Bai na kontenido

Bai na kontenido

‘Ta Kiko Ta Pasando ku Mi?’

‘Ta Kiko Ta Pasando ku Mi?’

‘Ta Kiko Ta Pasando ku Mi?’

“Tabata manera kos ku mi a lanta un dia fo’i kama i tur kos a kambia. Mi a sinti manera mi ta un otro hende den un otro kurpa.”—Sam.

KIKO ta adolesensia? Simplemente bisá, e ta e etapa di bida den kua bo ta kambia di mucha pa adulto. E ta e periodo ku bo ta eksperensiá kambionan dramátiko, físikamente, emoshonalmente i asta riba tereno sosial. Den un sentido, komienso di e periodo di adolesensia ta emoshonante. Kon ku bai bin, e ta nifiká ku bo ta riba kaminda pa bira adulto. Di otro banda, sintimentunan nobo ta kuminsá lanta durante e fase aki di bida, i tin di nan por ta konfuso, asta spantoso.

Sin embargo, bo no tin ku tene miedu di adolesensia. Ta bèrdat ku durante adolesensia bo ta eksperensiá sierto grado di angustia. Pero tambe e ta perkurá un maravioso oportunidat pa na un manera agradabel bo kambia di mucha pa adulto. Laga nos mira kon bo por logra esaki dor di analisá promé algun di e difikultatnan ku adolesentenan ta konfrontá.

E Komienso di Pubertat

Durante adolesensia, kambionan ta tuma lugá den bo kurpa pa prepará bo pa prokreashon. Ta dura añanan pa kompletá e proseso aki, ku ta wòrdu yamá pubertat. I manera nos lo bai mira, e ta influensiá mas ku solamente e desaroyo di bo órganonan di prokreashon.

Mucha muhé por lo general ta kuminsá pubertat entre 10 pa 12 aña di edat, miéntras ku hopi mucha hòmber ta kuminsá entre 12 pa 14 aña. Sin embargo, kada hende ta otro i pubertat por kuminsá mas promé òf mas lat. Segun The New Teenage Body Book (E Buki Nobo di Kurpa di Tiner), “kada persona tin su propio oloshi biológiko spesial ku ta determiná ki ora e vários kambionan di pubertat lo sosodé.” E buki ta agregá: “Tin un variedat grandi den loke ta ser konsiderá e tempu normal pa kuminsá pubertat.” Pues, no tin nada robes si bo kuminsá pubertat promé—òf despues—di muchanan di bo pareu.

Sea kual sea e momentu ku pubertat kuminsá, e por influensiá bo aparensia, e manera ku bo ta sinti i kiko bo ta pensa di e mundu rònt di bo. Konsiderá algun aspekto masha interesante pero a la bes difísil di e etapa úniko aki di bida.

‘Ta Kiko Ta Pasando ku Mi Kurpa?’

Pubertat ta kuminsá ku un oumento den nivel di hormon, spesialmente di estrógeno den mucha muhé i testosterona den mucha hòmber. Kambionan hormonal ta pa un parti responsabel pa e transformashon físiko aparentemente milagroso ku ta tuma lugá. De echo, despues ku pubertat kuminsá, bo kurpa ta krese na e velosidat di mas rápido desde ku bo tabata beibi.

Na e tempu aki bo órganonan di prokreashon ta kuminsá madurá, pero esei ta solamente ún di e aspektonan di desaroyo físiko. Tambe bo por rèk bira mas haltu rápidamente. Tempu bo tabata mucha kisas bo a krese alrededor di sinku centimeter pa aña, pero awor lo no ta apnormal si bo krese dies centimeter pa aña durante e periodo di kresementu rápido di pubertat.

Durante henter e etapa aki di kresementu rápido, lo bo por kuminsá sinti ku físikamente bo ta bira pete, esta, ta manera ku bo tin dos man lenks. Esaki ta normal. Kòrda ku diferente parti di bo kurpa kisas ta kresiendo na diferente velosidat. Te na sierto grado esei por pone bo bira pete. Pero tene pasenshi, lo bo no keda pete pa semper. E inkomodidat físiko di adolesensia lo pasa.

Durante pubertat mucha muhé ta kuminsá haña nan menstruashon, ku ta un fluho mensual di líkido ku ta konsistí di sanger i sèlnan ku e furu paden di e matris ta saka afó. * E periodo di menstruashon por lo general ta ser kompañá pa kram i tambe e nivel di hormon ta baha. E komienso di bo menstruashon òf bo regla por duna bo un bon sustu, ya ku e tin efektonan físiko i emoshonal. Teresa, ku awor tin 17 aña, ta kòrda: “Diripiente, mi tabatin ku kustumbrá ku henter e eksperensia nobo aki. Mi menstruashon tabata bruha mi emoshonnan, i e tabata hasi doló. Anto pa kolmo, el a bin tur luna!”

Bo no tin nodi spanta ora bo kuminsá haña bo regla. Kon ku bai bin, e ta indiká ku bo kurpa ta funshonando normal. Ku tempu, lo bo siña trata ku éksito ku e aspektonan desagradabel di bo regla. Por ehèmpel, tin mucha muhé ta haña ku ehersisio regular ta mengua kram. Pero kada hende ta diferente. Abo kisas ta deskubrí ku bo tin ku baha man drástikamente na aktividatnan físiko durante bo regla. Siña “skucha” bo kurpa—wak si ta sosiegu òf ehersisio e mester—i dun’é loke e tin mester.

Durante adolesensia, tantu mucha muhé komo mucha hòmber ta bira mas i mas konsiente di nan aparensia. Teresa a konta: “Ta e tempu ei mi a ègt kuminsá tuma nota—i wòri—tokante kiko otro hende a pensa di mi aparensia.” El a sigui bisa: “I eigenlijk te ainda mayoria biaha mi no ta kontentu ku mi aparensia. Mi kabei no ke koperá ku mi, mi pañanan no ta pará mi bon, i mi no por ni sikiera haña paña ku mi gusta!”

Bo kurpa ta laga bo na kaya den otro maneranan mas. Por ehèmpel, bo klirnan di sodó ta bira mas aktivo durante pubertat, loke ta pone bo soda mas tantu. Baña ku regularidat, i tambe hasi sigur ku bo pañanan ta limpi labá, por yuda bo kontrolá mal holó di kurpa. Tambe bo por usa deodorante òf un antitranspirante.

Durante pubertat e klirnan di vèt den bo kueru tambe ta bira mas aktivo, lokual por laga bo haña pèshi i akné. Un mucha muhé ku yama Ann a lamentá: “Ta manera kos ku semper mi ta saka pèshi nèt ora ku mi ke lusi mas mihó posibel. Ta mi imaginashon òf ta bèrdat ku pèshi tin manera un seksto sentido pa bin nèt ora ku ménos bo ke nan?” Akné tabata un problema pa Teresa tambe. El a bisa: “E ta laga mi sinti mi mahos i hopi inkómodo, pasobra ora hende wak mi, mi ta pensa ku ta mi akné nan ta wak!”

Klaru ku problema ku kueru ta afektá mucha hòmber tambe. De echo, tin ekspertonan ta bisa ku mucha hòmber tin mas chèns di sufri di problema di kueru ku mucha muhé. Sea bo ta mucha hòmber òf mucha muhé, bo por benefisiá dor di laba e partinan vèt di bo kurpa regularmente, entre nan, bo kara, garganta, skouder, lomba i pechu. Ademas, dor di laba bo kabei regularmente ku shampu bo por evitá ku vèt ta plama riba bo kútis. Tambe tin produktonan disponibel spesial pa evitá ku bo ta haña akné i pèshi. Teresa a bisa: “Mi mayornan a yuda mi haña produktonan pa limpia kútis i krema pa hunta. Tambe nan a yuda mi pa mi no kome hopi ‘junk food.’ Ora mi no kome junk food i mi bebe hopi awa, mi akné normalmente ta disparsé.”

Un otro kambio físiko ku ta afektá foral mucha hòmber, tin di haber ku bo stèm. Durante pubertat bo stèmbantnan probablemente ta bira mas diki i largu, lokual pokopoko ta hasi bo stèm mas bas. Esaki a pasa ku Bill sin ku el a ripará. El a bisa: “Mi no a realisá ku mi stèm a kambia. Eksepto ku awor hende a stòp di pensa ku nan tabata papia ku mi mama òf mi ruman muhé ora ku mi kontestá telefon.”

Tin biaha un stèm ku ta den proseso di kambia tin tendensia di bai diripiente di un tono abou pa un tono haltu. Segun Tyrone, “esei tabata e kos ku mas a pone mi pasa bèrgwensa. Ki ora ku mi bira nervioso òf emoshoná, esei tabata pasa. Mi a purba di no bira muchu emoshonal, pero mas ku klaru mi tabata bira emoshonal.” Tyrone a agregá: “Despues di un aña òf podisé dos aña, esei a stòp di pasa.” Si esaki ta pasando ku bo, no desesperá! Bo stèm tambe pronto lo stabilisá na su nivel nobo i mas bas.

‘Dikon Mi Ta Sinti Asin’aki?’

No ta straño ku adolesentenan ta sinti un variedat grandi di emoshonnan doloroso. Por ehèmpel, kisas bo a ripará ku abo i bo mihó amigunan di infansia a kuminsá habri for di otro. Esaki no nesesariamente a sosodé debí na un pleitu serio. Podisé boso gewon no tin e mesun interesnan mas. Asta bo mayornan—serka ken un tempu bo tabata kore bai pa buska konsuelo i siguridat—diripiente lo por parse manera ouderwets i inaserkabel.

Tur esaki por laga un tiner sinti su mes solitario. Segun un ensiklopedia, “tin investigadónan a deklará ku den adolesensia hende ta eksperensiá soledat ku mas frekuensia i mas intensidat ku den infansia òf komo adulto.” Komo ku bo tin miedu ku hende lo pensa ku bo ta straño, lo bo por tin e tendensia di no papia tokante loke bo ta pensa òf sinti. Òf podisé bo no tin masha gana di mustra interes den otro hende, pasobra den fondo di bo kurason bo ta sinti ku eigenlijk ningun hende lo ke bo komo amigu.

Mayoria adolesente, i tambe hopi hende adulto, ta eksperensiá periodonan di soledat. E kos importante ku bo mester kòrda ta, ku tempu e sintimentunan aki por pasa. * No lubidá ku komo ku bo ta un adolesente, kasi tur kos di bo ta kambiando. Bo punto di bista di bida, di otro hende, i asta di bo mes ta kambiando konstantemente. De echo, e persona ku bo ta mira den spil, tin biaha, ta parse un hende kompletamente deskonosí pa bo! Kisas bo ta sinti meskos ku Steve, di 17 aña, kende a atmití: “Ta masha difísil pa bisa ku bo konosé bo mes ora ku bo kurpa i personalidat ta kambiando asina lihé.”

Un di e mihó maneranan pa kombatí soledat ta dor di buska kontakto ku otro hende. Esaki por nifiká siña konosé otro hende ku no ta parti di e grupo di muchanan bo pareu. Tin personanan mayor ku bo konosé ku lo keda kontentu ku un bishita amigabel? Lo bo por hasi algun trabou òf rospondi pa nan, spesialmente si nan tin mester di yudansa? Beibel ta animá tur hende—hóben i adulto—pa ‘hancha nan kurason’ pa mustra kariño na otro hende. (2 Korintionan 6:11-13) Esei por habri oportunidatnan maravioso.

E pasashi di Beibel sitá ariba ta djis un di e hopi prinsipionan ku a yuda hóbennan kristian trata ku éksito ku e difikultatnan di adolesensia. Segun ku bo ta lesa e siguiente artíkulo, konsiderá kon e Palabra di Dios por tin un influensia poderoso riba bo bida segun ku bo ta krese pa bira adulto.

[Nota]

^ par. 13 Na prinsipio, periodonan di menstruashon por tuma lugá mas ku—òf ménos ku—un biaha pa luna. E kantidat di fluho tambe por varia hopi. Ningun di e variashon- òf iregularidatnan aki no mester spanta bo. Sin embargo, si bo menstruashon ta iregular pa un òf dos aña esei por ta un indikashon ku bo mester bai dòkter.

^ par. 24 Si bo soledat ta króniko òf si bo ta pensa kada bes riba suisidio, bo mester buska yudansa. Bo tin ku papia mesora ku bo mayornan òf ku un adulto maduro ku bo por konfia.

[Kuadro na página 6]

Mayornan No Ta Perfekto

“Tempu mi tabata chikí, mi a pensa ku mi mayornan tabata perfekto. Pero di un manera òf otro, ora mi a bira tiner, tabata parse mi ku nan a bira, wèl, ménos sabí. Loke mi ke men ta ku mi a realisá ku mi mayornan no ta perfekto, i esaki a konfundí mi. Lamentablemente, esaki a pone mi kuminsá duda di nan opinionnan i konklushonnan. Pero mi a siña mi lès dor di eksperensianan doloroso, i awor mi a bolbe haña pleno rèspèt pa nan. Nò, nan no ta perfekto, pero hopi bes nan tin rason. I asta si nan no tin rason, tòg nan ta keda mi mayornan. Pokopoko nos ta birando mas manera amigu, lokual mi ta kere ta loke por lo general ta pasa ku mucha i nan mayornan.”—Teresa, 17 aña.

[Plachi na página 7]

Hopi hóben a forma amistat será ku personanan mayor