Bai na kontenido

Bai na kontenido

Kon pa Evitá e Peligernan di Internet

Kon pa Evitá e Peligernan di Internet

E Punto di Bista Bíbliko

Kon pa Evitá e Peligernan di Internet

DEN un pueblo remoto na India, un kunukero ta chèk preis di bonchi di soya na Chicago, Merka, p’e determiná e mihó tempu pa bende su kosecha. Na mesun momentu un señora ku a baha ku penshon ta smail segun ku e ta lesa E-mail di su nietu, un biahero ta wak pronóstiko di wer pa e lugá kaminda e ta bayendo, i un mama ta haña informashon útil pa su yu su hùiswèrk. Tur esakinan ta sosodé via Internet. Segun un kálkulo, mundialmente tin rònt di 600 mion hende ku tin konekshon via Internet. Pues, e revolushon di Internet a kambia e manera ku mundu ta komuniká i hasi negoshi.

Foral e generashon mas hóben ku tin bes ta ser yamá e generashon di kòmpiuter, a aseptá Internet ku man habrí. Un kantidat kresiente di studiantenan ta us’é en bes di biblioteka, komo e fuente prinsipal di notisia i investigashon. “Bisá ku poko palabra, e studiantenan aki . . . ta práktikamente 100 porshento konektá,” segun Deanna L. Tillisch, direktor di un estudio ku ta enbolbé studiantenan den e último añanan di universidat na Merka. Sí, Internet ta un instrumento balioso den nos sosiedat moderno.

Por lo general, mas poderoso un instrumento ta, mas peligroso e por ta. Un mashin di zag ku ta usa kombustibel por logra hopi mas ku un zag di man; pero bo tin ku us’é ku kuidou. Di mes manera, Internet tambe ta masha poderoso i útil, pero nos tin ku ehersé koutela ora nos ta us’é ya ku e tambe tin su peligernan serio kuné. Preokupashon pa e peligernan aki a pone mas ku 40 nashon ku ta miembro di e Konseho di Europa saka un tratado internashonal ku e meta pa protehá e sosiedat di krímennan via Internet.

Dikon hende ta asina preokupá? Kua ta algun peliger ku ta di interes spesial pa kristiannan? Nan mester pone ku bo ta evitá di usa Internet? Ki guia Beibel ta duna?

Mester Tene Kuidou

Siglonan pasá Beibel a spièrta hende di e peligernan ku por bin di hòmbernan malbado deskribí komo “trahadó di kòmplòt” i hende ku ta “plania maldat.” (Proverbionan 24:8) Profeta Jeremias a deskribí nan komo “hòmbernan malbado” kende “nan kasnan ta yen di engaño.” Meskos ku yagdó di para, nan “ta pone trampa” pa gara hende i bira “riku.” (Jeremias 5:26, 27) Teknologia a perkurá pa “hòmbernan malbado” di tempu moderno haña trampanan engañoso ku un dimenshon nobo. Laga nos konsiderá algun di e plannan aki ku por presentá peligernan serio pa kristiannan.

Pornografia via Internet ta un negoshi ku ta generá 2,5 mil mion dòler pa aña. Atraves di e último sinku aña, e kantidat di web page di pornografia a oumentá drástikamente ku un porsentahe di kasi 1.880. Ta ser kalkulá ku aktualmente tin mas ku 260 mion di e web pagenan ei, i ku e kantidat ta sigui krese ku un velosidat sin presedente. “Pornografia ta plamando asina tantu riba Internet ku awor ta difísil pa bo no ser eksponé na dje, ounke bo no ke. I e echo aki ta pone ku hende tin mas chèns di bira adikto na sèks riba Internet,” segun Dr. Kimberly S. Young, direktor ehekutivo di Sentro pa Adikshon On-Line.

Beibel ta bisa nos ku “kada un ta wòrdu tentá ora ku e wòrdu atraí i sedusí dor di su mes pashon.” (Santiago 1:14) Hendenan ku ta promové pornografia ta mira tur hende ku tin kòmpiuter komo un posibel víktima i nan ta usa un variedat di táktika pa atraé kada hende segun “su mes pashon,” esta, “e deseo di karni i e deseo di wowo.” (1 Juan 2:16) Nan intenshon ta pa tenta—òf manera Vine’s Expository Dictionary of Biblical Words ta splika, “usa un as pa lòk”—pa asina ‘trata di sedusí’ usadónan di Internet ku no ta alerta.—Proverbionan 1:10, NW.

Meskos ku e hòmbernan malbado den tempu bíbliko, hopi bes hende ku ta promové pornografia ta hasi uso di engaño. Ta ser kalkulá ku komo parti di un esfuerso vigoroso pa atraé kliente nobo, diariamente mas o ménos dos mil mion E-mail di pornografia ta ser mandá. Hopi bes e frasenan ku ta indiká e tópiko di e E-mailnan indeseá aki, ta laga nan parse inofensivo. Sin embargo ora bo habri ún, bo por haña bo ku un avalancha di imágennan inmoral ku ta difísil pa para. Ora bo pidi pa kita e adrèsnan aki for di bo lista di mail ku bo ke risibí, bo por haña bo ku otro diluvio di mensahenan pornográfiko indeseá.

Un yagdó di para ta pone simia kuidadosamente riba e kaminda ku ta hiba n’e trampa. Un para ku no ta sospechá nada ta kana kome un simia tras di otro te ora ku e tende dram!, nan a koh’é den trampa. Asina tambe, kuriosidat tiki-tiki por pone algun persona kuminsá wak imágennan seksual ku ta stimulá nan imaginashon. I e personanan aki ta spera ku ningun hende no ta wak nan. Dor ku nan ta ser eksitá seksualmente algun di nan ta kuminsá wak e imágennan aki ku mas i mas frekuensia. Podisé bèrgwensa i sintimentu di kulpa ta kuminsá molestiá nan. Ku tempu, loke promé tabata un disgustu pa nan ta bira algu normal. Pa esnan ku ta gusta wak pornografia, Internet ta manera un fertilisante ku ta pone e deseonan desaroyá rápidamente i bira aktonan pekaminoso. (Santiago 1:15) Ku tempu, e personanan ei lo por desaroyá ‘un kondukta negativo karakterisá pa un deseo seksual antisosial sin norma i balor,’ segun informe di Dr. Victor Cline, un sikólogo ku a trata sentenáres di pashènt ku a kai den e trampa aki.

E Peligernan di Chat Room

Chat room riba Internet por pone bo pèrdè hopi tempu, i hende ta konekt’é mas i mas ku bida di famia ku ta kibra. Un hòmber ku tabata ekspresá su frustrashon debí n’e kantidat di ora ku su esposa ta pasa riba Internet a skirbi: “Ora e yega kas for di trabou, e ta sende e PC, i e por keda sinku ora òf mas okupá na kòmpiuter promé ku e sali afó. Komo resultado di esei, nos matrimonio ta sufri.” Sí, tempu ku bo ta pasa riba Internet ta tempu ku bo ta kita for di bo kasá i famia.

Angela Sibson, ehekutivo prinsipal di Relate, un servisio di guia pa matrimonio, a bisa ku Internet “ta un kaminda ku ta hiba na otro relashonnan ku por ta asina poderoso ku nan por kibra relashonnan eksistente.” Loke ta kuminsá komo un kòmbersashon amikal on-line den un chat room, masha lihé por bira algu mas serio. Desididu pa partisipá den relashonnan inmoral, e personanan aki ‘ku astusia den nan kurason’ ta usa “labiamentu” pa bisa nan prospektivo víktimanan loke esakinan ke tende. (Proverbionan 6:24; 7:10) Nicola, un víktima di 26 aña di edat di Reino Uní, a splika: “E tabata yena mi ku ekspreshonnan di amor. Kada bes e tabata bisa mi kon maravioso mi ta, i mi a ker’é.” Dr. Al Cooper, editor di Sex and the Internet: A Guidebook for Clinicians, a bisa ku nos mester “spièrta hende di lugánan ku ta slep ku nan ta riba dje ora nan kuminsá flirt via Internet, i ku hopi bes ta kaba den divorsio.”

Muchanan ta asta mas vulnerabel pa eksplotashon i daño dor di “pedofilnan riba kòmpiuter.” Nan ta usa “boka engañoso” i “lepnan pèrvèrso” pa mek riba muchanan sin eksperensia. (Proverbionan 4:24; 7:7) Nan ta duna e mucha masha hopi atenshon, afekto i kariño pa lag’é sinti ku e ta spesial. Ta parse ku nan sa tur loke un mucha ta interesá den dje, inkluso su músika faborito i hòbinan. Nan ta enfatisá problemanan chikitu ku tin na kas pa asina trese desunion entre e mucha i su famia. Pa kumpli ku nan deseonan malbado, e personanan malbado aki ku ta buska mucha pa abusá di dje seksualmente, por asta manda un pasashi pa nan víktima biaha bai otro parti di su pais. E resultadonan ta spantoso.

Prinsipionan di Beibel Por Protehá Bo

Despues di a evaluá e peligernan algun hende a yega n’e konklushon ku ta mihó evitá e uso di Internet kompletamente. Sin embargo, nos tin ku atmití sí ku ta solamente un porsentahe chikitu di e sitenan riba Internet ta forma un peliger, i ku mayoria usuario no a haña nan ku problemanan serio.

Nos ta gradisidu ku e Skritura ta duna guia pa “warda” òf protehá nos di peliger. E ta animá nos pa atkerí konosementu, sabiduria i abilidat di pensa. E kualidatnan aki lo ‘warda nos’ i ‘libra nos for di e kaminda di maldat.’ (Proverbionan 2:10-12) Jòb, e sirbidó antiguo di Yehova, a puntra: “For di unda sabiduria ta bin anto?” Kiko tabata e kontesta? “Temor di SEÑOR—ta esei ta sabiduria.”—Jòb 28:20, 28.

“Temor di SEÑOR,” esta, “odia maldat,” ta e base pa desaroyá kualidatnan ku ta agradá Dios. (Proverbionan 1:7; 8:13; 9:10) Amor i rèspèt profundo pa Dios, i un rèspèt saludabel pa su poder i outoridat, ta pone ku nos ta odia i evitá e kosnan malu ku e ta odia. Abilidat di pensa kla huntu ku un konosementu ku ta na armonia ku Dios su prinsipionan, ta yuda nos rekonosé e peligernan ku por venená nos mente, kurason i spiritualidat. Nos ta kuminsá aboresé aktitutnan egoista i golos ku por ruina nos famia i destruí nos relashon ku Yehova.

Pues si bo ta usa Internet, tene kuenta ku e peligernan. Sea determiná pa kumpli ku Dios su mandamentunan, i evitá di hasi kosnan ku por hinka bo den problema. (1 Krónikanan 28:7) E ora ei si bo haña bo ku e peligernan di Internet, lo bo aktua sabí i hui di nan.—1 Korintionan 6:18.

[Kuadro na página 21]

KEDA LEU FOR DI PORNOGRAFIA!

“No laga inmoralidat òf kualke sorto di impuresa òf golosidat ni wòrdu mentá mes meimei di boso, manera ta pas pa santunan.”—Efesionan 5:3.

“P’esei, konsiderá e miembronan di boso kurpa terenal komo morto pa inmoralidat, impuresa, pashon, deseo malu, i golosidat, ku ta igual na idolatria.”—Kolosensenan 3:5.

“Esaki ta e boluntat di Dios, . . . pa kada un di boso sa kon pa tene su mes kurpa den santifikashon i onor, no ku pashon di deseonan karnal, manera e paganonan ku no konosé Dios.”—1 Tesalonisensenan 4:3-5.

[Kuadro/Plachinan na página 22 23]

KUIDOU KU CHAT ROOM RIBA INTERNET!

Un reshèrshi muhé spesialisá den krímen via Internet, a invitá Spièrta! pa bin wak e peligernan di chat room riba Internet. El a drenta un chat room hasiendo komo si fuera e ta un mucha muhé di 14 aña. Despues di djis algun sekònde, un kantidat di persona a drenta den kontakto kuné. E stranheronan aki a hasi preguntanan manera: “Di unda bo ta?” “Mucha muhé bo ta òf mucha hòmber?” “Nos por kòmbersá?” Vários di e personanan ku a reakshoná tabata sospechosonan ku ta buska mucha pa abusá di nan seksualmente i ku polisnan tabata sigui nan pista. Esei ta mustra kon fásil un pedofil ta drenta den kontakto ku bo yu den un chat room!

Algun mayor ta pensa ku nan yunan ta safe ora nan ta usa chat room pasobra tur otro hende den e chat room ei por mira nan kòmbersashon. Sin embargo, una bes bo kuminsá usa un chat room, bo por haña invitashon pa tene un kòmbersashon ku ta aksesibel pa boso dos so. Refiriendo na e práktika aki, Taskforce di Internet pa Protehá Mucha di Reino Uní ta spièrta: “Esaki ta manera sali for di un fiesta yen di hende i drenta un kamber privá i tene un kòmbersashon apart ku un hende straño.”

Ta importante tambe pa mayornan komprondé ku mayoria pedofil ke mas ku djis chat ku un mucha. Un dokumento ku e Foro di Krímen riba Internet a prepará ta informá: “Kontaktonan ku kuminsá den chat room podisé por sigui desaroyá via otro medionan manera E-mail i telefon (selular).” Un informe for di e Departamentu Federal di Investigashon di Merka ta bisa: “Ounke un pedofil ku ta buska kontakto ku mucha via kòmpiuter ta sinti un sensashon pa kòmbersá ku su víktima hóben on-line, e kòmbersashon por bira masha inkómodo. Mayoria di nan ke papia ku e muchanan via telefon. Hopi bes nan ta praktiká ‘sèks via telefon’ ku e muchanan i ta purba hasi areglo pa nan topa i tene relashon seksual di bèrdat ku nan.”

Pa logra esaki, e pedofilnan aki lo duna e mucha nan number di telefon. Si bo yu bèl nan, e aparato ku ta registrá yamadanan ku ta drenta, lo revelá e number di telefon di e mucha. Otro hendenan ku ta buska mucha pa abusá di nan seksualmente, tin liñanan di telefon pa kua esun ku ta yama no tin nodi paga, òf nan ta bisa e mucha pa bèl nan via e sistema kolèkt. Tin di nan a asta manda un telefon selular pa e mucha. E pedofilnan sa manda karta, potrèt i regalo tambe.

No ta mucha so ta sukumbí na e peligernan di chat room. Ku palabranan dushi pa bisa hende muhé loke nan ke tende, resientemente un hòmber a logra ku seis hende muhé na Reino Uní a namorá di dje pareu. Un di e víktimanan, Cheryl, un mucha muhé atraktivo di 27 aña ku a sigui studia despues ku el a gradua na universidat, a bisa: “Awor aki ègt mi no por splika kiko a pasa. Pero e tabata algu asina intenso ku e tabatin influensia riba mi bida kompletu.”

Segun Jenny Madden, fundadó di e organisashon Hende Muhé Riba Internet: “Hende muhé ta sinti nan kómodo riba Internet pasobra e ora ei nan no ta ser husgá a base di nan aparensia. Pero tambe nan ta hasi nan mes masha vulnerabel pa manipulashon pasobra hende tin e tendensia, foral den chat room, di revelá masha hopi di su mes masha lihé.”

“Tur loke mi tin ku hasi ta sende mi kòmpiuter i mi ta haña míles di hende muhé pa mi skohe for di dje,” segun un hòmber ku a kontestá pregunta den un investigashon ku un universidat di Florida a hasi bou di guia di Beatriz Avila Mileham. Beatriz a bisa: “Si ainda Internet no ta e manera mas komun pa kometé infieldat, lo no dura masha pa e bira esei.” “For di informenan di terapistanan rònt mundu nos ta komprondé ku aktividatnan seksual on-line ta e kousa prinsipal di problemanan den matrimonio,” segun Dr. Al Cooper, editor di buki Sex and the Internet: A Guidebook for Clinicians.

En bista di e echonan serio aki, ta sabí pa tuma prekoushonnan rasonabel ora ta usa Internet. Papia ku bo yunan, i siña nan kon nan por protehá nan mes di peliger. Ekipá ku e konosementu adekuá, bo por evitá e peligernan di Internet.—Eklesiastés 7:12.