Bai na kontenido

Bai na kontenido

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Krefnan Ta Kohe Kabes pa Kas

“Kref [spiny lobster] tin un abilidat ineksplikabel di haña nan kaminda pa kas, asta despues ku tapa nan wowo, kore ku nan den sírkulo i pone nan den laman deskonosí,” segun e korant kanades National Post. E investigadónan a kapturá desénas di kref serka di Florida Keys, pone nan den tankinan skur, i saka nan kasi 37 kilometer leu for di kaminda a kohe nan. Ounke nan wowonan tabata tapá, e krefnan semper a move bai den direkshon di e lugá kaminda a kohe nan. E investigadónan ta indiká ku posiblemente esaki ta e forma mas avansá di orientashon ku te ainda nan a deskubrí den bestia ku no tin wes’i lomba. Dr. Kenneth Lohmann, ku a enkabesá e investigashon, a bisa: “Apesar di kiko ku nos a hasi pa desorientá nan, tòg e krefnan a saka afó ta ki direkshon nan mester a kohe pa yega kas bèk. Bon mirá, esei ta un deskubrimentu basta remarkabel. Figurá bo ku e mariskonan chikitu ei di un manera òf otro por determiná na unda nan ta, bou di kondishonnan den kua hende lo tabata kompletamente pèrdí.”

Esei No Ta un Krímen

“Hui for di prizon no ta un krímen na Mexico,” segun The Korea Herald. “Mexico su sistema hurídiko ta rekonosé ku tur hende di naturalesa ke ta liber. I no ta kastigá nan pa purba haña e libertat ei.” Nan ta akusá prezunan solamente si durante nan huida nan kibra lei, heridá un persona, kousa daño na propiedat, soborná un hende òf konspirá ku otro prezu. Sin embargo, tin un peliger sí. Bewakernan di prizon ta outorisá pa tira ken ku purba hui. Esaki a pone prezunan usa algun método sumamente ingenioso pa hui. Por ehèmpel, na 1998 un prezu kondená pa asesinato a tene dieta te ora ku e tabata pisa solamente 50 kilo ya asina su kasá por a karg’é bai kas kuné den un maleta. Normalmente e kasá ta usa e maleta pa hiba su pañanan sushi kas. Nan a gar’é nuebe luna despues pero el a bolbe skapa i te awe nan no a mir’é.

Ekspanshon di Union Europeo

“Mei siglo despues ku e Guera Friu a parti e Kontinente na dos, negoshadónan a yega na un akuerdo . . . pa uni Wèst Europa ku Europa Sentral,” segun e korant International Herald Tribune di Paris. Aseptando e invitashon pa djòin Union Europeo na aña 2004, e dies paisnan invitá—Cyprus, Estonia, Hungria, Latvia, Lituania, Malta, Polonia, Repúblika Cheko, Slovakia i Slovenia—lo agregá 75 mion hende mas na Union Europeo. Pues, “un solo merkado di 450 mion hende” lo resultá den un produkshon ekonómiko kombiná di 10,7 bion dòler merikano. Esaki ta kasi igual na Merka su produkshon di 11,5 bion dòler. “Pa promé bes den historia, Europa lo ta uní,” segun Romano Prodi, presidente di e Komishon Europeo. Entre e kantidat di problemanan ku ta konfrontá e Union despues ku esaki ekspandé lo ta e reto pa hasi negoshi den 21 idioma ofisial.

Kasamentu Estilo Oksidental na Hapon

Ounke ta solamente 0,8 porshento di e poblashon di Hapon ta bisa di ta kristian, seremonianan di kasamentu segun e estilo di mundu oksidental ta birando popular, e korant The Japan Times ta informá. E seremonianan aki ta bai akompañá pa tur kos, inkluso un bistí di brùit blanku, bukèt di flor i e kaminata pa altar. Un revista ku a hasi un enkuesta bou di 4.132 pareha ku a kasa na aña 2001, a saka afó ku 61,2 porshento tabatin un kasamentu estilo oksidental, 20,1 porshento tabatin kasamentu sinto, i 0,9 porshento tabatin seremonianan budista. Pa kasamentunan estilo oksidental, kompanianan ku ta organisá kasamentu por lo general ta paga ‘stranheronan ku no ta klero pero kende nan kara tin karakterístikanan di hende blanku’ pa hasi e seremonia, ya ku hopi bes nan klientenan ta preferá esakinan. Un bosero di un kompania di kasamentu a bisa: “Hopi pareha hóben ta pensa ku si un stranhero hasi e seremonianan matrimonial, esei por duna nan kasamentu un toke mas sofistiká òf asta solèm.” E tipo di “pastornan di wikènt” aki simplemente ta sòru pa e votonan matrimonial wòrdu hasí i ta resitá pasashinan di Beibel dilanti di esnan presente.

Yerbanan Peligroso

“E kreensia popular ku pasobra mata ta un kos natural nan no por kousa ningun daño na nos kurpa, ta inkorekto,” segun e korant El Financiero di Siudat di Mexico. Segun Abigail Aguilar Contreras di e Instituto Mèksikano di Seguro Sosial, por ta peligroso pa disidí riba bo mes ki yerba lo bo usa komo remedi. E korant a deklará: “Uso inadekuá di matanan medisinal por kousa daño na bo organismo i asta morto, ya ku nan ta kontené supstansianan aktivo òf droga.” Un ehèmpel di esei ta oleander hel, ku na spañó nan ta yama codo de fraile, i ku nan ta usa pa baha peso. E yerba aki por kousa diarea i sakamentu i por hasi daño na e kurason. P’esei, lo ta sabí pa konsultá ku un eksperto di yerba promé ku bo disidí di usa yerba pa propósitonan kurativo.

Adikto na Kompra i Benta di Akshon

Personanan adikto na kompra i benta di akshon ta esnan ku awor ta haña atenshon di un terapista aleman, segun e korant Die Welt di Hamburg. Segun Joachim Otto, konsehero di adikshon, e adiktonan aki na promé instante a ser atraé dor di e “eksitashon eufóriko di ganashi rápido.” Nan a kuminsá partisipá den kompra i benta di akshon “komo ku nan tabatin miedu ku di otro manera nan lo a pèrdè e chèns di nan bida.” Pero despues nan a pèrdè kontròl i a bira adikto na e “enorme velosidat ku transferensianan ta tuma lugá, e riesgo enbolbí i e estado permanente di eksitashon.” Awor hopi di nan tin debenan grandi. Algun di nan a malgastá tur e sèn ku nan tabatin di spar òf a hipoteká nan kas, sin ku nan esposa tabata sa. Ta ora ku nan famia no por soportá e adikshon mas, e ora ei numa mayoria di nan ta bai buska yudansa di un terapista.

Ohochi Ku No A Nase den e Mesun Aña

“E ohochinan Caleigh i Emily Johnson tin hopi kos en komun, ku eksepshon di nan fecha di nasementu. Kada un a bini na mundu den un aña diferente,” segun e korant Daily News di New York. “Caleigh a nase 11:24 p.m. dia 31 di desèmber. Emily a bini na mundu 12:19 a.m dia 1 di yanüari.” Nan mama, Dawn Johnson, di Barnegat, New Jersey, tabata superkontentu. El a bisa: “Ounke nan ta ohochi, mi tabata ke pa nan kada un tin nan propio identidat. I nan a demostrá esei for di prinsipio.” E ohochinan, ku tabata kontá pa nase dia 2 di febrüari, a yega un luna mas trempan.

Lenguahe di Internet Ta Invadí Klas

“E lenguahe informal i abreviá ku nan ta usa den chat room di Internet i pa manda mensahe kòrtiku via Internet òf telefon selular ta invadiendo lèsnan di ingles di skol sekundario,” segun e korant Toronto Star. Algun edukadó ta kere ku e “teknologianan nobo ta influensiando no solamente e manera ku alumnonan ta skirbi, sino tambe e manera ku nan ta pensa.” Alumnonan a adoptá un lenguahe nobo di abreviashon na ingles. Regularmente nan ta usa e abreviashonnan ei pa kòmbersashonnan por bai mas lihé ora nan ta chat òf ora nan ta manda mensahe via telefon selular. Awor e meskla aki di palabranan skirbí i abreviashon ta aparesé den e hùiswèrk di e alumnonan.

Deskubrimentunan Nobo Relashoná ku Kòfi

“Kòfi sin kafeina no ta mas saludabel ku kòfi normal i por tin mes tantu chèns di tene esnan ku beb’é lantá henter anochi,” segun The Times di Lònden. Investigashon ku sientífikonan di Hospital Universitario, na Zurich, Suisa, a hasi ta indiká ku kisas kafeina no ta e kousa di e problema, ya ku ámbos tipo di kòfi ta afektá e sistema kardiovaskular i di nèrvio den kasi mesun maneranan. Dr. Roberto Conti, e investigadó prinsipal, a atmití: “Te ku awor nos tabata atribuí e efektonan kardiovaskular di kòfi na kafeina, pero awor nos a deskubrí [ku] hende ku no sa bebe kòfi, ora nan bebe kòfi sin kafeina nan tambe ta desplegá e mesun efektonan aki. Esaki ta demostrá kon tiki nos sa di e efektonan di un di nos ko’i bebenan mas popular, i e stimulante ku mas tantu ta wòrdu konsumí na mundu.”