Bai na kontenido

Bai na kontenido

Petroli—Kon e Ta Influensiá Bo Bida

Petroli—Kon e Ta Influensiá Bo Bida

Petroli—Kon e Ta Influensiá Bo Bida

BO A yega di para un ratu pensa kon bida di hopi hende lo tabata sin petroli i e produktonan derivá di dje? * Lubrikantenan produsí for di petroli ta wòrdu usá pa zeta vehíkulo di motor, baiskel, garoshi di yu i otro kosnan ku tin partinan ku ta move. Zeta ta redusí frikshon, i esei ta pone ku piesanan di mashin ta kibra òf gasta ménos lihé. Pero esei no ta tur.

Hende ta usa petroli pa traha kombustibel pa avion, outo i sistema di kalefakshon. Un kantidat di kosmétika, fèrf, enk, remedi, fertilisante i plèstik i masha hopi otro kos ta kontené derivadonan di petroli. Bida diario di hopi hende lo tabata kompletamente diferente sin petroli. Nada straño ku un fuente a bisa ku petroli i su derivadonan tin “un variedat mas grandi di uso ku podisé kualkier otro supstansia na mundu.” Kon nos ta haña petroli? Di unda e ta bini? Kuantu tempu hende tin ta us’é?

Beibel ta konta nos ku mas ku dos mil aña promé ku Kristu, Noe, siguiendo instrukshon divino a konstruí un arka gigantesko i a usa breu—posiblemente un supstansia di petroli—pa hasié waterpruf. (Génesis 6:14) Babilonionan tabata usa supstansianan di petroli pa traha klenku ku nan tabata seka den fòrnu, egipsionan tabata usa e supstansianan ei pa balsamá kadaver, i otro pueblonan di antigwedat a usa nan pa propósitonan medisinal.

Ken lo por a imaginá ku e produkto aki lo a bira asina importante den e mundu djawe? Niun hende no por nenga ku sivilisashon moderno industrialisá ta dependé di petroli.

E trampolin ku a hiba petroli na fama tabata ku nan a kuminsá usa zeta derivá for di dje pa sende lus artifisial. For di siglo 15 hende na Baku, ku awe ta kapital di Azerbashan, tabata usa petroli saká for di posnan djis bou di superfisie di tera pa sende lampi. Na aña 1650, nan a koba damnan no muchu hundu pa kolektá petroli na Rumania, kaminda nan tabata usa petroli, den forma di kerosin, pa sende lus. Ya pa meimei di siglo 19, e pais ei i otronan na Ost Europa tabatin un industria petrolero próspero.

Na Merka, tabata prinsipalmente e búskeda pa lus di kalidat haltu den siglo 19 ku a pone un grupo di hòmber konsentrá nan esfuerso riba petroli. E hòmbernan aki a konkluí korektamente ku pa nan produsí sufisiente kerosin pa suministrá e merkado, nan mester a bora den tera pa buska petroli. Anto na 1859 nan tabatin éksito ora ku nan a logra bora un pos ku a kontené petroli na Pennsylvania. Asina e búskeda ferviente pa petroli a kuminsá. Kiko a pasa despues?

[Nota]

^ par. 2 E palabra “petroli” ta bini di latin i ta nifiká “zeta di baranka.” Gas natural flamabel, ku ta konsistí prinsipalmente di metan, ta petroli su kompañero indispensabel. E supstansianan aki tin biaha ta subi sali dor di sker ku tin den superfisie di tera. Petroli por ta den forma líkido òf den forma di breu i asfalt.

[Kuadro na página 3]

PETROLI—KIKO E TA?

Por lo general petroli ta sali for di loke nan ta yama pos di petroli. E ta zeta krudo ku ta sali for di bou di tera. Petroli ta ser definí komo un meskla diki, flamabel, koló hel pa pretu, di hidrokarburo (koolwaterstof) di e konsistensia di gas, líkido i sólido ku ta ser hañá den forma natural bou di superfisie di tera. Petroli por ser separá den vários frakshon òf komponente, inkluso gas natural, gasolin, nafta, kerosin, fuel i zetanan lubrikante, parafina i asfalt. Tambe nan ta usa petroli komo materia prima pa un gran variedat di produkto derivá.