Bai na kontenido

Bai na kontenido

Petroli—Kon Nos Ta Hañ’é?

Petroli—Kon Nos Ta Hañ’é?

Petroli—Kon Nos Ta Hañ’é?

“LAGA tin lus.” Den siglo 19 na Merka, nan tabatin mester di un fuente nobo di lus artifisial pa remplasá e inkumbiniensianan di lus instabil ku tabata sende-paga, esta, lus produsí dor di vèt, zeta di bayena i otro supstansianan. Kiko tabata e solushon? Petroli! Unda por a hañ’é?

Na aña 1859, Edwin L. Drake, un konduktor di trein penshoná, usando un motor di stom bieu, a bora un pos di 22 meter hundu i a haña e promé zeta krudo deskubrí serka di Titusville, Pennsylvania, Merka. Esei a marka prinsipio di e era di petroli. Segun ku petroli a keda deskubrí den hopi parti di mundu, e tabatin gran impakto riba tereno ekonómiko i polítiko. El a resultá di ta e fuente di lus artifisial di kalidat haltu ku mundu tabata spera ansiosamente riba dje.

No a tarda hopi ku kumpramentu di tereno i boramentu di pos pa loko tabata e aktividat prinsipal den e asina yamá regionnan petrolero na Merka. Den e añanan ei tabata komun pa tende di hendenan ku diripiente a bira riku i di otronan ku despues a pèrdè nan fortuna. Ta un ironia ku Edwin Drake, e hòmber ku a bora e promé pos na Pennsylvania, mes tabata un di esnan ku a pèrdè tur kos.

Apesar di e oumento ekstraordinario den e industria petrolero na Pennsylvania, òf podisé nèt debí na esei, despues di poko tempu el a eksperensiá su promé kaida. Preis di petroli a kai di $20 pa barí te na 10 sèn pa barí! Sobreprodukshon i transakshonnan riskante a pone preis kai, i algun pos a agotá rápidamente. Un lugá ku spesialmente ta rekordá nos di e tempu ei ta Pithole City, Pennsylvania, ku awe ta un stat bandoná. Den poko mas ku un aña i mei, e stat ei a ser establesé, a prosperá i a ser bandoná. E “ups and downs” nan ei ta algu ku lo a karakterisá e historia di petroli.

Na 1870, John D. Rockefeller i algun sosio a lanta Standard Oil Company. E kompania aki a dominá e merkado di kerosin te ora ku otro kompetidónan a aparesé, spesialmente e industria petrolero di Rusia. Un otro rival tabata Marcus Samuel, fundadó di loke awe ta konosí komo Koninklijke/Shell Groep. Ademas, komo resultado di e ingeniosidat di e rumannan Nobel, * un empresa petrolero poderoso a keda establesé na Rusia ku petroli ku nan tabata saka for di e kamponan na Baku.

Esei tabata prinsipio di e historia di un seri di empresa petrolero. Entre tantu, hende a forma aliansanan i organisashonnan pa evitá e instabilidat di preis i produkshon ku tabatin na komienso. Un di nan ta e Organisashon di Paisnan Eksportadó di Petroli (OPEP), kende su 11 miembronan kolektivamente ta poseé mayoria di e reservanan konfirmá di zeta krudo.—Wak e kuadro na página 7.

Kuantu Petroli Tin Disponibel, i Unda E Ta?

Pa fin di siglo 19, e uso general di elektrisidat lo por a nifiká e bankarota di e empresanan petrolero. Sin embargo, un otro invento ekstraordinario a kambia e situashon drástikamente: motor den kua kombustion ta tuma lugá (verbrandingsmotor), usá prinsipalmente den outo. Gasolin, un derivado di petroli, tabata esensial awor pa vehíkulonan ku tabata kore sin tin ku wòrdu halá. Ya pa fin di dékada di 1920 nan tabata disponibel kaba den mayoria nashon industrialisá. Awor hende tabatin mester di hopi mas tantu petroli pa nan por a sigui move, pero unda lo a hañ’é?

Segun ku tempu a pasa, petroli su supremasia riba merkado mundial a ser reforsá dor di deskubrimentu kontinuo di kamponan nobo di petroli den vários parti di mundu, na tur un 50.000 kampo! Pero pa loke ta produkshon, e faktor importante no ta e kantidat di kampo di petroli ku nan deskubrí, sino nan tamaño. Kon grandi e kamponan aki ta?

Kamponan di petroli ku ta kontené por lo ménos sinku mil mion barí di petroli ku hende por saka i usa—yamá kampo supergigante—ta esnan mas grandi, miéntras ku esnan na di dos lugá (entre sinku shen mion i sinku mil mion barí) ta ser yamá gigantenan di taya mundial. Ounke e lista di “Enkuesta Geológiko Merikano di Evaluashon di Petroli Mundial 2000” ta menshoná rònt di 70 pais ku tin algun reserva di petroli, ta solamente un par di nan tin kamponan di petroli gigante. (Wak e kuadro na página 7.) E kantidat mas grandi di kampo di petroli supergigante ta agrupá den e área den Golfo Pérsiko i rònt di e golfo, kaminda tin e formashon di sedimentu di e region árabe-iraní.

E búskeda pa fuentenan nobo di petroli no a stòp. Al kontrario, el a haña sosten di teknologia supermoderno. Aktualmente e region di Laman Kaspio, ku ta konsistí di e nashonnan Azerbashan, Iran, Kazakstan, Rusia, Turkmenistan i Uzbekistan, a kapta e atenshon di produktornan di petroli. Segun e Atministrashon di Informashon di Energia Merikano, e region aki tin un tremendo potensial pa eksplotashon di petroli i gas natural. Tambe nan ta investigando rutanan alternativo pa eksportashon, por ehèmpel via Afganistan. Nan a haña mas posibel kamponan pa eksplotashon na Mediano Oriente, Groenlandia i partinan di Afrika. Pero e proseso di kombertí hidrokarburo òf petroli ku nan deskubrí, den energia i artíkulonan di uso diario ta un historia riba su mes.

Kon Nan Ta Ekstraé Petroli?

Geólogonan i mididónan di tereno ta buska lugánan kaminda lo por tin zeta krudo atrapá bou di tera. Despues ku nan hasi algun midimentu spesífiko i tuma muestra, nan ta bora pa konfirmá ku di bèrdat tin petroli. Den kuminsamentu, ora a bora i logra haña un kampo di petroli esei a nifiká un baño di lodo i petroli pa e hendenan. Konsekuentemente, tur e petroli ku inisialmente tabata spùit sali for di e pos tabata bai pèrdí i tambe tabatin e peliger ku un eksploshon por tuma lugá. Sin embargo, awendia e mashinnan di bora ta evitá ku esaki ta sosodé dor ku nan tin instrumentonan pa midi i valfnan spesial. Tambe ta posibel awor pa nan bora buraku mas chikí i mas hundu.

Ku tempu, e preshon ku ta pone e petroli i gas bini ariba ta baha, i mester mantené e preshon dor di inyektá awa, kímikonan, kooldioxide òf otro gasnan, manera nitrógeno. Dependiendo di e área, petroli por tin diferente grado di densidat. Ta klaru ku produktornan ta preferá petroli liviano, ya ku ta mas fásil pa opten’é i refin’é.

Manera e Instituto Merikano di Petroli ta splika, teknologia moderno ta inkluí boramentu horizontal, ku ta ser hasí kasi paralelo ku e kaska di tera, i esei ta redusí e kantidat di pos ku mester bora. Ekstrakshon di petroli dilanti kosta, ku a kuminsá na 1947 den Golfo di Mexico, a kontribuí masha hopi na e oumento di produkshon di petroli. Ta klaru ku e método ku nan usa pa ekstraé e petroli tin un efekto direkto riba e preis di e produkto final. *

Kon Ta Transportá Petroli?

Na 1863 na Pennsylvania, nan a traha pipanan di palu ku un diameter chikí pa transportá petroli, ya ku esei tabata mas barata i ménos molèster kompará ku e uso di barínan di 42 galòn (159 liter) transportá riba garoshi di kabai. * Awendia e retnan di pipa a bira mas sofistiká i mas hopi. Segun e Asosiashon di Ret di Pipa di Petroli, Merka so kaba tin un ret di 300.000 kilometer di pipa di petroli.

E retnan di pipa ei, konstruí prinsipalmente di metal, no solamente ta transportá krudo pa refinerianan sino tambe produktonan final derivá di petroli pa distribuidónan. Teknologia moderno di pipa ta permití nan usa sistemanan outomatisá ku ta kontrolá e fluho i preshon. Tambe hende a desaroyá e asina yamá “pig” inteligente (aparatonan ku ta usa pa inspekshoná sentenáres di kilometer di pipa). Tambe tin e sistema di inspekshoná pipa yamá Magnetic Flux Leakage i esun ultrasóniko. Sin embargo, tur loke e konsumidó komun di e produktonan final probablemente lo mira ta un bòrchi ku ta indiká ku bou di tera tin un pipa di petroli ta pasa i e spièrtamentu pa no koba na e sitio ei.

Pa útil ku e ret di pipa ta, e no ta práktiko pa transportá kantidat grandi di petroli pa otro banda di laman. Pero e empresarionan di ántes a haña un solushon pa esei tambe: tènkernan inmenso di petroli. Esakinan ta barkunan spesialmente diseñá ku por ta te 400 meter largu. Tènkernan ta e barkunan mas grandi ku ta nabegá oséano i nan por karga un mion òf mas barí di petroli. Desafortunadamente, pa poderoso ku nan ta parse, tènkernan tin un debilidat ku hende no a vense, manera e kuadro “Derame di Petroli” ta mustra. Barkunan plat i wagòn di trein tambe ta medionan komun pa transportá petroli na gran kantidat. No opstante, den petroli su biahe for di pos pa konsumidó, transportashon ta solamente mitar di e historia.

Un vlam chikí saliendo for di un skorsten haltu—ku ta aktua komo un valf di siguridat—ta un bon indikashon ku bo ta mirando un refineria di petroli. Básikamente, den e fasilidatnan inmenso aki di refinashon, nan ta keinta zeta krudo i mand’é den un toren di destilashon atmosfériko, kaminda e ta ser dividí den vários frakshon òf komponente. E frakshonnan aki ta varia for di esnan mas liviano—gasnan, manera butan—te na esnan mas pisá, manera entre otro gris. (Wak página 8-9.) Pero tòg e pregunta ta keda: Petroli ta un bendishon i a la bes un maldishon?

[Nota]

^ par. 6 Un di e rumannan aki, Alfred Bernhard Nobel, despues a bira fundadó di e Premionan Nobel.

^ par. 16 “Nan a kalkulá ku un toren flotante ankrá ku kabel ku nan a traha den Golfo di Mexico kaminda laman tin un profundidat di 300 meter, ta produsí petroli na balor di 65 biaha e kosto di produkshon na Medio Oriente.”—The Encyclopædia Britannica.

^ par. 18 Na kuminsamentu hende tabata warda i transportá petroli den barínan di palu, e mesun tipo ku nan tabata usa pa biña.—Wak e kuadro na página 5.

[Kuadro/Plachi na página 5]

BARÍ ÒF TONELADA?

E promé kompanianan petrolero di Pennsylvania tabata barka petroli den barínan di biña di 48 galòn (180 liter). Pero ku tempu nan tabata pone solamente 42 galòn di petroli den e barí pa asina e no plama durante kargamentu. Te awe ainda nan ta usa barí (42 galòn) den komersio di petroli.

For di komienso nan tabata transportá petroli pa Europa via laman i por lo general nan tabata midié na peso, na tonelada, manera ta e práktika te awe.

[Rekonosementu]

Fuente: Instituto Merikano di Petroli

[Kuadro na página 6]

KON PETROLI A FORMA?

E opinion ku tabata predominá entre mayoria sientífiko desde 1870 ta wòrdu yamá e teoria biogéniko, es desir, ku petroli a originá di aktividat biológiko òf di organismonan bibiente. Segun e teoria aki, “desperdisio biológiko derá den sedimentu ta putri bira zeta krudo i gas natural atraves di un periodo largu di tempu, i e petroli aki e ora ei ta kuminsá konsentrá den e burakunan chikí di barankanan di sedimentu ku tin den e kapanan mas ariba di e kaska [di planeta Tera].” E proseso aki ta produsí petroli, kua su komponente prinsipal ta hidrokarburo, esta, hidrógeno (waterstof) i karbon. Sin embargo, for di dékada di 1970 tin algun sientífiko ku tempu-tempu a kuestioná e teoria aki.

Den e edishon di 20 di ougùstùs 2002, di e revista Proceedings of the National Academy of Sciences, nan a publiká e artíkulo “E Génesis di Hidrokarburo i e Orígen di Petroli.” E outornan ta argumentá ku e orígen di petroli natural mester ta tuma lugá na profundidatnan ku ta “te abou den e parti sentral di e Tera” i no na e profundidatnan ménos hundu ku generalmente ta ser aseptá.

Físiko Thomas Gold a presentá algun teoria kontroversial i ta splika su motibunan detayadamente den su buki The Deep Hot Biosphere—The Myth of Fossil Fuels (E Biosfera Profundo i Kayente—E Mito di Kombustibel di Fosil). El a skirbi: “Merka i gran parti di Europa tabata asina na fabor di e teoria di e orígen biológiko di hidrokarburonan, ku esei de echo a stòp tur investigashon i debate riba e punto di bista kontrali. Esaki no tabata e kaso den paisnan di eks-Union Soviétiko.” Esei tabata “probablemente pasobra Mendeleyev, e kímiko ruso altamente respetá, a apoyá e punto di bista abiogéniko [di orígen ku no ta biológiko]. E argumentunan ku el a presentá ta asta mas fuerte awe, konsiderando e informashon hopi mas amplio ku nos tin awor.” Kiko ta e punto di bista abiogéniko?

Gold a deklará: “E teoria abiogéniko ta bisa ku hidrokarburonan tabata un komponente di e material ku a forma e tera, mediante akumulashon gradual di supstansianan sólido, un 4,5 mil mion aña pasá.” Segun e teoria aki, e elementonan di petroli tabata profundamente den tera desde formashon di e tera. *

[Nota]

^ par. 37 Spièrta! no ta apoyá e diferente teorianan. Simplemente e ta duna informashon tokante nan.

[Kuadro/Plachi na página 10, 11]

DERAME DI PETROLI

▪ E kantidat total di petroli ku a basha for di tènker entre aña 1970 i 2000 ta 5.322.000 tonelada

▪ E derame mas grandi di petroli a tuma lugá na 1979 ora ku e tènker Atlantic Empress a dal den Aegean Captain den Caribe, resultando den un derame di 287.000 tonelada di petroli

▪ E kaso di Exxon Valdez tabata solamente e di 34 derame mas grandi di petroli for di tènker

▪ Ounke mayoria derame di tènker ta tuma lugá ora nan ta karga, deskargá i yena kombustibel, e deramenan di mas grandi ta pasobra nan ta dal den otro barku òf pega riba baranka

▪ Algun derame grandi ku no tabata kousá dor di tènker:

● Erupshon di e pos di eksplorashon Ixtoc I na 1979, den Golfo di Mexico. Total di e derame: 500.000.000 liter

● Erupshon di un plataforma den un pos den Golfo Pérsiko na 1983. Total di e derame: 300.000.000 liter

● Derame okashoná deliberadamente na 1991, den Golfo Pérsiko. Total di derame: 900.000.000 liter

[Plachi]

Tènker “Erika” ta senk serka di Punto Penmarch, Fransia, 13 di desèmber 1999

[Rekonosementu]

Fuente: International Tanker Owners Pollution Federation Limited, “Oil Spill Intelligence Report,” “The Encarta Encyclopedia”

© La Marine Nationale, France

[Diagram/Plachinan na página 8, 9]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

PRODUKSHON DI PETROLI—SIMPLIFIKÁ

1—EKSPLORASHON

SATÉLITE

E Sistema di Posishon Global (GPS) ta perkurá señalnan eksakto ku ta ser usá pa lokalisá i marka tereno

GEOFON (PA DETEKTÁ VIBRASHON)

TRÙK DI VIBRASHON

HIDROFON (PA DETEKTÁ ZONIDU BOU DI AWA)

BARKU SÍSMIKO

Midimentu sísmiko, un di e métodonan usá, ta registrá e reflekshon bou di tera di onda di zonidu generá artifisialmente

2—EKSTRAKSHON

POS RIBA TERA

PLATAFORMA DILANTI KOSTA

POS BOU DI AWA

Métodonan pa ekstraé zeta krudo ta inkluí uso di posnan di petroli riba tera, dilanti kosta i bou di awa. Nan sa inyektá sea gas òf awa den e posnan pa mantené e preshon den nan

[Plachi]

POS DI PETROLI BOU DI AWA

Hende ta usa supmarino manehá via kontròl remoto pa konstruí fasilidatnan di produkshon riba fondo di laman

[Plachi]

BORAMENTU HORIZONTAL

Motornan ku un ingeniero ta dirigí via kontròl remoto ta drei e kabes di bor, i tin sensor ku ta detektá e konsistensia di e baranka

3—TRANSPORTASHON

RET DI PIPA

TÈNKER

Pa transportá petroli ta usa ret di pipa riba tera, bou di tera i bou di laman. Otro forma di transporte ta inkluí tènker, barku plat i wagòn di trein

4—REFINASHON

REFINERIA

Zeta krudo ta ser keintá, destilá i dividí den frakshonnan ku por ser usá pa traha produktonan komun i koriente

TOREN DI DESTILASHON

Ora keinta zeta krudo diki i pretu den fòrnu hopi kayente, e hidrokarburonan ta bira gas. E gas ta kondensá bèk bira líkido na diferente temperatura. Di e manera ei ta dividí e zeta den su vários frakshon- òf komponentenan

20°C.

GASNAN DI REFINERIA

Esakinan ta inkluí metan, etan, propan, butan

20°-70°C.

GASOLIN

Usá komo kombustibel pa outo i komo materia prima pa plèstik

70°-160°C.

NAFTA

Por kombertié den plèstik, kombustibel pa outo i otro kímiko

160°-250°C.

KEROSIN

Ta kombertié den djèt fuel i kombustibel pa stof

250°-350°C

GAS OIL

Ta kombertié den diesel i kombustibel pa kagel i fòrnu industrial

FÒRNU

400°C.

RESTANTE

Ta ser prosesá mas aleu i kombertí den fuel pa refineria, zeta di fuel pisá, was di bela, gris i asfalt

CATALYTIC CRACKER

E hidrokarburonan ta ser keintá ku stom, i mesklá ku e katalisadó kayente, esta, un gel den forma di puiru di aluminio-diokside i silisio-diokside. E proseso aki ta kibra òf krak (crack) e hidrokarburonan den molekülnan mas chikí i mas útil

Katalisadó na puiru ta meskla ku hidrokarburo den stom

ETANOL

Ta usa e disolvente aki tipo pa traha fèrf, kosmétika, perfume, habon i dai

PLÈSTIK

Por ehèmpel, foam (piepschuim) ta ser trahá dor di kambia e kombinashon di e molekülnan di stiren, un forma di hidrokarburo líkido

AGREGASHON NA GASOLIN

Booster di oktan (un tipo di líkido) ta evitá ku gasolin ta sende muchu lihé den e motor, i ta mehorá e motor su funshon

[Rekonosementu]

Potrèt pa Kortesia di Phillips Petroleum Company

[Grafik na página 7]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

FUENTENAN PRINSIPAL DI PETROLI

Kantidat total ta na mil mion barí. Esaki no ta inkluí fuentenan ku no a ser deskubrí

▪ Miembro di OPEP

• Pais ku tin un òf mas kampo di petroli supergigante

Produkshon akumulá

◆ Reservanan

▪ • ◆ 332,7 SAUDI ARABIA

• ◆ 216,5 ESTÁDOS UNÍDOS

• ◆ 192,6 RUSIA

▪ • ◆ 135,9 IRAN

▪ • ◆ 130,6 VENEZUELA

▪ • ◆ 125,1 KUWEIT

▪ • ◆ 122,8 IRAK

▪ • ◆ 113,3 EMIRATONAN ÁRABE UNÍ

• ◆ 70,9 MEXICO

• ◆ 42,9 CHINA

▪ • ◆ 41,9 LIBIA

▪ ◆ 33,4 NIGERIA

◆ 21,2 CANADA

▪ ◆ 21,0 INDONESIA

◆ 20,5 KAZAKSTAN

▪ • ◆ 18,3 ALGERIA

◆ 17,6 NORWEGA

◆ 16,9 GRAN BRETANIA

[Plachinan na página 4]

Promé pos di zeta krudo, Titusville, Pennsylvania, 1859

Petroli ta spùit sali for di un pos na Texas

[Rekonosementu]

Brown Brothers

[Plachi na página 5]

Un di e promé kamponan di petroli, Beaumont, Texas

[Plachi na página 5]

Garoshi di kabai transportando barí di petroli

[Plachi na página 10]

Pos di petroli na kandela na Kuweit

[Rekonosementu pa Potrèt na página 5]

Tur potrèt: Brown Brothers