Bai na kontenido

Bai na kontenido

E Causanan di Odio

E Causanan di Odio

E Causanan di Odio

ODIO a haci su entrada na principio di hende su historia. E relato bíblico na Génesis 4:8 ta bisa: “A sosodé miéntras cu nan tabata den e cunucu, Cain a procedé na atacá Abel su ruman i mat’é.” “I pa ki motibu el a mat’é?” e escritor bíblico Juan a puntra. “Pasobra su mes obranan tabata malu, pero esnan di su ruman tabata hustu.” (1 Juan 3:12) Abel a bira víctima di un dje causanan mas comun di odio: yaluzí. “Furia di un homber físicamente capacitá ta yaluzí,” segun Proverbionan 6:34. Awe, yaluzí pa motibu di posicion social, rikesa, recurso i otro bentahanan ta sigui pone hende contra otro.

Ignorancia i Miedu

Pero yaluzí ta solamente un dje hopi causanan di odio. Hopi bes, odio ta ser fomentá tambe dor di ignorancia i miedu. Un miembro hóben di un grupo racista violento a bisa: “Promé cu mi a siña odia, mi a siña di tin miedu.” E miedu ei hopi bes ta bini di ignorancia. Segun The World Book Encyclopedia, hende cu prehuicio sa tin cierto opinionnan “sin tene cuenta mes cu e evidencia disponibel. . . . Personanan cu prehuicio tin tendencia di troce, malinterpretá of asta ignorá echonan cu ta na conflicto cu nan opinionnan predeterminá.”

Di unda e opinionnan aki ta bini? Un servicio di informacion riba Internet ta bisa: “Historia ta responsabel pa hopi stereotipo cultural, pero nos propio historia personal tambe ta responsabel pa hopi di nos prehuicionan.”

Por ehempel na Merca, e traficacion di catibu a laga atras un herencia di tension entre hopi hende blancu i hende di desendencia africano—tensionnan cu ta persistí te awe. Hopi bes, puntonan di bista racial negativo ta pasa di mayornan pa yu. Un persona blancu cu a confesá di ta racista a admití cu ta asina el a desaroyá sintimentunan racial negativo “sin cu nunca e tabatin e mas mínimo contacto cu hende color scur.”

Tambe tin esnan cu ta kere gewoon cu hende cu ta otro for di nan, no ta sirbi pa nada. E opinion aki kisas ta basá riba un solo encuentro desagradabel cu un persona di un otro rasa of cultura. Di e solo encuentro ei nan ta yega n’e conclusion exagerá cu tur hende dje rasa of cultura ei mester tin característicanan desagradabel.

Prehuicio cu na un escala individual ta basta mahos caba, por bira mortal ora henter un nacion of rasa pega cuné. E creencia cu bo nacionalidad, color di cueru, cultura of idioma ta haci bo superior na otro hende por fomentá prehuicio i xenofobia (un desprecio pa tur hende stranhero i cos stranhero). Durante siglo 20, tal prehuicio a ser expresá hopi bes den un forma violento.

Un cos interesante ta cu odio i prehuicio no necesariamente ta tocante color di cueru of nacionalidad. Investigadó Clark McCauley di Universidad di Pennsylvania ta skirbi cu “djis parti hende arbitrariamente den dos grupo, kisas asta dor di tira un moneda, ta suficiente pa generá preferencia pa nan grupo.” Un maestra di derde klas a demostrá esaki ora cu como parti di un experimento famoso, el a parti su klas den dos grupo: mucha wowo blou i mucha wowo bruin. Despues di poco tempu, enemistad a desaroyá entre e dos gruponan. Asta aliansanan basá riba cosnan asina insignificante manera preferencia pa e mésun ekipo deportivo, por resultá den conflictonan violento.

Di Con Tantu Violencia?

Pero di con tal enemistad ta ser expresá hopi bes den maneranan violento? Investigadónan a examiná e cuestionnan ei profundamente i tog te ainda nan por duna solamente teoria como contesta. Clark McCauley a compilá un lista extenso di publicacionnan cu a investigá violencia i agresion humano. E ta cita un estudio cu a indicá cu “crímen violento ta asociá cu bringamentu i ganamentu di guera.” Investigadónan a descubrí cu “nacionnan cu a participá den Promé i Segundo Guera Mundial, foral nacionnan cu tabata na e banda victorioso den e gueranan aki, tabatin un aumento di homicidio despues cu guera a caba.” Segun Bijbel, nos ta biba den un era di guera. (Mateo 24:6) Acaso e gueranan ei, di un manera of otro, a contribuí na e aumento di otro formanan di violencia?

Otro investigadónan ta busca un splicacion biológico pa e agresion humano. Un estudio investigativo a purba conectá cierto formanan di agresion na “nivelnan abou di serotonin den celebro.” Un otro hipótesis popular ta cu agresion ta scondí den nos gene. “Un gran parti di [odio] kisas ta asta heredá,” segun un científico di política.

Bijbel mes ta bisa cu hende imperfecto ta nace cu mal característica i cu defecto. (Génesis 6:5; Deuteronomio 32:5) Claro cu e palabranan ei ta aplicá na tur hende. Pero no ta tur hende tin un odio irazonabel contra otronan. Esei ta algu cu bo ta siña. P’esei e sicólogo bon conocí, Gordon W. Allport, a comentá cu mucha chikitu ta duna “masha tiki . . . evidencia di instintonan destructivo. . . . Baby ta positivo, i ta acercá casi tur tipo di estímulo, tur tipo di persona.” E comentarionan ei ta apoyá e opinion cu agresion, prehuicio i odio ta principalmente actitud cu bo ta siña! Maestronan di odio ta probechá agresivamente dje aparente abilidad aki di hende pa siña odio.

Nan Ta Venená Mente

Hibando delantera den esaki tin lidernan di vários grupo cu ta promové odio, manera ‘skinhead’ neonazi i Ku Klux Klan. Ora e gruponan aki ta reclutá hóbennan, nan ta enfocá hopi bes riba esnan fácil pa influenciá cu ta bini di famianan cu problema. Hóbennan cu ta sinti nan mes insigur i inferior kisas ta sinti cu gruponan cu ta promové odio ta ofrecé nan un relacion cerá.

Foral Internet ta un herment poderoso cu algun a usa pa fomentá odio. Segun un conteo recien, por tin te cu 1.000 Web site riba Internet cu ta instigá odio. E revista The Economist ta cita con un doño di un Web site a gaba: “Internet a duna nos e oportunidad di hiba nos punto di bista na cientos di miles di hende.” Su Web site ta incluí un “Página pa Mucha.”

Ora tienernan ta surf riba Internet en busca di música, nan por topa cu coneccion pa sitionan pa ‘download’ música cu ta fomentá odio. Por lo general e tipo di música ei ta duru i violento, cu letra cu ta expresá mensahenan racista fuerte. E Web site-nan aki na nan turno ta duna bo coneccion na gruponan di noticia, chat room of otro Web site cu ta promové odio.

Algun Web site ta ofrecé seccionnan special cu ta contené wega i actividad pa hóbennan. Un Web site neonazi ta purba usa Bijbel pa hustificá racismo i antisemitismo. E grupo a crea tambe un página cu ta ofrecé ‘kruiswoordpuzzel’ cu comentarionan racista. Su propósito? “Yuda e miembronan hóben dje rasa blancu comprendé nos lucha.”

Pero no ta tur esnan cu ta promové odio ta bini di gruponan extremista. Un sociólogo cu a skirbi tocante e conflictonan recien den paisnan di Balkan, a bisa di algun autor di bon fama i tambe hende cu ta influenciá e opinion público: “Mi a keda babucá di mira [nan] adoptá un estilo cu ta gratificá e impulsonan mas baho di nan compatriotanan, cu ta stimulá nan odio apasioná, ciega nan huicio dor di urgi nan pa no mira ningun comportacion como tabú . . . , i falsificando realidad.”

Relacioná cu esaki no mester pasa por haltu di e papel di clero. Den su buki Holy Hatred: Religious Conflicts of the ’90’s (Odio Sagrado: Conflictonan Religioso di Añanan ’90), autor James A. Haught ta duna e comentario spantoso aki: “Un gran ironia di añanan ’90 ta cu religion—supuestamente un fuente di bondad i interes humano—a hiba delantera como e factor cu mas a contribuí na odio, guera i terorismo.”

Pues anto, nos por mira cu e causanan di odio ta hopi i complicá. Pero esaki kier men cu no tin un manera pa humanidad stop di ripití e locura di su historia yen cu odio? Tin algu cu por ser hací riba un base individual i tambe mundial pa combatí e malcomprendimentu, e ignorancia i e miedu cu ta producí odio?

[Komentario na página 6]

Prehuicio i odio ta actitud cu bo ta siña!

[Plachi na página 4, 5]

Nos no ta nace cu . . .

. . . sintimentunan di odio i prehuicio

[Plachi na página 7]

Gruponan cu ta promové odio ta usa Internet pa reclutá hóbennan

[Plachi na página 7]

Hopi bes religion a instigá conflicto

[Rekonosementu]

AP Photo