Bai na kontenido

Bai na kontenido

Por Hasi Hopi Kos ku un Simpel Pinda

Por Hasi Hopi Kos ku un Simpel Pinda

Por Hasi Hopi Kos ku un Simpel Pinda

Bo ta gusta pinda? Si ta asina, tin hopi otro hende meskos ku bo. Ta masha hopi hende mes gusta pinda. E dos nashonnan riba tera ku mas habitante—China i India—ta produsí huntu mas ku 50 porshento di e kultivo mundial.

Na Merka nan ta kosechá mas ku un mil mion kilo di pinda pa aña. Esei ta kasi 10 porshento di e produkshon mundial. Argentina, Brazil, Malawi, Nigeria, Senegal, Sudan i Suráfrika tambe ta produsí hopi pinda. Kiko a hasi pinda asina popular? Ta konsehabel pa evitá di kome pinda den algun kaso?

Un Historia Largu

Hende ta kere ku pinda a originá na Suramérika. Un di e promé obranan di arte ku nos sa di dje ku ta mustra hende su opinion faborabel di pinda ta un vas deskubrí na Perú ku ta data for di promé ku époka di Columbus. E vas tin forma di un pinda i tambe e tin dekorashon den forma di pinda. Eksploradónan spañó, kendenan tabata e proménan ku a haña pinda na Suramérika, a ripará ku pinda ta un fuente ekselente di nutrishon pa durante biahe. Dje forma ei algun a yega Europa. Europeonan a usa pinda pa mas kos, asta pa remplasá bonchi di kòfi.

Mas despues portuguesnan a introdusí pinda na Afrika. Aya hende a mira umbes ku pinda ta un fuente balioso di alimento ku ta krese den tera ku ta demasiado improduktivo pa sostené otro mata. Por sierto, mata di pinda realmente ta enrikesé mal tera ku nitrógeno ku ta asina nesesario. Ku tempu, pinda a pasa di Afrika pa Nort Amérika durante e tempu di trafikashon di katibu.

Den e dékada di 1530, portuguesnan a hiba pinda India i Macao i spañónan a hib’é Filipina. Despues komersiantenan a eksportá pinda for di e paisnan aki pa China. Ei nan a konsiderá pinda komo un kultivo ku lo por a yuda e nashon kombatí e problema di hamber.

Spesialistanan di mata di añanan 1700 a studia pinda, loke nan a yama bonchi di tera, i a disidí ku lo e ta un bon kuminda pa porko. Na kuminsamentu di añanan 1800, nan tabata planta pinda pa finnan komersial na South Carolina, Merka. Durante e Guera Sivil Merikano, ku a kuminsá na 1861, pinda a sirbi komo alimento pa sòldá na tur dos banda di e konflikto.

Pero e tempu ei hopi hende tabata pensa ku pinda ta kuminda di hende pober. E impreshon aki ta splika parsialmente pakiko kunukeronan merikano dje tempu ei no tabata kultivá pinda en ekstenso pa konsumo humano. Ademas, promé ku a inventá ekipo mekanisá rònt di aña 1900, kultivamentu di pinda a rekerí hopi trahadó.

Pero pa 1903 e kímiko merikano di agrikultura, George Washington Carver, kende tabata un pionero riba e tereno aki, a kuminsá investigá kiko mas por hasi ku mata di pinda. Ku tempu el a desaroyá mas ku 300 produkto for di dje, inkluso bebida, kosmétika, dai, remedi, habon di laba paña, insektisida i enk pa imprenta. Tambe Carver a animá kunukeronan lokal pa kibra ku nan kustumber di planta katuna so (kabando asina ku tur gordura di e tera), ma pa planta pinda tambe. E tempu ei bakatòr di katuna tabata ruinando kultivo di katuna, lokual a motivá hopi kunukero pa sigui Carver su konseho. Kiko tabata e resultado? Nan tabatin asina tantu éksito ku pinda ku el a bira un kultivo prinsipal lukrativo p’e merkado den zùit di Merka. Awe tin un monumento na onor di Carver na Dothan, Alabama. I e stat di Enterprise, Alabama, a lanta asta un monumento na onor di e bakatòr di katuna, pasobra ta e ruina ku e insekto aki a kousa a yuda motivá kunukeronan pa kultivá pinda.

Kon Ta Planta Pinda

Tantu e mata komo e simia ku e mata ta produsí yama ‘pinda.’ Segun ku e mata ta krese, e ta saka flor hel ku ta fertilisá (polinisá) nan mes.

E ovario di e mata fertilisá ku ta kontené e èmbrio ta den e punta di un stèngel ku nan ta yama pènchi, i e ta rama bai abou den tera. Den e tera e èmbrio ta kore paralèl ku superfisie i ta kuminsá madurá bou di tera. Ei e ta haña e forma bon konosí di un pinda. Bou di un solo mata por nase kasi 40 pinda.

Pinda ta gusta solo i klima kayente, pero no muchu áwaseru. Dependiendo di e tipo di pinda i e kondishonnan di wer, por pasa entre 120 pa 160 dia for di momentu ku planta e mata te ora kosechá pinda. Pa kosechá pinda, bo mester koba saka e mata i rankanan kompletu, bira nan kabes abou, i laga nan seka pa por warda nan sin ku nan ta daña. Awe hopi kunukero ta usa ekipo moderno ku ta koba i saka e rankanan, sagudí e tera for di nan i bòltu nan. I tur esei, den un solo proseso.

Por Usa Pinda pa Hopi Kos

E balor nutritivo di pinda ta impreshonante. Pinda ta riku na fibra, i ta kontené 13 vitamina i 26 mineral, di kua hopi di nan ta falta den dietanan moderno. Un ensiklopedia ta bisa ku “un liber di pinda tin mas proteina, mas mineral i mas vitamina ku un liber di higra di baka.” (The Encyclopædia Britannica) Pero, abo ku ta vigilá bo peso, tene kuidou! Pinda tin tambe “mas vèt ku slagroom” i “mas kaloria ku suku.”

Un gran variedat di pais ta usa pinda den nan kumindanan. I bo no por faya su sabor úniko. “E smak di pinda ta asina fuerte i notabel ku kualke plato ku tin pinda aden lo tin e mesun tipo di smak,” e outor kulinario Anya von Bremzen ta bisa. “P’esei, un sous di pinda indones, un sòpi wèstafrikano, un sòpi di aletria chines, un stobá peruano i un pan ku pindakas, tur tin kasi mesun smak.”

Tambe pinda ta un snèk faborito rònt mundu. Por ehèmpel, na India nan ta meskla pinda ku berdura seku i bende esaki komo snèk riba kaya. Un nota interesante ta ku ta un dòkter na St. Louis, Merka, a “inventá pindakas rònt di 1890 komo kuminda saludabel pa hende grandi,” segun e publikashon The Great American Peanut.

Pero ademas di sirbi direktamente komo alimento, hende ta usa pinda pa mas kos. Rònt Asia, pinda ta un fuente importante di zeta pa kushiná. Tambe por usa zeta di pinda pa kushiná na temperaturanan masha haltu, i e no ta apsorbé e smak di loke ta hasa den dje.

Na Brazil, hariña di pinda, e loke ta sobra ora di produsí zeta di pinda, ta ser usá komo kuminda di bestia. I den hopi otro kos mas bo por haña produktonan di pinda.—Mira ariba.

Kuidou ku Alergia di Pinda!

Bo por warda pinda pa hopi tempu sin hink’é den frishidèr. Pero, tene kuidou. Ora pinda haña beskein e ta kontené aflatoxin, un supstansia potente ku ta kousa kanser. Ademas, algun hende tin alergia pa pinda. E reakshon di alergia “por produsí síntomanan manera entre otro nanishi ku ta kore, uitslag riba kueru i shòk anafiláktiko,” segun e revista Prevention. Vários estudio a indiká ku mas i mas mucha yòn ta desaroyando un alergia pa pinda.

Segun Prevention, si tur dos mayor di un mucha tin asma, rinitis alérgiko (nanishi krónikamente iritá) òf eksema, e mucha tin mas chèns di desaroyá alergia pa pinda.

Meskos ta konta tambe pa beibinan kende nan mama tin un historia di alergia i beibi ku ta desaroyá un alergia pa lechi durante nan promé aña. “Ta un bon idea p’e famianan aki warda te ora nan yunan kumpli 3 aña promé ku duna nan pindakas,” segun Dr. Hugh Sampson, profèser di pediatria na Johns Hopkins University Medical Center, Merka.

Sea ku bo ta un amante di pinda òf nò, tal bes e análisis aki di e vários kosnan ku bo por hasi kuné a duna bo mas apresio pa e simia simpel pero masha popular aki.

[Kuadro/Plachi na página 24]

Bo Por Haña Derivado di Pinda den Masha Hopi Produkto di Tur Dia

• Gipsplaat

• Karbon pa kachel

• Material pa pushi hasi nan sushi ariba

• Papel

• Detergente

• Zalf

• Pòlish pa metal

• Klòròks

• Enk

• Gris pa as

• Krema pa feita

• Krema pa kara

• Habon

• Linolio

• Rùber

• Kosmétika

• Fèrf

• Eksplosivo

• Shampu

• Remedi

[Rekonosementu]

Fuente: The Great American Peanut

[Diagram/Plachi na página 22]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

Blachi

Pènchi

Nivel di suela |

Rais Pinda

[Rekonosementu]

Revista The Peanut Farmer

[Plachi na página 22]

Un monumento na onor di George Washington Carver

[Plachi na página 23]

Merka

[Plachi na página 23]

Afrika

[Plachi na página 23]

Asia

[Rekonosementu]

FAO photo/R. Faidutti

[Plachi na página 23]

Algun variedat di snèk di pinda

[Plachi na página 24]

Den algun pais pindakas ta ta un alimento popular