Bai na kontenido

Bai na kontenido

Kon Universo i Bida A Originá?

Kon Universo i Bida A Originá?

Kon Universo i Bida A Originá?

“Siensia sin religion ta lam, religion sin siensia ta siegu.”​—Albert Einstein.

AWENDIA kosnan asombroso ta tumando lugá na un eskala ku anteriormente tabata deskonosí. Deskubrimentunan nobo den espasio ta obligá astrónomonan revisá nan punto di bista relashoná ku e orígen di nos universo. Hopi hende ta fasiná ku e universo i ta hasiendo e mesun preguntanan ku semper hende tabatin relashoná ku nos eksistensia den universo: Kon universo i bida a bini na eksistensia i pakiko?

Asta si nos no wak den espasio, sino den nos mes kurpa, preguntanan ta surgi. Por ehèmpel, e echo ku últimamente hende a determiná e komposishon di e gene humano ta lanta e siguiente preguntanan: Kon e kantidat di formanan di bida ku tin a ser kreá? Si ta asina ku nan a ser kreá, ta ken a krea nan? E manera asina kompliká ku nos ‘mapa’ genétiko ta, a motivá un presidente merikano pa bisa ku “nos ta siñando e idioma den kua Dios a krea bida.” Un di e sientífikonan prinsipal ku a yuda desifrá e kódigo di e gene humano a remarká humildemente: “Nos a haña e promé bista di nos propio buki di instrukshon, algu ku anteriormente ta Dios so tabata konosé.” Pero e preguntanan ta keda: kon i pakiko formanan di bida a bini na eksistensia?

“Dos Bentana”

Tin sientífiko ta pretendé ku mediante un análisis lógiko nan por splika henter e manera ku universo ta funshoná, sin tin mester di sabiduria for di un fuente manera Dios. Pero hopi hende, entre nan sientífikonan mes, no ta sinti nan kómodo ku e punto di bista ei. Nan ta purba komprendé realidat dor di akudí tantu na siensia komo na religion. Nan ta haña ku siensia ta trata e “kon” nos i e universo rònt di nos a yega na eksistensia, miéntras ku religion ta trata prinsipalmente ku e “pakiko” nos ta aki.

Splikando e enfoke dòbel aki, e físiko Freeman Dyson a bisa: “Siensia i religion ta dos bentana ku hende ta wak dor di dje pa purba komprendé e universo grandi eifó.”

“Siensia ta trata ku kos ku por midi, religion ta trata ku kos ku no por midi,” segun outor William Rees-Mogg. Tambe el a bisa: “Siensia no por proba ni refutá Dios su eksistensia, meskos ku tampoko e por proba ni refutá ningun teoria di loke ta moral, bunita òf artístiko. No tin ningun motibu sientífiko pa bo stima bo próhimo ni pa bo respetá bida humano . . . E eror mas grandi ku hende por hasi ta di argumentá ku kualkier kos ku no por ser probá sientífikamente no ta eksistí, pasobra esei lo eliminá kasi tur kos ku nos ta balorá den bida, no solamente Dios òf hende su inteligensia i sintimentunan, sino tambe amor i poesia i músika.”

E “Religion” di Siensia

Hopi bes teorianan sientífiko ta basá riba sierto suposishonnan ku riba nan mes ta eksigí fe pa kere aden. Por ehèmpel, relashoná ku e orígen di bida, mayoria evolushonista ta pega na ideanan ku ta rekerí fe den sierto “doktrinanan.” Nan ta meskla echo ku teoria. I ora sientífikonan ta usa e peso di nan outoridat pa obligá hende kere siegamente den evolushon, nan ta bisando indirektamente: ‘Bo no ta responsabel pa bo komportashon moral pasobra bo ta simplemente un produkto di biologia, scheikunde i natuurkunde.’ Biólogo Richard Dawkins ta bisa ku den universo ‘no tin ningun diseño, ningun propósito, ningun maldat i ningun bondat, nada otro ku no ta indiferensia sin sentido.’

Pa apoyá tal kreensianan, algun sientífiko ta skohe pa ignorá e investigashon ekstenso di otro sientífikonan ku ta kontradisí e fundeshi teorétiko di nan teorianan relashoná ku e orígen di bida. Matemátikamente, maske pasa míles di miónes di aña, ta imposibel pa molekülnan sumamente kompliká ku ta nesesario pa forma un sèl bibu ku ta funshoná, presentá aksidentalmente. * Pues anto, mester konsiderá e teorianan dogmátiko tokante e orígen di bida ku tin den hopi buki di instrukshon komo inaseptabel ya ku nan ta basá riba suposishonnan eróneo.

Kere ku bida a originá dor di puru kasualidat ta eksigí mas fe ku kere den kreashon. Astrónomo David Block a remarká: “Un hende ku no ta kere den un Kreadó lo mester tin mas fe ku un ku sí ta kere. Ora un persona deklará ku Dios no ta eksistí, e ta hasiendo un deklarashon general infundá, un suposishon basá riba fe.”

Deskubrimentunan sientífiko por stimulá un aktitut di rèspèt profundo den algun sientífiko. Albert Einstein a atmití: “Entre e sientífikonan ku mas perspikasia ta masha raro pa haña unu ku no tin su propio sintimentu religioso. . . . Ora nan mira e armonia ku tin den lei di naturalesa (lokual ta revelá un inteligensia asina superior ku ta laga hende su forma sistemátiko di pensa i aktua parse masha insignifikante), nan ta ekspresá nan sintimentu religioso den forma di un asombro total.” Sin ​—⁠embargo, esaki no nesesariamente ta pone sientífikonan kere den un Kreadó, un Dios komo persona.

E Límitenan di Siensia

Ta na su lugá pa hende tin e debido rèspèt pa konosementu i logronan sientífiko. Sin embargo, hopi hende lo ta di akuerdo ku ounke siensia ta trata ku un manera pa haña konosementu, e no ta e úniko fuente di konosementu. E propósito di siensia ta pa deskribí fenómenonan den e mundu di naturalesa i yuda kontestá kon e fenómenonan aki ta tuma lugá.

Siensia ta duna nos un komprendementu mas profundo di e universo físiko, es desir, di tur loke nos por mira. Pero maske kuantu avanse investigashon sientífiko hasi, nunka e no por kontestá e pregunta fundamental: Pakiko e universo ta eksistí?

“Tin algun pregunta ku sientífikonan hamas por kontestá,” segun e eskritor Tom Utley. “Por ta masha bon ku e Big Bang [e Gran Eksploshon ku a originá universo] a tuma lugá 12 mil mion aña pasá. Pero pakiko el a sosodé? . . . Pa kuminsá, kon e partíkulanan di materia a yega na eksistensia? Kiko tabatin promé ku nan?” Utley ta konkluí: “Ta parse . . . mas kla ku nunka ku siensia hamas lo por satisfasé e anhelo humano pa haña e kontestanan ei.”

Konosementu sientífiko ku hende a atkerí dor di tal kuriosidat no a demostrá en apsoluto ku no tin un Dios, sino simplemente a konfirmá ku nos ta biba den un mundu masha impreshonante, sumamente kompliká i difísil pa analisá. Hopi hende pensadó ta haña ku ta rasonabel pa konkluí ku leinan físiko, reakshonnan kímiko i tambe DNA i e diversidat asombroso di bida ta indiká ku ta eksistí un Kreadó. No tin prueba irefutabel ku ta mustra lo kontrario.

‘Fe Tin Realidat’

Si tin un Kreadó ku a kousa eksistensia di e universo, nos no por ferwagt ku nos lo komprendé e Kreadó òf su propósitonan usando teleskop, mikroskop òf kualkier otro instrumento sientífiko. Pensa riba un trahadó di pòchi di klei i un vas ku el a traha. Ni e análisis di mas kabal di e vas lo no por kontestá pakiko el a trah’é. Pa sa esei, nos tin ku puntra esun ku a trah’é.

Biólogo molekular Francis Collins ta splika kon fe i spiritualidat por yuda yena e bashí ku siensia ta laga: “Mi no ta ferwagt ku religion lo ta e medio korekto pa determiná e komposishon di e gene humano i asina tambe lo mi no ferwagt ku siensia ta e medio pa gana konosementu di loke ta sobrenatural. Pero pa kontestá e preguntanan realmente interesante i mas importante, manera por ehèmpel: ‘Pakiko nos ta eksistí?’ òf: ‘Pakiko ser humano tin anhelo pa kosnan spiritual?,’ konosementu sientífiko so no ta basta. Hopi superstishon a yega di eksistí i despues disparsé. Ma esei no ta e kaso ku fe, lokual ta indiká ku e ta basá riba un realidat.”

Splikando Pakiko Universo i Bida A Originá

Segun ku religion berdadero ta kontestá e pregunta di pakiko i ta trata ku e propósito di bida, e ta ofresé alabes normanan di balor, moralidat i étika i tambe guia den bida. Sientífiko Allan Sandage a ekspres’é asin’akí: “Mi no ta konsultá un buki di biologia pa siña kon mi mester biba.”

Miónes di hende rònt mundu ta sinti ku nan a deskubrí kiko pa konsultá pa siña kon nan mester biba. Tambe nan ta sinti ku nan a haña kontestanan realmente satisfasiente riba e preguntanan: Pakiko nos ta eksistí? I kiko ta spera nos den futuro? E kontestanan t’ei. Pero na unda? Den e teksto sagrado di mas bieu i mas ekstensamente plamá, Beibel.

Beibel ta konta nos ku Dios a prepará e tera spesialmente pa hende. Isaías 45:18 ta bisa relashoná ku e tera: “Dios . . . no a krea esaki pa e keda bashí, ma el a form’é pa e wòrdu habitá.” I el a prepará e tera ku tur loke hende lo tabatin mester, no pa nan djis eksistí sino pa nan disfrutá di bida plenamente.

Hende a haña e enkargo pa manehá tera, “pa kultiv’é i kuid’é.” (Génesis 2:15) Tambe Beibel ta splika ku konosementu i sabiduria ta donnan di Dios i ku nos mester mustra amor i hustisia na otro. (Job 28:​20, 25, 27; Daniel 2:​20-23) Pues, hende su bida por haña un propósito i nifikashon solamente ora nan deskubrí i aseptá Dios su propósito pa nan. *

Kon un pensadó moderno por superá e aparente abismo ku tin entre lógika sientífiko i kreensia religioso? Ki prinsipionan lo por guia un persona pa logra esei?

[Nota]

^ par. 11 Wak e buki na spañó Ta Eksistí un Kreadó Ku Ta Interesá den Bo?, kapítulo 3, “Kon Bida A Originá?,” publiká dor di Testigunan di Yehova.

^ par. 26 E foyeto na spañó Kiko Ta e Propósito di Bida? Kon Bo Por Haña Sa?, publiká dor di Testigunan di Yehova, ta bai mas profundo riba e tema aki.

[Kuadro/Plachinan na página 7]

Loke Algun Sientífiko Ta Bisa

Tin hende ta asumí ku mayoria sientífiko ta evitá kuestionnan enkuanto spiritualidat i teologia pasobra nan no ta personanan religioso òf nan no kier haña nan enbolbí den e debate di siensia kontra religion. Esei en bèrdat ta konta pa algun sientífiko pero siguramente e no ta konta pa tur. Tuma nota di loke e siguiente sientífikonan aki tabatin di bisa.

“Universo tabatin un komienso pero loke sientífikonan no por splika ta e pakiko. E kontesta ta Dios.” “Mi ta konsiderá Beibel komo un buki di e bèrdat i inspirá pa Dios. Mester tin un inteligensia tras di e rasgonan kompliká di bida.”​—⁠Ken Tanaka, geólogo planetario na U.S. Geological Survey.

“E diferensianan fundamental ku tin entre e vários klasenan di konosementu (sientífiko i religioso) ta mas bien artifisial. . . . Konosementu tokante e Kreadó i konosementu tokante kreashon ta estrechamente relashoná ku otro.”​—⁠Enrique Hernández, investigadó i dosente na e Departamento di Natuurkunde i Scheikunde Teorétiko, Universidat Nashonal Outónomo di Mèksiko.

“Segun ku nos ta desaroyá tur e informashon aki [tokante gene humano], lo e revelá kon kompliká⁠—⁠i dependiente di otro⁠—⁠tur e material aki ta. Lo bin padilanti ku el a originá komo resultado di un kreadó inteligente, un kousante inteligente.”​—⁠Duane T. Gish, biokímiko.

“Siensia i religion no ta inkompatibel. Tur dos ta en buska di e mesun bèrdat. Siensia ta demostrá ku Dios ta eksistí.”​—⁠D.H.R. Barton, dosente di scheikunde, Texas.

[Rekonosementu]

NASA/U.S. Geological Survey

Potrèt: www.comstock.com

NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)

[Plachinan na página 5]

Investigashon sientífiko por kontestá pakiko nos ta eksistí?

[Rekonosementu]

Kortesia di Arecibo Observatory/David Parker/Science Photo Library

[Rekonosementu pa Potrèt na página 6]

Stars na página 2, 3, 5, and top of page 7: National Optical Astronomy Observatories