. Sherwin Nuland, un evolucionista, ta admití den su buki The Wisdom of the Body: “Bo no ta haña ekivalente di partinan importante dje áreanan aki den ningun otro bestia.”

Científiconan a proba cu e celebro humano ta procesá informacion na un velocidad hopi mas haltu cu e computer di mas potente. Corda cu e tecnologia moderno di computer ta e resultado di décadanan di esfuerso humano. Ke tal dje celebro humano cu ta superior? Dos científico, John Barrow i Frank Tipler, ta admití lo siguiente den nan buki The Anthropic Cosmological Principle: “Entre evolucionistanan a desaroyá un consenso general cu evolucion di bida inteligente—similar n’e abilidad di procesá informacion cu tin den Homo sapiens [hende]—ta asina improbabel cu tin hopi chens cu e no a sosodé riba ningun otro planeta den henter universo visibel.” E científiconan aki a concluí cu nos existencia ta “un accidente sumamente afortuná.”

Tur Esaki A Sosodé pa Casualidad?

Kico ta bo conclusion? Realmente universo cu tur su maraviyanan por a presentá pa casualidad? Bo no ta di acuerdo cu cada parti di música sublime mester tin un compositor i cu e instrumentonan mester ta precisamente ahustá pa e música zona bon? Kico di nos universo impresionante? David Block, matemático i astrónomo, ta observá: “Nos ta biba den un universo ahustá mashá precis.” Su conclusion? “Nos universo ta un cas. Diseñá, mi ta kere, pa e man di Dios.”

Si esei ta bo conclusion, anto sigur lo bo ta di acuerdo cu e descripcion cu Bijbel ta duna dje Creador, Jehova: “E ta e Trahador dje tera mediante su poder, Esun cu a establecé e tera productivo firmemente mediante su sabiduria, i Esun cu mediante su comprendimentu a extendé shelu.”—Jeremías 51:15.

[Kuadro/Plachinan na página 8, 9]

UN PLANETA SPECIAL

“E condicionnan special riba tera cu ta resultado di su tamaño ideal, composicion di elementonan i órbita casi circular na un distancia perfecto for di un strea di bida largu⁠—⁠solo⁠—⁠a haci posibel cu awa por a ­acumulá riba superficie dje tera. Ta difícil pa asta imaginá e orígen di bida sin awa.”​—⁠Integrated ­Principles of Zoology, di Seis Edicion

[Rekonosementu]

NASA photo

[Kuadro/Plachinan na página 10]

BIDA A PRESENTÁ PA CASUALIDAD?

Na 1988 tabatin den e revista Search, publicá dor dje Asociacion Australiano i di Nueva Zelandia pa Avance di Ciencia, un reseña di un buki cu a purba splica con bida lo por a presentá pa casualidad. Escritor científico L. A. Bennett a haña na un solo página dje buki “16 declaracion sumamente speculativo, cada un dependiendo di esun anterior p’e por ta berdad.” Kico tabata Bennett su conclusion despues cu el a lesa henter e buki? El a skirbi: “Ta hopi mas fácil pa aceptá un Creador todo-amoroso cu ta crea bida instantáneamente i gui’é a lo largu [dje propósito] di su camindanan teológico . . . cu aceptá e miriada di ‘puru casualidadnan’ cu ta necesario pa sostené e tésis dje autor.”

[Plachinan]

Fotosíntesis ta vital pa producí cuminda i p’e ciclo di oxígeno

Di unda tera a haña e rasgonan ideal cu ta necesario pa sostené bida?

Científiconan ta describí e celebro humano como e structura físico mas complicá den universo. Con e por a desaroyá pa casualidad?

[Rekonosementu]

Potret: Zoo de la Casa de Campo, Madrid

Monte Costa, Sea Life Park Hawaii

[Plachinan na página 8, 9]

Tamaño di planeta mustrá na escala

Solo

Mercurio

Vénus

Tera

Mars

Jupiter

Saturno

Urano

Neptuno

Pluto

[Rekonosementu]

Solo: National Optical Astronomy Observatories; Mercurio, Jupiter i Saturno: Cortesia di NASA/JPL/Caltech/USGS; Vénus i Urano: Cortesia di NASA/JPL/Caltech; Tera: NASA photo; Mars: NASA/JPL; Neptuno: JPL; Pluto: A. Stern (SwRI), M. Buie (Lowell Obs.), NASA, ESA