Bai na kontenido

Bai na kontenido

E Costo di Purba Haci Muchu Cos

E Costo di Purba Haci Muchu Cos

E Costo di Purba Haci Muchu Cos

MUNDU OCCIDENTAL DJAWE TA ENAMORÁ DI VELOCIDAD I CUMBINENCIA.

MASHIN pa laba tayó ta spar tempu den cushina. Wasmashin tambe ta spar tempu den labamentu di paña. Miyones di hende no tin cu ni sali cas mas pa haci cómpras of pa bai banco, nan ta djis cende nan computer i usa Internet.

Sí, mundu—a lo ménos un parti—ta yen di tur sorto di aparato pa spar tempu i trabou. Pues, lo bo pensa cu hende lo tin tempu de sobra pa dedicá na nan famia i pa relahá. Sin embargo demasiado biaha, hopi hende ta bisa cu nan ta mas cansá i tin mas stres cu nunca promé. E causanan ta hopi i complicá.

Entre e causanan principal ta preshon económico. E Centro Australiano pa Investigacion i Entrenamentu di Relacionnan Industrial a analisá e cantidad di ora cu hende ta pasa na trabou den e pais ei, i a descubrí cu “un proporcion substancial ta traha regularmente mas cu 49 ora pa siman” i cu “probablemente e aumentonan aki den ora di trabou lo tin un mal impacto significativo riba bida di famia i di comunidad.” Hopi trahadó ta scoge pa biba pafó di stad, den áreanan mas berde i mas trankil. Esei por nificá pasa oranan tur siman—of asta tur dia—ta biaha bai-bini den trein i bus yen of riba camindanan congestioná. De echo, esaki ta haci e dia di trabou mas largu i ta aumentá su tensionnan.

Bo Ta Sufri di Soño Perdí?

Problema cu soño a bira asina comun den añanan recien cu den hopi parti di mundu a habri clínicanan di soño. Investigadónan a descubrí cu ora hende regularmente no ta drumi suficiente, nan ta acumulá soño perdí. Naturalmente, nan curpa kier paga e debe aki i ta stimulá esei dor di laga nan sinti cansá. Pero debí na e estilo di bida djawe cu ta priva hende di soño, hopi hende ta keda crónicamente cansá.

Den un pais occidental, e tempu di drumi a baha cu 20 porciento durante e último siglo, for di un promedio di nuebe ora pa anochi te shete ora. Investigadónan a acumulá evidencia cu ta mustra cu soño atrasá ta causa problema di memoria i di siñamentu, ta bruha bo coordinacion muscular i ta debilitá bo resistencia contra malesa. Mayoria di nos a descubrí riba nos mes cu un mente cansá ta incliná tambe na cometé eror. Lamentablemente, e erornan aki por ta serio i tambe costoso.

E Costo Haltu di Cansancio

Hende ta bisa cu e cansancio causá dor di oranan largu di trabou i debí na reduccion di personal, a contribuí na algun dje pió desasternan na final di siglo 20. Entre esakinan tin e desaster nuclear na Chernobyl, Ucrania; e explosion dje transbordador espacial Challenger; i e derame di zeta cu a tuma lugá ora e tankero Exxon Valdez a pega riba ref na Prince William Sound, Alaska.

E explosion di Chernobyl a tuma lugá durante un test special na e planta nuclear. Den su buki The 24-Hour Society (E Sociedad di 24 Ora), Martin Moore-Ede ta bisa cu e test “tabata tumando lugá bou di supervision di un tim di ingenieronan di electricidad agotá cu tabata na e planta pa por lo ménos diestres ora, i probablemente pa mas largu dor cu tabatin un tardansa di dies ora pa haña permit pa cuminsá.” Sea cual sea e caso, segun un estudio recien, un dje efectonan di término largu dje derame di radiacion ta cu desde 1986 tin un aumento di dies biaha mas tantu caso di cancer di schildklier cerca muchanan di Ucrania.

Despues di un investigacion profundo dje explosion dje transbordador espacial Challenger, un raport di un comision presidencial a declará cu e límite di 20 ora di overtime a ser surpasá 480 biaha dor di un grupo di trahadó riba contract i 2.512 biaha dor di un otro grupo. E raport a agregá cu cansancio na nivel di gerencia, a consecuencia di “vários dia cu oranan di trabou iregular i falta di soño,” tambe tabata un factor importante cu a pone cu e transbordador a ricibí e mal conseho cu ta OK pa lansamentu. E raport a comentá cu “ora overtime bira di mas, eficiencia di empleado ta mengua i e potencial pa cometé eror humano ta aumentá.”

Segun funcionarionan di sindicato, reduccion dje cantidad di trahadó, supuestamente pa reducí gastunan di operacion, a nificá cu e nabegantenan riba Exxon Valdez tabatin cu traha mas tantu ora i haci tareanan extra. Un raport dje desaster ta splica cu e tercer oficial, cu tabata a cargo dje barcu ora cu el a pega riba ref djis despues di meianochi, tabata lantá for di mainta trempan. Casi 42 miyon liter di zeta—e derame mas grandi den historia di Merca—a causa daño horibel na playa i bida den naturalesa, i a costa mas cu dos mil miyon dollar pa limpi’é.

E Costonan Mas Sutil di Cansancio

Segun un cálculo, cansancio i agotamentu ta costa mundu por lo ménos 377 mil miyon dollar tur aña! Pero no tin placa cu por igualá e costo di bida i salú humano, cu demasiado biaha tambe ta ser afectá. Tuma por ehempel, accidentenan di tráfico. Segun un clínica di trastorno di soño na Sydney, Australia, entre 20 pa 30 porciento di accidentenan di tráfico den e pais ei ta debí na shofernan cu ta pega soño tras di stuur. Ta ser calculá cu na Merca, hende zonzá di soño ta contribuí na por lo ménos 100.000 accidente di tráfico pa aña.

Sin embargo, e consecuencianan di cansancio kisas no ta caba einan. Un víctima di accidente cu nan hiba hospital purá pa operacion, ta spera cu su dokter ta bon lantá i alerto. Pero debí na un orario yen i oranan largu di trabou, e dokter por ta tur cos ménos bon lantá i alerto! Un raport dje Instituto di Salú i Bienestar di Australia a revelá cu un 10 porciento di dokter tabata traha mas cu 65 ora pa siman, 17 porciento di tur specialista a traha mas cu esei, i 5 porciento di “dokternan mas hóben” a traha mas cu 80 ora pa siman!

“Mashinnan ta ser protehá dor di manual di operacion, etiketnan di advertencia i cursonan di entrenamentu,” Martin Moore-Ede ta bisa. “Hende ta bini den e mundu aki sin tal proteccion. . . . E berdad spantoso ta cu nos sa hopi ménos tocante e specificacionnan dje diseño di e ser humano cu tocante e mashin of ‘software’ cu e ser humano ta traha cuné.”

Nos curpa no tin lus corá ta cende-paga ni alarma cu ta avisá nos pa stop of baha man. No obstante, e ta duna nos señalnan di advertencia. Esakinan ta entre otro cansancio crónico, beis cu ta cambia, depresion i un tendencia di contagiá fácilmente cu vírusnan cu ta na moda. Si bo tin e síntomanan aki—asumiendo sí cu bo no tin niun problema físico of di salú—podisé ta tempu pa bo reexaminá bo estilo di bida.

E Costo Social di Ta Muchu Ocupá

E estilo di bida yen di stres, cu falta di soño, ta afectá relacionnan humano tambe. Considerá e caso di un pareha recien casá, John cu Maria. * Nan tabata kier loke mayoria hende recien casá ta deseá: un cas cómodo i siguridad financiero. Pues tur dos a bai traha full-time. Pero debí na warda iregular, nan tabata pasa masha tiki tempu huntu. Pronto nan relacion a cuminsá deteriorá. Sin embargo, nan a ignorá e síntomanan, i a persistí cu nan orario exigente te ora cu nan matrimonio, cu apénas a cuminsá, a cai den otro.

“Estudionan ta mustra cu e porcentahe di divorcio cerca famianan cu ta traha warda ta 60 porciento mas haltu cu hende cu ta traha trabou regular den dia,” segun e buki The 24-Hour Society. Sin embargo, sea cu nan ta traha warda of no, tin hopi pareha ta purba hinca asina tantu cos den nan bida cu, de echo, nan ta choca nan matrimonio mata. Pa otronan, stres i cansancio kisas ta hiba na un ciclo di uso di droga, maluso di alcohol i di come malu. E factornan ei no solamente ta aumentá cansancio, sino tambe por hiba na hopi otro problema, asta abusu di mucha.

Pa yuda mayornan trata cu éxito cu nan orario exigente, centronan di cuido di mucha ta aumentando, i algun ta asta ofrecé servicio di 24 ora. Sin embargo pa hopi mucha, ta television ta de echo nan baby-sitter. Ta claro cu pa muchanan crece bira adulto responsabel i emocionalmente bon balansá, nan mester pasa basta tempu di calidad huntu cu nan mayornan. P’esei, lo ta sabí pa mayornan cu ta muchu cansá pa nan yunan, dor cu nan ta purba mantené un nivel di bida irazonablemente haltu, evaluá loke esei ta costa tantu nan yunan como nan mes.

Den e sociedad tecnológico djawe cu ta move rápido, hende di edad tambe hopi bes ta víctima. E velocidad cu cos ta cambia i e avalancha di artefacto i aparatonan nobo riba mercado, ta laga hopi hende sinti nan mes confundí, insigur, cu miedu of asta anticuá. Pues kico futuro tin aden pa nan?

Acaso nos tur—hóben i bieu—ta totalmente na merced di un mundu cu ta decididu pa bai mas i mas lihé? Of tin cosnan cu nos por haci pa enfrentá e situacion cu éxito i mehorá e calidad di nos bida? Felismente, esei ta e caso, manera nos lo mira den e siguiente artículo.

[Nota]

^ par. 20 A cambia e nombernan.

[Plachinan na página 6]

Cansancio kisas a contribuí na e desaster nuclear na Chernobyl, e explosion dje transbordador espacial “Challenger” i na e derame di zeta di “Exxon Valdez”

[Rekonosementu]

Cortesia di U.S. Department of Energy’s International Nuclear Safety Program

NASA photo

[Plachi na página 7]

E ritmo anshá di bida por hiba na problema den matrimonio

[Plachi na página 8]

Tin hende, den nan intento pa trata cu e situacion, ta malusá alcohol