Bai na kontenido

Bai na kontenido

Demografia, Beibel i Futuro

Demografia, Beibel i Futuro

Demografia, Beibel i Futuro

DI UN ESKRITOR DI SPIÈRTA! NA SUESIA

E FAMIA humano a krese di 1,65 mil mion hende na prinsipio di siglo 20 pa e kantidat abrumador di 6 mil mion na final di e siglo. Akaso e poblashon di mundu lo sigui krese na e velosidat sorprendente aki? Lo bai tin un eksploshon di poblashon durante e milenio aki? E ekspertonan ku ta lucha ku e tipo di preguntanan kompliká ei ta ser yamá demógrafo; nan kampo di estudio ta demografia.

Demografia ta ser definí komo e estudio estadístiko di poblashon humano, spesialmente relashoná ku su tamaño, densidat, distribushon, i datonan importante tokante kantidat di nasementu, morto, kasamentu, salubridat i malesa. Ekspertonan ta studia tres faktor ku tin un impakto bisto riba poblashon: fertilidat (e kantidat di yu ku ta nase); mortalidat (e kantidat di hende ku ta muri); i migrashon (e kantidat di hende ku ta muda di un pais pa otro).

Demografia históriko ta studia e kresementu i fluktuashon di poblashonnan di pasado. Demógrafonan históriko ta siña mas tantu posibel tokante sivilisashonnan antiguo dor di eksaminá kuidadosamente informashon skirbí, ruinanan, eskeletonan i otro artefaktonan. Demografia históriko ta basá pa un parti riba suposishon òf kálkulo, i pa un parti riba konosementu atkerí. E buki Atlas of World Population History (Atlas di Historia di e Poblashon Mundial) ta atmití: “Debí na e nivel aktual di desaroyo, nos no por komprobá e teorianan di demógrafonan históriko. P’esei for di punto di bista di un estadístiko, ta imposibel pa nan ta konfiabel.” Apesar di esei, pa hende ku ta studia Beibel e teorianan demográfiko ta interesante. De echo, hopi bes nan ta na armonia ku relatonan bíbliko.

Kresementu di Poblashon Despues di Diluvio

Beibel ta bisa ku ta ocho persona so a sobrebibí e Diluvio di tempu di Noe. Algun demógrafo ta spekulá ku un 1.400 aña despues, e poblashon di tera lo por a alkansá 50 mion hende. Ta imposibel ku e poblashon a oumentá di 8 persona te yega 50 mion den 1.400 aña?

Na promé lugá, e kálkulo di 50 mion ta solamente un kálkulo. Sin embargo, ta interesante pa tuma nota di loke Beibel ta bisa na Génesis 9:1: “Dios a bendishoná Noe i su yu hòmbernan i a bisa nan: ‘Sea fruktífero i multipliká, i yena tera.’” Anto, den kapítulo 10 i 11, nos ta lesa di 70 famia ku a sali for di Noe su yu hòmbernan, Sèm, Kam i Jafet. Ora nos sigui lesa nos ta topa e liña di desendensia for di Sèm te na Abraham di hòmbernan ku “tabatin mas yu hòmber i yu muhé.” Esaki kisas tabata un tempu ku e hendenan tabata haña mas yu ku normal, di akuerdo ku Dios su mandamentu pa “yena tera.”

Kiko di e porsentahe di mortalidat? E mesun kapítulonan di Génesis ta deskribí kon pa vários siglo despues di Diluvio hende tabata biba ekstraordinariamente largu. * Ora tin un porsentahe haltu di nasementu kombiná ku un porsentahe abou di morto, esei ta resultá den un kresementu rápido di poblashon.

E Israelitanan Su Estadia Temporal na Egipto

Algun investigadó ta kuestioná e relato bíbliko di e kresementu rápido di poblashon ku a tumá lugá serka e israelitanan tempu ku nan tabata biba den e tera di Egipto. Beibel ta deklará ku fuera di e esposanan di e yu hòmbernan di Jakòb, “na tur, e personanan di kas di Jakòb, kendenan a bin Egipto, tabata setenta.” (Génesis 46:26, 27) Sin embargo, ora ku e israelitanan a bandoná Egipto 215 aña despues, nan tabatin e kantidat asombroso di “seishen mil hòmber na pia, sin konta mucha aden.” (Eksodo 12:37) Si nos agregá hende muhé i mucha, lo por tabatin na tur te ku tres mion israelita! Un oumento asina ta posibel?

Pa kontestá e pregunta ei, tuma bon nota di loke Beibel ta bisa di e kresementu di e poblashon israelita na Egipto: “E yunan di Israel tabata fruktífero i a oumentá mashá i a multipliká bira masha poderoso mes, asina ku e tera a keda yen-yen di nan.” E kresementu di e israelitanan e tempu ei tabata ekstraordinario.—Eksodo 1:7.

Un kos interesante ta ku den nos tempu tambe hende a mira kresementu similar den sierto nashonnan, por ehèmpel na Kenia durante dékada di 1980. Sin embargo, loke a hasi e kresementu di e israelitanan eksepshonal ta ku e oumento a sigui pa un periodo largu.

Beibel mes ta duna un motibu mas pa e kresementu rápido di Israel. No tabatin skarsedat di kuminda durante e tempu ku e israelitanan tabata na Egipto. Klaru ku ora ta reina hamber, hopi hende ta muri den nan flor di bida. Komo resultado, ta nase ménos yu durante un periodo asina. Sin embargo, Beibel ta indiká ku e israelitanan tabatin kuminda na abundansia. Ora ku e famia di Hosé a bin Egipto, Fárao a bisa Hosé: “Laga bo tata i bo rumannan keda biba na e mihó parti di e tera, laga nan keda biba na tera di Gosen.” (Génesis 47:6) Asta despues ku e israelitanan a bira katibu di e egipsionan, nan tabatin aparentemente sufisiente kuminda. De echo, despues di nan liberashon for di sklabitut, e israelitanan tabata blo kòrda riba e pan, piská, kònkòmber, milon, prei, siboyo, konofló i weanan di karni ku nan a kome tempu ku nan tabata katibu.—Eksodo 16:3; Numbernan 11:5.

Durante e Promé Siglo di Nos Era

Tambe demografia por yuda klara nos komprondementu di e Skritura Griego Kristian. Por ehèmpel, ora nos lesa tokante e mandamentu ku Hesus a duna su siguidónan pa “hasi tur e nashonnan disipel di mi,” nos lo por puntra nos mes: ‘Ta kon grandi e teritorio ku nan mester a kubri ku e predikashon tabata?’ (Mateo 28:19) Ta kuantu hende tabata biba den e Imperio Romano den promé siglo? Algun eksperto ta kalkulá ku e poblashon tabata entre 50 pa 60 mion hende. Si ta asina, e promé predikadónan kristian ei tabatin ke se yama un trabou nan dilanti!

Lesando e Skritura Griego Kristian, nos ta siña ku apòstel Pedro a bai te na Babilonia pa prediká e bon nobo einan. (1 Pedro 5:13) Dikon Babilonia? Un komentario den The New Encyclopædia Britannica ta klarifiká esei: “E sentronan prinsipal di poblashon hudiu pafó di Palestina tabata na Siria, Asia Menor, Babilonia i Egipto. I ta ser kalkulá ku kada un di e lugánan ei tabatin por lo ménos 1.000.000 hudiu.” Siendo ku Pedro tabata asigná pa prediká spesialmente na e hudiunan, ta lógiko ku lo el a bai kaminda tin un kolonia di hudaismo: Babilonia. (Galationan 2:9) I ya ku tabatin un poblashon grandi di hudiu einan, nos por tin sigur ku teritorio no a kaba lag’é!

Kiko Lo Pasa den Futuro?

Manera nos a mira, demógrafonan ta interesá den sierto detayenan di hende su pasado. Kiko nan ta bisa tokante futuro? Tin preguntanan importante ku nan ta hasi nan mes. Lo tin un eksploshon di poblashon durante e milenio aki? Ningun hende no sa sigur. Tumando nota ku den vários pais e porsentahe di yu ku ta nase ta bahando, algun investigadó ta pronostiká ku e poblashon mundial lo keda meskos.

Sin embargo, no ta tur eksperto ta di akuerdo ku esei. E revista Population Today ta bisa: “Awendia, por parti e paisnan den dos kategoria distinto di kresementu di poblashon: e paisnan ku índise di fertilidat di dos yu òf ménos pa pareha i e paisnan ku tin un índise mas haltu di fertilidat. E ‘kategoria di dos yu òf ménos’ ta inkluí Europa, Merka, Canada, Hapon i un par di pais ku ta birando industrialisá rápidamente . . . Na kontraste, e paisnan ku tin un kresementu rápido di poblashon ta konsistí di mayoria di e paisnan di Afrika, Asia i Latinoamérika, kaminda fertilidat ta mas ku dos yu pa pareha. Den e paisnan aki, kaminda mas ku mitar di e poblashon mundial ta biba, —hende muhé ta haña un promedio di kuater yu.”

Pues, miéntras ku e poblashon di algun pais a baha, den otro paisnan el a oumentá òf keda kasi meskos. Population Today ta resumí e prospektonan pa futuro asin’aki: “Pa mayoria pais den desaroyo, kresementu rápido di poblashon no a terminá. Loke lo determiná e berdadero fin, no e fin imaginá, di e ‘eksploshon mundial di poblashon’ ta kon lihé paisnan ta invertí—i tambe kuantu plaka nan ta invertí—den programanan pa redusí mortalidat di beibi, pa eduká hende muhé i pa perkurá planiamentu di famia.”

E poblashon mundial lo krese hopi mas ku e sifra aktual di seis mil mion habitante? Tempu ku dia lo mustra. Pero sí nos sa ku e propósito di Dios ta pa yena e tera, no pa e tera ta sobrepoblá. (Génesis 1:28) I nos tin tur motibu pa karga e konfiansa ku esaki lo sosodé bou di e Reino di Dios.—Isaias 55:10, 11.

[Nota]

^ par. 9 Despues, e durashon di bida humano a baha te na 70 pa 80 aña, manera Moisés a indiká rònt di aña 1500 promé ku nos era.—Salmo 90:10.

[Plachi na página 20]

E sobrebibientenan di e Diluvio a inisiá un poblashon mundial ku awor a surpasá seis mil mion

[Plachi na página 21]

Den 215 aña, un kantidat chikí di israelita na Egipto a oumentá yega te na tres mion