Bai na kontenido

Bai na kontenido

Observando Mundu

Observando Mundu

Observando Mundu

Sigui Siña Segun Bo Edad Ta Subi

Siña traha cu tecnologianan nobo na trabou, manera cu computer of sistemanan di comunicacion, por causa hopi stres cerca algun empleado di edad, segun e korant Toronto Star. Ann Eby, specialista cu ta controlá carera, ta bisa cu e problema ta hopi bes mas e manera cu nan ta siña en bes di kico nan ta siña. Julia Kennedy, presidente di Axiom Training and Development, ta splica: “Segun cu nos ta bira bieu, e procesonan di nos sistema nervioso ta bira slow, pero e celebro ta keda sano.” Kennedy ta comentá cu distinto di mucha—kendenan ta bon den siña un cos dor di ripití sin paga tinu na e nificacion—“adultonan tin cu pone un coneccion entre loke nan sa caba (experencianan di bida) cu loke nan a caba di siña.” Aunke por dura mas largu pa empleadonan di edad siña tareanan complicá, tog ainda nan tin e abilidad di siña. Kennedy ta ofrecé e siguiente sugerencianan pa empleadonan di edad cu ta purba siña tareanan nobo i difícil: Si ta posibel, programá bo periodonan di entrenamentu mainta, purba comprendé conceptonan en bes di tur detaye, evitá di compará bo mes cu otronan.

Stock Mundial di Petroli Poné Al Dia

“Despues di un estudio di cincu aña, Departamento Geológico Mericano [USGS] a subi su cálculo anterior dje reserva mundial di petroli cu 20 porciento, pa un total di 649 mil miyon barí,” segun e revista Scientific American. Suzanne Weedman, coordinador di USGS su Evaluacion Mundial di Petroli 2000, ta bisa: “Loke nos a haci ta wak den futuro i predicí cuantu [petroli] lo ser descubrí den e próximo 30 añanan.” Fuera di descubrí reservanan nobo, avancenan den tecnologia di boramentu ta aumentá e stock mundial di petroli dor di haci posibel cu companianan ta “pers saca mas zeta for di terenonan existente,” segun e revista.

Paña Casual—Trabou Casual?

Un encuesta nacional na Australia a descubrí cu algun empleado di oficina ta kere cu bistimentu casual pa trabou ta hiba na flohera, segun The Sunday Telegraph. Casi 42 porciento di esnan cu ta traha den companianan di tecnologia di informacion na Australia, awor ta bisti casual tur ora, i 40 porciento di companianan australiano tin “diabierne casual,” un dia cu empleadonan por bisti casual si nan ta deseá. Aunke e tendencia di bisti paña casual pa trabou ta ganando popularidad cerca e empleadonan, 17 porciento dje hefenan entrevistá a haña cu paña casual ta afectá e trabou dje empleadonan. E cifra aki ta casi igual cu e opinion dje empleadonan mes: 21 porciento di hende muher i 18 porciento di hende homber a declará cu paña casual tabatin un impacto negativo riba produccion.

Daño di Inundacion na Mozambique

Ta haci un aña cu awanan di inundacion na Mozambique a laga mas cu mei miyon hende sin cas, a destruí rond di un tercer parti dje cosecha di maishi dje pais i a hoga mas cu 20.000 baca. Miéntras cu e nacion tabata recuperá dje inundacion aki, cu a ser yamá e pió inundacion desde promé cu 1948, hopi hende tabata puntra con i pakico el a sosodé. E revista African Wildlife ta bisa cu desaroyo urbano, cultivamentu di sabananan i e echo cu ta laga bestia come demasiado yerba den paisnan bisiña caminda riunan ta pasa promé cu nan yega Mozambique, a destruí e abilidad natural dje pais su sabananan i áreanan di moeras di absorbá exceso di awa. P’esei, e exceso di awaceru cu no penetrá den suela, cu tempu ta bira un riu agitá. David Lindley, coordinador di un proyecto dje áreanan di moeras di Sur África, ta bisa: “Loke hende a haci, den nos arogancia infinito i falta di prevision, ta di bruha e integridad di nos áreanan di moeras i mete cu e patronchi di cambio i crecementu di nos riunan.”

Baca i Gas Cu Ta Keinta Medio Ambiente

Nan ta bisa cu e gas metan ta 20 bes mas potente cu kooldioxide pa loke ta causa keintamentu mundial. Segun cálculo, mundialmente un dos mil miyon baca, carné i cabritu ta producí 100 miyon ton di metan tur aña. Segun The Canberra Times, crio di bestia ta producí 13 porciento dje gas cu ta keinta medio ambiente emití na Australia, miéntras cu na Nueva Zelandia e cifra ta rond di 46 porciento. Micro-organismonan cu tin den stoma di un herkouwer ta desintegrá e cuminda i ta producí metan, cu ta sali for dje bestia su boca. Den un intento pa reducí e bestia su contribucion na keintamentu mundial, científiconan ta experimentando awor cu maneranan pa aumentá produccion di lechi pa cabes, i na mésun tempu reducí e metan cu e bestianan ta producí.

Mito di Humamentu Sacá na Cla

“E argumento económico di cu hende cu ta huma ta ménos carga pa e sistema di salubridad compará cu otro hende pasobra nan ta muri trempan, ta falsu,” segun e korant di Cánada Globe and Mail. Investigadónan hulandes cu a studia e condicion di salú di un 13.000 ciudadano hulandes i mericano a descubrí cu hende cu no ta huma ta pasa ménos tempu incapas pa traha (a.o.) cu esnan cu ta huma. Dr. Wilma Nusselder dje departamento di salubridad público na Erasmus Universiteit di Rotterdam, ta skirbi: “Eliminá humamentu no solamente lo extendé bida i resultá den un aumento dje cantidad di añanan cu un hende ta biba sin ta incapas pa traha, sino tambe lo reducí incapacidad laboral na un periodo mas corticu.” Segun Globe, “tin rond di 1,15 mil miyon humadó mundialmente, un tercer parti dje poblacion adulto dje planeta. Aproximadamente 943 miyon dje humadónan ei ta biba den paisnan den desaroyo.”

Malesanan Transmití Sexualmente i Mucha

“Mucha cuminsando for di 11 aña ta ser tratá pa malesanan transmití sexualmente,” The Times di Londen ta informá. Un cierto stad di Inglatera tin dos biaha e promedio nacional di gonorea, i 1 di cada 8 di su mucha muhernan tiener tin clamidia. Infeccion di clamidia a bira casi dòbel na Inglatera desde 1995 i aña pasá so, el a aumentá cu 20 porciento cerca tienernan. E aumento di 56 porciento di gonorea rond e pais den cincu aña, a afectá principalmente tienernan.

Usando Su Cabes

Vruminga reina dje sorto Blepharidatta conops, un vruminga nativo dje sabananan di Brazil, tin un cabes rondó grandi i plat. Segun e edicion brazilero di National Geographic, e vruminganan ta usa e cabes grandi aki pa blokea entrada di un cuarto caminda nan ta warda webu, larva i pop, protehando esakinan di posibel yagdó. E murayanan dje cuarto dje reina ta consistí di partinan di curpa di insecto cu e vruminganan obrero a colectá. Despues di saca e líkido di curpa for dje curpanan aki i di eliminá e músculonan cu hopi cuidou, vruminganan obrero ta construí un cuarto rond dje vruminga reina, lagando un habrí exactamente e tamaño di su cabes. Vruminganan obrero ta haña acceso na e cuarto special aki dor di bati un tipo di señal riba e cabes dje reina.

Ladron di Coriente

Companianan di utilidad rond Merca a cuminsá pone un paro na un problema creciente: ladronicia di coriente. Añanan pasá coriente tabata parce muchu barata pa hort’é, segun The Wall Street Journal, pero e costo di coriente a subi drásticamente den añanan reciente, i esaki a haci ladronicia di coriente mas comun. Por ehempel, e Compania Detroit Edison ta calculá cu na 1999 el a perde 40 miyon dollar debí na ladronnan di coriente. Ta conocí cu ladronnan—hopi bes inconciente dje peliger—a yega di usa e hermentnan di mas primitivo, manera ‘booster cable’ pa start auto, verlengsnoer di cas i pipa di koper. Otronan a coba bou di tera afin di horta coriente for di kabelnan cu ta pasa bou di tera.

Nan No A ni Sinti Su Falta?

Recientemente nan a haña e cadaver secá di un homber den un apartamento na Helsinki, Finlandia. Un homber di mantencion cu a drenta pa instalá un aparato di alarma contra candela, a ripará un monton di post i un mal holó. E polisnan cu a bini riba su yamada a descubrí cu e pensionado di 55 aña, cu tabata biba su so einan, tabatin seis aña morto. Manera e korant Helsingin Sanomat a informá, durante tur e tempu ei e Instituto di Seguro Social a paga su penshon i e oficina di onderstand a paga su huur di cas, sin embargo niun hende no a bishit’é. Ni su yunan adulto cu ta biba den e área dje capital no a sinti su falta. Sra. Aulikki Kananoja, director dje Departamento di Servicionan Social na Helsinki, a comentá: “Seis aña largu un homber ta biba meimei di un comunidad humano—es decir, no riba un isla desolá, sino den e comunidad di un stad—i niun hende no ta sinti su falta suficiente pa puntra nan mes unda e persona aki a bai of kico a pasa cuné.”