Bai na kontenido

Bai na kontenido

Arma Chikitu, Problema Grandi

Arma Chikitu, Problema Grandi

Arma Chikitu, Problema Grandi

DÉCADANAN largu deliberacion riba control di armamentu a concentrá riba armanan nuclear. Esaki no ta nada straño, ya cu un solo bom nuclear por destruí henter un stad. Sin embargo, contrario na armanan mas chikitu, e armanan sumamente poderoso aki no a ser usá den guera pa mas cu 50 aña.

John Keegan, un historiadó militar respetá, a skirbi: “Desde 9 di augustus 1945, armanan nuclear no a mata ningun hende. Mayoria di e 50.000.000 personanan cu a muri den guera desde e tempu ei, a ser matá dor di armanan barata, producí en masa i tambe dor di bala di poco caliber, cu ta costa un poco mas cu radio transistor i bateria cu den e mésun periodo a inundá mercado mundial. Como cu armanan barata casi no tabata perturbá e bida di paisnan desaroyá, fuera di cierto partinan den e paisnan ei caminda traficacion di droga i terorismo político tabata florecé, e habitantenan di e paisnan ricu a tarda pa ripará e horor cu e práctica aki a trece cuné.”

Ningun hende sa exactamente cuanto arma chikitu i arma leve tin den circulacion, pero expertonan ta calculá cu por tin 500 miyon arma di candela estilo militar. Banda di esaki, dies di miyones di rifle i pistol tipo no-militar ta den man di ciudadanonan individual. Ademas, tur aña arma nobo ta ser producí i introducí riba mercado.

Armanan Faborito

Di con armanan chikitu a bira e armanan mas preferá den gueranan reciente? Parti di e motibu ta sinta den e relacion cu tin entre conflicto i pobresa. Mayoria di e gueranan bringá durante añanan ’90 di siglo 20 a tuma lugá den paisnan cu ta pober—muchu pober pa cumpra armanan sofisticá. Armanan chikitu i esnan leve ta relativamente barata. Por ehempel, cu 50 miyon dollar, loke mas o ménos un solo avion di guera moderno ta costa, por ekipá un solo ehército cu 200.000 rifle automático.

Tin bes, armanan chikitu i esnan leve ta sali hopi mas barata cu esei. Un gran cantidad di ehércitonan gewoon ta duna otro hende e armanan aki dor cu nan ta reducí nan personal, of nan ta pasa di un conflicto pa otro. Den cierto paisnan tin asina hopi rifle automático cu nan ta bende nan pa 10 florin so of por cambia nan pa un cabritu, un galiña of un sacu di paña bieu.

Sin embargo, fuera di e prijs abou i e forma fácil cu bo por hañ’é, tin otro motibunan di con armanan chikitu ta asina popular. Nan ta mortal. Un solo rifle automático di tiru rápido por tira cientos di bala pa minuut. Tambe nan ta fácil pa usa i mantené. Un mucha di dies aña por siña con pa arma i desmantelá un rifle automático normal. Tambe un mucha por siña masha lihé con pa mik i tira cu e rifle ei riba un multitud di hende.

Un otro motibu pakico arma di candela ta asina popular ta cu nan ta fuerte i por funcioná pa años. Scopetnan manera AK-47 i e M16, cu soldánan a carga den e Guera di Vietnam, te awe ta ser usá den guera. Tin scopet cu nan ta usa na África ta di tempu di Promé Guera Mundial. Ademas, scopet ta fácil pa transportá i sconde. Un cabai di carga por hiba un dozein di scopet pa un grupo paramilitar cu ta den un selva denso of riba un ceru retirá. Un fila di cabai por carga suficiente scopet pa ekipá un ehército chikitu.

Arma, Droga i Diamanta

E traficacion mundial di arma ta complicá. Cantidadnan inmenso di arma ta pasa legalmente di nacion pa nacion. Despues dje Guera Friu, ehércitonan tantu di Oost como West a reducí personal, i e gobiernunan a regalá of bende ekipo di mas cu amigu i aliadonan. Segun un escritor cu ta traha na e Instituto di Investigacion di Pas na Oslo, Norwega, desde 1995 Merca so a regalá 300.000 rifle, pistol, mitrayeur i lansadó di granada. Nan ta razoná cu ta mas barata pa regalá e armanan aki cu desmantelá of warda nan i pone vigilancia pa nan. Tin analista ta calculá cu kisas tres mil miyon arma chikitu i arma leve ta crusa fronteranan nacional tur aña.

Sin embargo, e negoshi ilegal kisas ta hopi mas grandi. Generalmente tin cu cumpra arma riba e mercado ilegal. Den algun guera na África, gruponan paramilitar a cumpra cientos di miyones di florin na arma chikitu i arma leve, no cu placa sino cu diamanta hortá for di minanan di diamanta. The New York Times a comentá: “Caminda gobiernunan ta corupto, rebeldenan ta sin misericordia i ta fácil pa crusa fronteranan . . . E piedranan precioso a bira e causa di sclabitud, asesinato, di cu hende ta perde man cu pia, di cu masalmente hende ta perde nan cas i di colapso económico general.” Ki un ironia cu un piedra precioso cu a usa pa cumpra riflenan automático, mas despues ta ser bendí den un hoyeria elegante como un símbolo caru di amor eterno!

Tambe arma ta relacioná cu traficacion di droga. No ta nada straño cu e mésun ruta di contrabanda cu organisacionnan criminal ta usa pa sali cu droga, nan ta usa pa drenta cu arma i vise versa. Pues arma casi a bira un moneda cu ta ser cambiá pa droga.

Kico Ta Pasa cu Arma Despues di Guera?

Ora guera caba, e armanan cu nan a usa den nan hopi bes ta cai den man di criminal. Considerá loke a pasa den un pais na zuid di África caminda violencia instigá pa política a cambia pa violencia criminal. Violencia político einan a kita bida di 10.000 hende den solamente tres aña. Ora e conflicto ei a terminá, violencia criminal a aumentá. Competencia entre taxista a resultá den un “guera di taxi,” caminda nan a contratá bandidu pa tira e pasaheronan i taxistanan di otro companianan. Mas i mas, riflenan automático tipo militar tabata ser usá den robo i otro crímennan. E cantidad di homicidio cometí cu arma a alcansá 11.000 den un aña recien, e di dos cifra mas haltu na mundu pa paisnan cu no ta den guera.

E echo cu hende sa cu criminalnan ta armá i peligroso, ta crea un ambiente di temor i insiguridad. Den hopi paisnan den desaroyo, esnan cu ta ricu prácticamente ta biba den lugánan fortificá, rondoná pa muraya i curánan cu waya di coriente i cu vigilancia di dia i anochi. Habitantenan di paisnan desaroyá tambe ta tuma medida. Esaki ta e caso asta den lugánan cu no a experenciá conflicto civil.

Pues tantu den paisnan caminda tin guera como den paisnan caminda tin “pas,” arma di candela ta contribuí na instabilidad. Ningun hende por midi e daño mortal cu arma ta causa; ni nos no por traha tabèl di e cantidad di hende morto, hende heridá, hende cu a perde sernan kerí i di bidanan destrosá. Sin embargo, nos sa cu e mundu ta patapata di arma i e cantidad ta sigui aumentá. Cada bes mas hende ta expresá cu mester haci algu na e situacion aki. Pero kico por haci? Kico lo ser hací? E preguntanan aki lo ser contestá den e siguiente artículo.

[Kuadro/Plachi na página 7]

Un Ex-soldá Ta Sintié “Hopi Kens”

Un mucha soldá cu a bringa den e mésun guera cu a pone e hendenan cu nos a papia di dje den e promé artículo bira refugiado, di ripiente no tabatin cos di haci i niun depchi den e stad cu el a yuda conkistá. El a keha cu el a mira e yu di su lider core rond den stad riba un brommer caru i luhoso i ex-comandantenan militar ta lucha pa poder i competí pa fama. “Ora mi corda riba e cincu añanan cu mi a pasa den mondi, caminda mi a mata hende i hende a tira riba mi, mi ta sinti mi hopi kens,” e soldá a bisa. “Nos a duna nos bida pa hende cu mañan no ta corda con nan a yega caminda nan ta.”

[Plachi na página 7]

PORTADA i página 7: Mucha soldá: Nanzer/Sipa Press

[Kuadro/Plachi na página 8]

“Ningun Caminda di Sconde”

Maske e rifle automático moderno ta mortal, tog e tin limitacion. Ta bala so e por tira. E no por mata hende cu ta scondí tras di murayanan fuerte of baricada. Durante e pánico di combate, un soldá no por mik mes bon. Den man, asta bou di un circunstancia ideal e por mik bon te cu 460 meter.

E ehército militar di Merca tin un solucion pa e tipo di “problemanan” ei: un scopet nobo di alta tecnologia pa tur ocasion, cu yama Arma Obhetivo di Combate Individual (OICW). Suficiente leve pa un solo soldá carga, e OICW lo por tira no solamente bala sino tambe proyectil explosivo di 20 milimeter, esta granada. Un otro rasgo único: E por mata enemigu cu ta scondí tras di baricada. E único cos cu e soldá mester haci ta apuntá e arma na un punto net riba of banda di e meta cu e kier alcansá. E arma automáticamente ta determiná e distancia di e meta cu a ser scogí i ta set di antemano un impulso electrónico riba e granada pa e explotá net na e distancia corecto, baña e víctima cu splenter di granada cu ta bora dor di armadura. “Su capacidad único lo yuda e trupanan di combate di Merca pa, na moda di papia, tira tras di skina,” un representante di e compania cu ta traha riba e arma a bisa. Un lens infrarood lo yuda e arma funcioná eficasmente asta den scuridad.

Esun cu a trah’é a broma cu no tin “ningun caminda di sconde” for dje arma aki, i tambe e ta afirmá cu e arma lo ta cincu bes mas fatal cu e M16 i e ta alcansá dos bes e distancia di e lansadó di granada M203. Soldánan cu us’é no tin cu wori cu nan no ta mik bon; nan mester djis wak dor di e lens i hala e gai pa saca un awaceru di bala i granada. Si su desaroyo sigui manera nan a programá, e promé unidad militar lo ta ekipá cu e OICW pa aña 2007.

Sin embargo, críticonan ta haci preguntanan manera: Con lo usa e arma ora soldánan ta patruyá den becindario caminda e enemigu ta meimei di civilnan inocente? Kico lo sosodé ora e OICW ser bendí cu militarnan rond mundu cu por yega di bira contra nan mes hendenan? I kico lo sosodé ora e arma cai den man di terorista i criminal?

[Rekonosementu]

Alliant Techsystems

[Plachinan na página 6]

Arma chikitu i arma leve hopi bes ta ser cambiá pa diamanta i droga