Bai na kontenido

Bai na kontenido

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Biaha den Espasio Ta Bruha Soño

Despues ku astronouta Jerry Linenger a pasa sinku luna a abordo di e stashon espasial ruso Mir na 1997, el a ripará ku e kambio di klaridat pa skuridat ku tabata tuma lugá segun ku Mir tabata drei rònt di tera kada 90 minüt tabata bruha henter su rutina di drumi. Dikon? Dor ku nan tabata hasi esfuerso pa konservá energia di e stashon espasial Mir nan tabata usa prinsipalmente lus di solo ku tabata drenta dor di e bentananan. Pues, “si 15 bes pa dia ta bira anochi i di dia, a lo largu esei ta kuminsá bruha bo rutina di drumi,” Linenger a bisa. Papiando di e resultado di e rutina di drumi iregular di dos di su koleganan astronouta, el a bisa: “Nan ta pega soño i zueif pasa bai band’i bo.” Segun e revista New Scientist, “pa mishonnan largu den futuro por ta eksitoso ta vital” pa inventá un manera pa mantené e ritmo di funshonamentu diario di kurpa i órganonan di astronoutanan. Di otro manera, “lo ta masha difísil pa stòp e astronoutanan di kabishá durante biahenan largu den espasio.”

Muska di Fruta A Logr’é Promé

Ta un desafio pa krea un motor ku ta meskla nèt e kantidat eksakto di kombustibel i oksígeno pa duna forsa na un outo pa e por kore diferente velosidat i tòg saka huma limpi. Diseñadónan di outo ta logra esaki dor di usa “un sistema di valf ku por ahustá e fluho di kombustibel i aire instantáneamente segun ku e motor mester kambia velosidat,” The New York Times ta deklará. Sin embargo, investigadónan ku ta studia muska di fruta na e Universidat di Würzburg, Alemania, resientemente a deskubrí ku muska di fruta pa hopi tempu a usa un método remarkablemente similar, esta, esun di tuma e kantidat eksakto di oksígeno i saka kooldioxide, sin pèrdè muchu awa evaporá. E muska di fruta ta usa burakunan chikitu ku e tin na su barika i pechu pa kontrolá e “kantidat apropiá di gas ku e ta hala aden i saka afó i na mesun momentu redusí e pèrdida di awa,” e korant ta bisa. E ta sigui bisa ku e burakunan ‘por habri i sera kon ku nan kier den kuestion di djis un par di sekònde.’

E Euforia di Amor

E korant El Universal di Suidat di Mèksiko ta informá ku hopi hende ku enamorá por haña un sintimentu di euforia. Esaki ta oumentá e konsentrashon di neurotransmisornan, manera dopamina, den e selebro. Un sikólogo di famia ku yama Giuseppe Amara a opservá ku tin algun hende ku no kier pèrdè e sensashon di euforia aki, i p’esei nan ta bai di un pashon pa otro sin establesé un relashon permanente. E efekto eufóriko por dura lunanan largu, asta te dos aña. Despues e sintimentunan aki gradualmente ta baha, i e persona por drenta den e siguiente fase den kua un hormon ku yama oksitosina ta oumentá, produsiendo un sintimentu di afekto i kariño profundo. Maske e fase eufóriko di amor romántiko ta masha agradabel, Amara ta bisa ku esaki por stroba un hende di tuma bon desishon pasobra e no ta mira e defektonan di e otro persona. P’esei, El Universal ta bisa ku ekspertonan ta rekomendá pa parehanan no kasa sino te ora nan “konosé otro sufisiente bon pa nan por mantené un bon relashon.”

Separashon i Divorsio Ta Oumentá na Spaña

Inés Alberdi, sosiólogo i outor di e buki La nueva familia española, ta bisa: “Nos no tin nodi pensa ku ta un biaha so nos por kasa.” Segun e korant El País, ta parse ku hopi pareha spañó ta pensa meskos. Un estudio resien ku e Ministerio di Hustisia a laga hasi ta indiká ku na Spaña, di kada dos matrimonio un ta separá òf divorsiá. Ekspertonan ta pronostiká ku mas i mas matrimonio lo sigui kibra pa motibu ku hende su punto di bista relashoná ku matrimonio ta kambiando i hende muhé ta birando ekonómikamente mas independiente. Luis Zarraluqui, presidente di e Asosashon Spañó di Abogado di Famia, ta splika ku “parehanan no ta masha dispuesto mas pa hasi sakrifisio propio, [i] hende yòn no ta prepará pa soportá nada. Tin un oumento den e kantidat di matrimonio ku ta kibra [asta] serka hendenan di mas edat, partikularmente ora nan alkansá edat di baha ku penshon.” Kreensianan religioso tradishonal no a logra para e tendensia aki. Maske 85 porshento di spañó ta konsiderá nan mes katóliko, separashon i divorsio a oumentá rápidamente ku 500 porshento den e último 20 añanan.

Peligernan di Body Piercing

Bisti hoyas na vários parti di kurpa a bira algu masha popular, spesialmente entre hóbennan. “Lamentablemente, masha poko bes nan ta pensa riba e konsekuensianan di e paso aki,” e revista polako Świat Kobiety ta bisa. “E periodo di rebeldia durante hubentut ta pasa, i un wènkbrou ku pida metal na dje no ta wòrdu konsiderá komo un adorno mas.” I maske por kita e metal, e sikatris sí lo keda. Ademas, si bo bora bo kara esei por kousa daño na bo nervionan i adernan, i komo resultado bo kara por “pèrdè heful” i tambe “haña infekshon i herida ku ta dura hopi tempu pa kura.” Bakteria ta multipliká masha bon mes den boka ya ku ei e ta haña un “ambiente húmedo i kayente.” Pues boramentu di buraku den boka hopi bes por pone un hende haña infekshon i asta pone su djente putri. Kiste di vèt den forma di bulto duru por desaroyá den e área borá ku ta yen di sèl di vèt, manera na lombrishi i na orea. E artíkulo ta spièrta ku “adornonan di metal hopi bes tin un meskla di nikel aden. Hende ku ta alérgiko na e metal ei kisas por eksperensiá síntomanan alérgiko, manera hinchamentu i grawatamentu.”

“Operashon Kosmétiko Kon-Ku-Ta”

E revista notisiero Le Point ta komentá ku den e último dies añanan, kasonan den korte pa motibu di negligensia den operashon kosmétiko a subi ku 117 porshento na Fransia. Di kada 3 kaso, 1 ta enbolbé operashon di pechu. Segun ekspertonan, mas ku 30 porshento di operashon pa drecha aparensia ta rekerí ahustenan adishonal, i algun pashènt asta a muri pa motibu di komplikashonnan despues di operashon. Dr. Pierre Nahon, kende ta un siruhano plástiko a kondená loke e ta yama “operashon kosmétiko kon-ku-ta.” El a bisa: “Nos tur por hasi un operashon ku normalmente ta dura dos ora, den 20 minüt. Pero e resultado no ta meskos.” Segun e revista Le Point, “algun klínika ta mas kuidadoso den skohe nan abogadonan ku nan siruhanonan.”

Preokupashon Tokante Kuido Médiko na Europa

Den algun pais europeo hende ta masha malkontentu ku servisionan di salubridat. Sifranan di Komishon Europeo ta indiká ku hopi hende na Portugal, Gresia i Italia ta sinti ku nan sistema di kuido médiko ta inadekuá. Mester atmití sí ku servisionan di kuido di salubridat europeo tin demasiado karga riba nan lomba. Esaki ta debí na e echo ku kada bes tin mas hende di edat, i mas i mas hende ta haña malesanan manera Alzheimer. Di otro banda, trahadónan den salubridat ta pensa ku europeonan mester kuida nan salú mas mihó. Un boletin di EUR-OP News, “a enfatisá ku tene diet, sintamentu henter dia i kome muchu vèt saturá ta tendensianan peligroso,” i “e kantidat di hende hòmber i muhé ku peso di mas . . . ta oumentando.”

Violensia Kontra Vikarionan

“Despues di diskushonnan relashoná ku seremonianan di kasamentu i boutismo, parokianonan agresivo di klase medio a zundra vikarionan i ataká nan,” segun The Sunday Telegraph di Lònden. Un estudio ku a enbolbé 1.300 pastor den sùitost Inglatera ta revelá ku durante un periodo di mas ku dos aña, mas ku 70 porshento di nan a haña zundrá, 12 porshento a wòrdu ataká i 22 porshento menasá ku violensia. Dr. Jonathan Gabe, kende a dirigí e investigashon na e Universidat Royal Holloway College di Lònden, a tira e kulpa riba e “parokianonan ku tabata zundra e saserdotenan pasobra, bisá na un manera fini, nan no a haña nan gana.” Tambe el a sita ku loke ta pone ku e parokianonan ta inkontrolabel ta “un oumento den konsumidónan ku ta insistí riba nan derechonan i un falta di rèspèt i konfiansa den figuranan prominente den komunidat.” Algun diósesis ta tuma akshon dor di proveé training den áreanan manera defensa propio pa yuda pastor trata ku parokianonan violento.