Bai na kontenido

Bai na kontenido

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Teknologia Ta Mata Kòmbersashon

“E prospekto di tene un kòmbersashon kara-kara ta spanta hopi britániko dor ku nan mas i mas ta dependé di teknologia moderno,” segun The Times di Lònden. Un sondeo di 1.000 adulto, kondusí dor di e kompania di Gas Britániko, a revelá ku diariamente e persona komun i koriente ta dediká nèt ménos ku kuater ora di su tempu lantá “usando teknologia ku originalmente tabata intenshoná pa duna hende mas tempu pa nan mes.” Segun e informe, “e britániko promedio ta dediká 88 minüt pa dia na telefon fiho, un 62 minüt adishonal na telefon selular, 53 minüt na manda i risibí e-mail i 22 minüt na manda mensahe skirbí via telefon selular.” E sondeo a konkluí ku esei ta daña abilidatnan di komuniká, manera papia kara-kara ku hende. Hopi di e personanan entrevistá a atmití ku nan ta manda mensahe skirbí “komo un manera pa gana tempu i eliminá kortesianan di kòmbersashon òf pa evitá kòmbersashon mes.”

Kustumber Kostoso

Humamentu ta kostoso, no solamente pa humadó sino tambe pa nan dunadó di trabou i pa hende ku no ta huma, segun Profèser Kari Reijula di e Instituto Finlandes di Salú Laboral. E tempu ku ta bai pèrdí na tuma pousa pa huma so “ta kosta e ekonomia nashonal kasi 16,6 mion euro pa aña,” segun e website di e Kompania Finlandes di Radiodifushon. Segun kálkulo, “trahadónan ku ta huma un paki di sigaria pa dia ta falta e ekivalente di 17 dia di trabou pa aña.” Doktersverlof ta oumentá e gastu mas ainda. Reijula a sigui bisa: “Estudionan ta mustra ku trahadónan ku ta huma tin tambe e porsentahenan mas haltu di aksidente.” Ademas, segun e informe, humamentu ta oumentá e gastu di limpiesa i tambe di uso di koriente, “ya ku mester mantené e ventilashon na e nivel mas haltu.” Mas serio ainda ta e echo ku “pa aña aproksimadamente 250 finlandes ku no ta huma, ta muri di malesanan ku a bin dor di tabata den kontakto ku huma di otro hende na trabou òf den nan tempu liber.”

Akseso Fásil na Droga

Na Polonia, ta mas fásil pa haña droga ku pa haña serbes, segun e revista Wprost. “[Droga] ta aksesibel den tur diskoteka; den klupnan, barnan i penshonnan pa hóben; i na universidatnan, klasnan haltu [i] klasnan abou di skolnan sekundario.” Ademas, den statnan mas grandi, bo por “bestèl [droga] via telefon i risibié mas lihé ku ora bo bestèl pizza,” segun e revista. Preis barata, disponibel tur kaminda i e echo ku “droganan sintétiko ta ser konsiderá inofensivo,” a pone mas ku mitar di tur tiner polako eksperimentá ku nan “por lo ménos un biaha,” Wprost a bisa. Segun Katarzyna Puławska-Popielarz, kabes di un sentro di rehabilitashon pa hóbennan, uso prolongá di un di e droganan ei ku yama speed, a resultá den “suisidio, atake di kurason, malesa mental i flakesa ekstremo.”

Misa na Latin Ta Popular Atrobe

Na Alemania, “servisionan religioso na latin ta gosando di mas i mas popularidat,” segun un informe di e revista notisiero Focus. Saserdotenan den “statnan manera Frankfurt, Düsseldorf i Münster a rekonosé ku, apesar ku asistensia ta bahando, nan por yena nan misa ku latin,” segun komentario di e revista. E popularidat di santu sakrifisio di misa na latin a pone un iglesia na Munich oumentá su kantidat di santu sakrifisio di misa ku ta usa liturgia latin for di dos bes pa luna na dos bes pa siman, plùs riba dianan di fiesta públiko.

Un Siglo di Guera

“Genosidio a yuda hasi siglo 20 esun mas sangriento den historia,” segun Buenos Aires Herald. Genosidio ta ser definí komo e eksterminashon sistemátiko i planiá di henter un grupo nashonal, rasial, polítiko òf étniko. Hende ta kalkulá ku durante siglo 20 mas ku 41 mion hende a ser masakrá. Un ehèmpel resien ta Ruanda, kaminda na 1994 rònt di 800.000 persona a ser matá, mayoria di nan dor di “sivilnan instigá pa propaganda di odio.” Ekspertonan ta bisa ku durante un sierto periodo di 100 dia, un promedio di 8.000 hende a ser matá pa dia. Esei ta “sinku biaha mas lihé ku via e kambernan di gas ku e nazinan a usa den Segundo Guera Mundial,” segun Herald.

Kon Kaiman Ta Yag

Un mucha muhé studiando pa haña su doktoral na e Universidat di Maryland a deskubrí algu ku ekspertonan no tabata sa: reseptornan ku ta detektá preshon riba nanishi di kaiman, lokual ta hasi posibel ku nan por detektá movementu di proi den awa. Na rant di e kakumbein di kaiman i otro rèptil famia di krokodel tin kònòpinan chikititu ku parse kabes di feneta. Biólogo Daphne Soares a deskubrí ku en realidat nan ta kònòpinan chikititu ku ta detektá preshon i ta permití e rèptilnan aki detektá disturbionan chikí riba e superfisie di awa ku tin rònt di nan. Soares a splika: “Famianan di krokodel ta yag anochi, ku nan kurpa mitar bou di awa, wardando pa proi move e superfisie di awa. Nan kakumbein ta keda nèt riba e liña di superfisie di awa. Ora nan tin hamber, rápidamente nan ta ataká kualke kos ku perturbá e superfisie ei.” E reseptornan di preshon forma di kupel, manera e biólogo a yama nan, ta asina sensitivo ku nan por detektá e impakto di un solo gota di awa.

Barí di Sushi Bibu

Un estudio internashonal relashoná ku e impakto di sushi riba bida den laman a demostrá ku komo promedio e para di laman den Noordzee, noordse stormvogel, tin 30 pida di plèstik den su stoma. Esei ta “dòbel e kantidat ku nan tabata haña den noordse stormvogel na prinsipio di dékada di 1980,” segun e korant di Lònden The Guardian. Ekspertonan a investigá e paranan ei pasobra “nan ta kome kasi tur kos i no ta arohá loke nan ingerí.” Entre e artíkulonan di plèstik ku nan a haña den stoma di e paranan morto ei tabatin ko’i hunga, hèrmènt, kabuya, kùp di foam, foam di matras, bòter di plèstik i laiter di sigaria. Dr. Dan Barlow, hefe di investigashon di e grupo Amigu di Tera di Eskosia, ta bisa: “For di e investigashon aki nos sa awor ku bestianan di laman rònt di e kosta di Eskosia ta ser kombertí den barí di sushi bibu.” E korant ta agregá: “Ta konosí ku mas ku 100 di e 300 sortonan di para di laman na mundu ta kome plèstik aksidentalmente.”

Idioma di Seña via Internet

Pa años hende surdu a usa mashinnan di teletipo i, mas resientemente, E-mail pa komuniká ku amigunan. Awor, e oumento drástiko di webcam (kámara di kòmpiuter di Internet) ta hasi posibel pa hende surdu usa idioma di seña via Internet. Sin embargo, segun National Post di Canada, “e webcam su kampo smal di vishon i ángulo bidimenshonal ta nifiká ku sierto nuansenan ta bai pèrdí, meskos ku ora bo ta usa telefon hende no por mira ku bo a hisa un wènkbrou òf ta smail chikí-chikí.” Konekshon slow di Internet i otro problemanan tékniko por hasi uso di idioma di seña via webcam mas difísil. Kon hende surdu ta superá e opstákulonan ei? Nan ta hasi nan señanan pokopoko i ta ripití nan. Tambe nan a siña “adaptá nan movementunan òf posishon di kurpa pa kompensá e problemanan di ángulo,” segun Post. Hasidónan di seña a deskubrí tambe ku nan por duna énfasis na loke nan ta bisa dor di hala nan mannan mas serka di e kámara pa nan parse mas grandi.