Bai na kontenido

Bai na kontenido

Acaso e Solucion Ta Parti dje Problema?

Acaso e Solucion Ta Parti dje Problema?

Acaso e Solucion Ta Parti dje Problema?

“Degradá i demoralisá prezunan ta e manera di mas malu pa prepará nan pa e mundu djafó.”—UN EDITORIAL DEN THE ATLANTA CONSTITUTION.

DEN hopi caso prizon ta sirbi djis como un frena, i asina mes como un frena temporal. Ora libra un prezu, realmente el a paga pa su crímen? Ke tal dje víctimanan of di nan sernan kerí? “Ami ta mama di un mucha asesiná,” Rita a suplicá ora cu e asesino di su yu homber di 16 aña a ser librá despues di a sinta tres aña so di castigu. “Por fabor, para un momento i pensa. Boso lo por imaginá nunca kico esaki ta nificá?” Manera e caso di Rita ta ilustrá, hopi bes e tragedia ta keda atras hopi tempu despues cu corte a terminá su trabou i e titularnan di korant a caba na nada.

E asuntu aki ta di interes no solamente pa esnan cu crímen a afectá nan bida, sino tambe pa tur otro hende. Al fin i al cabo, sea cu prezunan librá a ser rehabilitá of nan curason a djis bira mas duru dor di nan experencia den prizon, esei tin un efecto riba bo pas mental i kisas asta riba bo siguridad personal.

Prizon Ta Manera Scol pa Criminal

No ta semper e sistema di prizon ta caba cu tur comportacion criminal. Jill Smolowe a skirbi den e revista Time: “Ora cu ta hinca hopi placa den traha mas cel di prizon, en bes di drecha un prezu su imágen propio, esei hopi bes ta hiba na mas—i pió—crímen.” Peter, * kende a pasa 14 aña tras di trali, ta di acuerdo cu e declaracion ei. E ta bisa: “Mayoria di mi compañeronan di cel a cuminsá cu crímen chikitu, despues nan a pasa pa crímen di propiedad, i finalmente nan a gradua pa crímennan serio contra otro hende. Pa nan, prizon ta manera scol di fishi. Ora nan sali, nan ta pió cu loke nan a drenta.”

Aunke prizonnan kisas ta kita criminalnan for di riba caya pa un tempu, ta parce cu nan ta haci tiki—of casi nada—pa stop crímen riba largu plaso. Hopi bes mucha hombernan di bario hopi poblá ta considerá encarcelacion como un inicio pa bira homber. Masha hopi bes nan ta bira al final criminalnan pisá. “Prizon no ta rehabilitá bo mes,” segun Larry, kende a pasa gran parti di su bida ta drenta-sali for di prizon. “E gainan aki ta sali i bolbe haci mescos atrobe.”

E forma di “drenta-sali” aki kisas ta splica pakico, segun un estudio na Merca, 50 porciento di tur crímen serio ta ser cometé dor di mas o ménos 5 porciento dje criminalnan. E revista Time ta remarcá: “Ora prezunan no tin un manera constructivo pa gasta nan tempu, hopi bes nan ta yena tempu dor di acumulá un gran cantidad di rencor, pa no papia mes di un coleccion di trikinan criminal cu, . . . nan lo bai bek riba caya cuné.”

E situacion ei no ta conta solamente pa Merca. John Vatis, dokter na un prizon militar na Grecia, ta declará: “Nos prizonnan a bira masha bon den producí hende menasante, violento i malicioso. Ora libra nan, mayoria detenido kier ‘regla cuenta’ cu sociedad.”

E Gastu pa Comunidad

E crísis di prizon ta mishi asta cu bo potmoni. Por ehempel, ta ser calculá cu na Merca cada prezu ta costa e pagadó di belasting rond di 21.000 dollar pa aña. Prezunan riba 60 aña di edad por costa tres bes mas tantu. Den hopi pais e público ta perdiendo confiansa den e sistema penal pa otro motibunan mas. Hende ta preocupá cu criminalnan cu ta ser sacá muchu trempan i tambe cu esnan cu no ta haña castigu di prizon mes debí na un of otro punto legal técnico cu un abogado astuto a descubrí. Por lo general, e víctimanan no ta sinti nan suficientemente protehá contra mas daño dje criminal librá, i kisas nan bos no tin influencia den e proceso legal.

Preocupacion Público Ta Aumentá

E condicionnan inhumano na cua prezunan ta ser exponé, describí den e cuadro adhunto, no ta yuda aumentá confiansa público den e sistema di prizon. No ta probabel cu prezunan cu a sufri un trato inhustu miéntras nan tabata sinta nan castigu, lo reaccioná faborabel riba rehabilitacion. Anto ademas, tin vários grupo di derecho humano cu ta preocupá cu e echo cu den prizon bo ta haña un cantidad desproporcional di miembro di gruponan di minoria. Nan ta puntra si esaki ta coincidencia of e resultado di discriminacion racial.

Un informe di 1998 di Associated Press a hala atencion na e situacion penoso di ex-prezunan dje Prizon Holmesburg, na Pennsylvania, Merca, kendenan tabata busca compensacion dor cu supuestamente a usa nan como ‘proefkonijn’ humano den experimentonan kímico tempu cu nan tabata encarcelá. I kico dje reintroduccion na Merca di grupo di prezu encadená na otro ora nan ta traha pafó di prizon? Amnesty International ta informá: “Nan tin cu traha hopi bes den solo cayente 10 pa 12 ora encadená na otro, cu pausanan masha breve pa bebe awa, i un ora pa lunch. . . . E único facilidad di toilet cu tin disponibel pa e grupo encadená ta un wea portátil tras di un scherm temporal. Prezunan ta keda encadená na otro miéntras nan ta us’é. Ora e wea no ta accesibel, prezunan ta ser forsá pa bùk abou riba suela den público.” Claro cu no ta tur prizon ta funcioná asina. No obstante, trato inhumano ta haci tantu e prezunan como esnan cu ta duna e trato, inhumano.

Comunidad Ta Beneficiá?

Claro cu mayoria comunidad ta sinti nan mas safe ora cu criminalnan peligroso ta tras di trali. Otro comunidadnan ta gusta prizon pa otro motibu. Ora mester a cera un prizon na Cooma, un pueblo chikitu na Australia, e hendenan a protestá. Di con? Pasobra e prizon a percurá empleo pa e comunidad cu tabata luchando económicamente.

Den añanan recien algun gobiernu a bende nan prizonnan cu empresanan privá como un medida pa baha gastu. Desafortunadamente, mas prezu i castigunan mas largu di prizon ta bon pa negoshi. Como consecuencia, por bruha husticia cu comercialismo.

Despues di a tuma tur cos na cuenta, e pregunta fundamental ta keda: Prizonnan ta rehabilitá criminalnan? Aunke e contesta hopi bes ta negativo, kisas lo bo keda sorprendí di sa cu algun prezu a ser yudá pa cambia. Laga nos wak con.

[Nota]

^ par. 6 A cambia algun nomber den e artículo aki.

[Kuadro/Plachi na página 6, 7]

Un Bistaso Tras di Trali

SOBREPOBLÁ: Prizonnan na Gran Bretania tin un problema serio di ta demasiado yen, i no ta nada straño! E pais ei ta na di dos lugá pa loke ta e cantidad mas haltu di prezu pa cabes den henter West Europa, e tin 125 prezu pa cada 100.000 habitante. Na Brazil, e prizon mas grandi di São Paulo a ser trahá pa tene 500 detenido. En bes di esei, e ta alohá 6.000. Na Rusia, celnan cu mester tene 28 detenido ta alohando entre 90 pa 110. E problema ta asina serio cu prezunan tin cu tuma turno pa drumi. Den un pais asiático, nan ta perta 13 of 14 prezu den un cel di tres meter cuadrá. Miéntras tantu na West Australia, funcionarionan a resolvé e problema di falta di espacio dor di usa container di transportá carga pa alohá prezu.

VIOLENCIA: E revista aleman Der Spiegel ta informá cu den prizonnan aleman detenidonan cruel ta mata i torturá otro debí na “e guera di gruponan competitivo pa por tin un parti den e negoshi ilegal di alcohol i droga, sex i di fiamentu di placa cu interes exorbitante.” Tensionnan étnico hopi bes ta stimulá e vlamnan di violencia den prizon. Der Spiegel ta comentá cu “tin prezunan di 72 nacion. Friccion i conflicto cu ta hiba na violencia ta inevitabel.” Den un prizon di Sur América, funcionarionan a bisa cu un promedio di 12 prezu tabata ser matá tur luna. Detenidonan a bisa cu e cantidad ta dos biaha mas haltu, segun un informe den Financial Times di Londen.

ABUSU SEXUAL: Den e artículo “E Crísis di Violacion Tras di Trali,” The New York Times ta declará cu segun un cálculo conservativo, na Merca “mas cu 290.000 homber ta ser atacá sexualmente den prizon tur aña.” E raport ta sigui bisa: “E experencia catastrófico di violencia sexual por lo general ta bai mas ayá cu un solo incidente, i hopi bes e ta bira un atake diario.” Un organisacion ta calculá cu den prizon mericano, rond di 60.000 acto sexual indeseá ta tuma lugá tur dia.

SALÚ I HIGIENA: Ta bon documentá con malesanan transmití sexualmente ta plamá den e poblacion di prizon. Tuberculósis cerca prezunan na Rusia i den algun pais africano ta atraé publicidad mundial, i mescos ta e caso cu e negligencia cu tin den hopi prizon rond mundu riba tereno di trato médico, higiena i nutricion.

[Plachi]

Un prizon sobrepoblá na São Paulo, Brazil

[Rekonosementu]

AP Photo/Dario Lopez-Mills

[Plachi na página 4, 5]

E prizon di máximo siguridad di La Santé na Paris, Francia

[Rekonosementu]

AP Photo/Francois Mori

[Plachi na página 6]

Muhernan den prizon na Managua, Nicaragua

[Rekonosementu]

AP Photo/Javier Galeano