Bai na kontenido

Bai na kontenido

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Uso di Palabra Malu Ta Eskalá

Hopi norteamerikano ta preokupá ku nan ta ‘pèrdiendo e bataya pa keda ku bon manera,’ segun un artíkulo ku a sali den e korant The Toronto Star. Esaki ta bisto spesialmente den “e kresiente aseptashon di uso di palabra malu.” Segun P. M. Forni, kabes di e Proyekto di Kortesia di Universidat John Hopkins, uso di palabra malu ta asina komun, ku hopi hóben no ta pensa ku e ta algu malu i mayoria adulto aparentemente no ta ripar’é mes òf no tin kunes. E korant ta informá ku segun Profèser Timothy Jay, “muchanan ta kuminsá usa palabra malu for di 1 aña di edat, ora nan haña e kapasidat pa apsorbá palabranan ku nan ta tende for di nan mayornan i na televishon.” Sifranan di un investigashon ta revelá ku “palabra malu ta forma 10 porshentu di e vokabulario na trabou di un adulto i 13 porshentu di su vokabulario den ambiente di rekreo.” Un otro estadístika ku e korant ta sita ta revelá ku na Merka “palabra malu na televishon a oumentá ku mas di 500 porshentu di 1989 pa 1999.”

Kon Souchi Drumí Ta Keda den Su Posishon

Souchi no solamente ta drumi den pleno vuelo, sino tambe ta logra keda riba su teritorio sin ku bientu ta hib’é bai kuné. Pa haña sa kon nan ta hasié, e ekspertonan di para Johan Bäckman i Thomas Alerstam di Universidat Lund na Suesia, a usa radar pa registrá e movementunan di souchi den anochi. Manera e revista sientífiko na aleman Bild der Wissenschaft a informá, e investigadónan a opservá un sierto patronchi di vuelo ku ta mantené souchi den su posishon. E para ta bai masha haltu mes, te ku 3.000 meter, anto despues ta bula den un ángulo diagonal ku bientu, kambiando direkshon regularmente kada un par di minüt. E patronchi rítmiko aki ta laga nan move bai bin riba nan teritorio. Sin embargo, ora bientu no ta supla duru, nan a ripará ku souchi ta pasa nan tempu drumí hasiendo sírkulo.

“E Malesa Ku Nos Por Evitá”

Segun e korant The Sun-Herald di Oustralia: “Osteoporósis ta e malesa ku nos por evitá. Kasi tur hende por prevenié. Sin embargo segun pronóstiko, pa aña 2020 un di kada tres kama di hospital lo ta okupá ku hende muhé ku wesu kibrá.” E malesa aki ku ta hasi bo wesunan bròs i hòl manera spòns, segun un informe di e organisashon Osteoporósis Oustralia, “ta mas plamá ku kolesteròl haltu, ku alergia òf ku ferkout. Ta kosta mas tantu plaka pa trat’é ku pa trata diabétis òf asma. I e porsentahe di hende muhé ku ta muri di hep kibrá ta mas grandi ku e porsentahe kombiná di tur kanser di hende muhé.” Segun Profèser Philip Sambrook, kálkulonan ta mustra ku na Oustralia mitar di e hende muhénan i un tersera parti di e hende hòmbernan lo kibra un wesu debí na osteoporósis durante nan bida. E korant ta bisa ku “e mihó defensa ta di desaroyá wesunan mas sólido posibel den e promé 30 añanan di bida dor di hasi ehersisio i kome òf bebe sufisiente kalsio.” E riesgo di sufri di osteoporósis por bira hopi ménos si hende evitá humamentu i bebementu di demasiado alkohòl i kafeina. Kustumbernan útil ta entre otro hasi ehersisio regularmente i kome kuminda ku tin hopi kalsio i vitamina D.

Un “Santu” Ku Ta Lòs Kònòpi

E korant Veja ta bisa: “Den último añanan, San Hudas Tadeo, patrono di kousanan pèrdí; Santa Rita, salbador di esnan desesperá; San Eduviges, protektor di esnan den debe; i San Expedito, patrono di kasonan urgente, tur tabata popular.” Awor e “santu” ku mas resien a gana popularidat serka katólikonan na Brazil ta “Nos Señora Ku Ta Lòs Kònòpi.” E título straño aki ta bini di un kuadro ku tin den un kapia na Augsburg, Alemania, ku ta mustra Bírgen Maria ta lòs e kònòpinan di un sinta. Personahenan di medionan di komunikashon a promové “Nos Señora Ku Ta Lòs Kònòpi,” i awor e tin hopi deboto ku ta buska su yudansa pa solushoná nan problemanan kompliká di salú, di matrimonio i di finansa. Alabes, esaki a generá un komersio lukrativo di medayon, rosario, imágen i steker pa outo. “E keintura di e ‘Lòsdó’ no ta algu negativo, pero lo e no dura largu,” Darci Nicioli, atministradó di e santuario katóliko mas grandi na Brazil, a pronostiká.

E Evangelio den Espasio

Miéntras ku ainda sientífikonan ta debatí si tin bida den espasio, saserdotenan di e Opservatorio di Vatikano a yega na e konklushon ku “e habitantenan di tera no ta e úniko kriaturanan di Dios den universo. Dios a krea ekstraterestre tambe,” segun un informe den e korant Berliner Morgenpost. George Coyne, direktor di e opservatorio, a splika ku “e universo ta simplemente demasiado grandi pa nos ta e únikonan.” Pa alkansá e ekstraterestrenan aki ku e Evangelio, tin vários monasterio ta transmití e Tèstamènt Nobo den espasio den forma di kódigo. Segun e korant, loke Vatikano lo tin gana di sa awor ta “si Hesukristu a revelá su mes riba otro planetanan tambe.” Coyne ta agregá, i “si Hesukristu a salba e habitantenan” di e planetanan ei tambe.

Ta Kambia Ora di e Oloshi di Fin di Mundu

E direktornan di The Bulletin of the Atomic Scientists a move e weizer grandi di e famoso oloshi di fin di mundu ‘dilanti ku dos minüt, i awor e ta pará na shete minüt promé ku meianochi,’ segun e korant di Paris International Herald Tribune. Loke a motivá e kambio aki ta e “preokupashon pa e proseso lento di desarme, e siguridat di e arsenal di armanan nuklear i terorismo.” E oloshi ta simbolisá kon serka mundu ta di un destrukshon nuklear, i nan a move su weizer 17 biaha for di tempu ku a inougur’é na 1947. Despues di e kolapso di Union Soviétiko na 1991, nan a hala e weizer patras, pon’é na 17 minüt promé ku meianochi, pero den transkurso di añanan e weizer a keda hala pokopoko mas serka di meianochi. Último biaha ku a hala e weizer tabata na 1998, ora nan a hal’é di 14 pa 9 minüt promé ku meianochi. For di e tempu ei padilanti, nan a desarmá solamente 3.000 arma nuklear, lagando 31.000 den man di paisnan ku tin arma nuklear.

Suisa Ta Disidí di Djòin ONU

‘Ku un márgen masha chikí, e pais neutral di Suisa a disidí den un referèndem nashonal pa bandoná nan posishon isolá i bira miembro di e organisashon di Nashonnan Uní,’ segun un informe di The New York Times. Ainda Suisa tin ku entregá un solisitut formal na e Asamblea General di Nashonnan Uní pa e bira e di 190 miembro di e organisashon. Último biaha ku e suisonan a vota pa bira miembro na 1986, un gran mayoria a rechasá e proposishon, “dor di miedu ku e nashon lo a pèrdè su neutralidat tradishonal.” Kiko a pone nan kambia di idea awor? Segun Times: “Ounke e pais ta anfitrion di e sede europeo di Nashonnan Uní na Ginebra i ta aktivo den vários agensia, e gobièrnu tabata teme ku si nan keda nenga pa bira miembro esei lo por debilitá Suisa polítikamente i ekonómikamente, i tambe suak su posishon di intermediá den konfliktonan na lugánan leu.” Podisé tambe Suisa a mira ku e mester drecha su reputashon despues di revelashonnan resien ku bankonan suiso a skonde fondonan di víktimanan di Holokousto i ku Suisa a nenga entrada na hopi refugiado ku tabata purba hui for di Alemania nazi.

Steròit Mortal

Ta ser kalkulá ku na Polonia “rònt di 60 porshentu di esnan ku ta praktiká body-building ta usa steròit,” segun un informe di e publikashon semanal na polako Wprost. Teenagernan entre 17 pa 18 aña di edat ta kuminsá usa nan na prinsipio di aña “ya asina pa yüni nan por show off nan múskulonan na pisinanan den aire liber.” Ounke hende ‘por kumpra steròit den kasi kualkier gym di body-building,’ nan ta peligroso pa kurpa. Profèser Janusz Nauman di Universidat Médiko na Varsovia ta bisa: “Steròit ta daña no solamente bo higra sino tambe bo múskulonan.” Otro efektonan sekundario ta entre otro problema ku kueru i ku kabei, hiperaktividat, komportashon agresivo i trastornonan emoshonal masha ferfelu. Algun efekto sekundario di uso di steròit ta desaroyá despues di hopi aña. Nauman ta bisa ku por ehèmpel den e kaso di “atletanan di [eks] Alemania Oriental, kaminda nan a usa gran kantidat di remedi den dékada di 1950, ta den añanan ’70 i ’80 numa nan a opservá e efektonan.” I Wprost ta agregá ku uso di steròit “ta oumentá e posibilidat di kuminsá usa heroina i otro droga.”