Bai na kontenido

Bai na kontenido

E “Hoya di Laman”

E “Hoya di Laman”

E “Hoya di Laman”

Den tur oséano na mundu bo ta haña masha hopi diatomea. Nan ta lima mikroskópiko ku ta krese den kokolishi di glas ku tin diseño masha bunita i kompliká. Ya pa hopi siglo nan tin sientífikonan fasiná, de echo, for di tempu ku nan a inventá mikroskop i hende por a mira nan bunita diseño i pint’é. Ku rason nan ta yama diatomea e hoya di laman.

Alfred Nobel, kende a inventá dinamit den dékada di 1860, a usa e supstansia siliciumdioxide (òf silica) for di diatomea pa stabilisá nitrogliserina, i esei a hasi posibel ku e por a traha bara portátil di dinamit. Awendia hende ta usa fosil di diatomea (kokolishi di glas ku a bira duru den baranka) den hopi produkto komersial, por ehèmpel, pa laga fèrf di pinta kaya bria anochi, pa purifiká biña i pa filtra awa di pisina.

Pero hopi mas importante ta e echo ku e matanan chikiritiku aki ku ta konsistí di un solo sèl, ta responsabel pa un kuarta parti di e proseso di fotosíntesis ku ta tuma lugá riba nos planeta. E investigadónan Allen Milligan i Francois Morel, di Universidat di Princeton na Merka, a deskubrí ku e siliciumdioxide den e kokolishi di glas di e diatomea ta kousa kambionan kímiko den e awa ku tin den dje, lokual ta krea un ambiente ideal pa fotosíntesis. Sientífikonan ta kere ku e motibu pakiko e glas aki tin forma asina kompliká ta pasobra di e manera ei un superfisie mas grandi paden di e kokolishi ta keda eksponé na awa, lokual ta hasi fotosíntesis mas efisiente. Kon presis e kokolishinan chikiritiku pero bunita aki ta ser formá di silikon largá den awa di laman, ta un misterio ainda. Pero loke investigadónan sí sa ta ku dor di apsorbá kooldioxide i saka oksígeno, diatomea ta hunga un papel masha importante den sostené bida riba tera, un papel kisas asta mas importante ku mayoria mata riba tera.

Morel a kalifiká diatomeanan “entre e organismonan mas eksitoso riba tera.” Milligan a agregá ku sin nan hamber feros pa kooldioxide, “e keintamentu mundial lo por ta muchu mas pió.”

Ora diatomea muri, nan restunan di karbon ta sak bai den fondo di oséano i ku tempu ta bira fosil. Tin sientífiko ta kere ku ta ora ku diatomea bira fosil den baranka, i bou di preshon intenso, nan ta yuda produsí e reservanan di petroli na mundu. Sin embargo, tin kresiente preokupashon ku segun ku e temperatura di awa di laman ta bira mas kayente debí na e keintamentu mundial, esei ta pone ku bakteria ta kome e restunan di diatomea promé ku nan por sak bai den fondo, i karbon ta bai bèk na superfisie di awa. Pues, asta e “hoya di laman” chikiritiku aki ta parti di un sistema di sostené bida maraviosamente diseñá, ku awor lo por ta den peliger.

[Rekonosementu pa Potrèt na página 17]

© Dr. Stanley Flegler/Visuals Unlimited