Bai na kontenido

Bai na kontenido

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Kayente di Stat Ta Influensiá Kresementu di Mata

Opservashonnan via satélite di e parti ost di Norteamérika aparentemente ta indiká ku e kayente ku statnan ta generá tin influensia riba e kresementu di vegetashon, segun un informe publiká den Science News. E informe ta remarká ku matanan den stat ta kuminsá saka flor mas trempan den lènte i ta keda mas tantu tempu ku nan blachinan den hèrfst, kompará ku matanan den e áreanan di kunuku pegá ku stat. Segun Science News, durante un periodo di sinku luna nan a midi e temperatura di vários stat i a deskubrí ku den stat e temperatura tabata “un averahe di 2,28°C mas kayente ku na sitionan ku ta situá rònt di 10 kilometer leu for di kada sentro di siudat.” Entre e parti nort di Flórida i zùit di Canada, tin por lo ménos 70 stat di kua kada un tin un área di mas ku dies kilometer kuadrá. “E datonan aki ta indiká ku e statnan ei tin un influensia signifikativo riba klima lokal,” segun Science News.

Amistat Entre Bestia

Pa hopi tempu kaba kunukero- i wardadónan di bestia a sospechá esei, pero awor un estudio sientífiko dirigí pa e biólogo Anja Wasilewski ta afirmá ku bestianan ku huf por desaroyá amistat personal ku un sierto bestia den nan tou. Segun Wasilewski—kende a opservá kabai, buriku, baka i karné—bestianan ta desplegá nan amistat dor di ta frekuentemente pegá banda di otro, dor di mishi ku otro ora nan ta sosegá òf kome, dor di kompartí kuminda i dor di limpia òf drecha otro su lana òf kueru. Un karné por ehèmpel, ta frega su kabes na kabes di un amigu ku a bringa ku un otro bestia. Parse ku e gesto aki ta kalma i konsolá e karné, segun e informe di e korant aleman Die Zeit. Buriku por lo general tin un solo amigu, pero nan amistatnan ta dura mas largu. Sin embargo, komo ku e investigadónan ta hasi esfuerso pa no konsiderá bestia manera hende, nan ta masha kouteloso ora nan ta spekulá tokante e funshon i efektonan di e banchinan sosial ei.

Destrukshon di Selva na Latinoamérika

Den apénas 13 aña, 50 mion hèktar di selva na Latinoamérika a ser destruí. Esaki ta un área ekivalente na e tamaño di henter Sentroamérika, segun un informe publiká dor di e Programa di Nashonnan Uní pa Medio Ambiente. Na Brazil tabatin un destrukshon di 23 mion hèktar, miéntras ku Mexico a pèrdè 6,3 mion hèktar di selva i 400.000 hèktar di tereno ku nan por a kultivá no ta sirbi mas. Haiti, El Salvador i e isla St. Lucia a pèrdè entre 46 pa 49 porshento di nan selvanan durante e mesun periodo. E estadístikanan aki ta “spantoso” segun ¿Cómo Ves?, un revista sientífiko di Universidat Nashonal Outónomo di Mexico, i “nan ta asta mas spantoso ainda ora nos pensa riba . . . e míles i míles di mata i bestia ku a disparsé for di nos planeta ku dia pa dia ta bira mas seku.”

Ehersisio pa Pashèntnan di CFS

Apesar di investigashonnan ekstenso ku siensia médiko a hasi, ainda nan no por haña e kousanan di e síndrome di fatiga króniko (CFS), ni un posibel kura p’e. Un informe publiká den The Medical Journal of Australia (MJA) a bisa: “E variedat amplio di tratamentunan antiviral, inmunológiko, hormonal, antidepresivo i otronan ku nan a evaluá a demostrá di tin masha poko benefisio.” Sin embargo, nan a saka afó ku programanan ku ta enserá ehersisio físiko—manera kanamentu, korementu di baiskel òf landamentu—a produsí mihó resultado kompará ku vários otro terapia. Algun pashènt di CFS ta evitá ehersisio pasobra nan ta haña ku demasiado ehersisio ta empeorá nan síntomanan. Pero moderashon ta nesesario. Segun e informe di MJA, algun hende ku ta hasi ehersisio ku kuidou, kedando denter di e límitenan ku nan síntomanan ta krea, ta eksperensiá ‘mehoransa signifikativo’ den tèstnan di depreshon, den nan bienestar personal, nan kapasidat di traha i nan preshon di sanger. E informe ta konkluí: ‘Ehersisio físiko ku gradualmente ta eksigí mas esfuerso mester ta base di e tratamentu pa pashèntnan ku CFS.’

Panda i Nan Bambu

“Panda gigante, e símbolo di China i di protekshon di animalnan den naturalesa, no ta asina tantu den peliger manera hende tabata pensa,” segun The Daily Telegraph di Lònden. Un estudio di kuater aña ku Fondo Mundial pa Naturalesa i gobièrnu chines a hasi a saka afó ku en bes di e 1.000 pa 1.100 pandanan den naturalesa ku nan a kalkulá, tin mas ku 1.590. Nan a logra hasi un konteo mas eksakto dor di usa teknologia mas avansá, inkluso e sistema GPS di lokalisá posishon via satélite, pa plania òf programá e áreanan ku nan mester a investigá. Ounke e resultadonan ta bon notisia pa konserbashonistanan, e Sentro pa Vigilá Konserbashon di Naturalesa Mundial na Cambridge, Inglatera, ta spièrta ku bambu, e alimento prinsipal di panda gigante ta kore peliger serio dor di destrukshon di selva. Loke ta pone ku destrukshon rápido di selva ta un peliger pa bambu ta e echo ku “palunan individual di kada sorto [di bambu] ta floria un biaha simultáneamente kada 20 pa 100 aña i despues nan ta muri,” segun e informe di The Guardian di Lònden.

Kuidou ku Repelente pa Sangura

Dos estudio ta indiká ku spiralnan manera plagatòks ku hende ta usa pa mata sangura—un di e repelentenan mas usá na Asia—por ta perhudisial pa salú, foral pa mucha, segun e revista Down to Earth di India. Segun e promé estudio, sientífikonan di e Universidat di California, na Merka, ta bisa ku e spiralnan aki ku ta kima tiki-tiki ta eksponé e usadónan na supstansianan potente ku ta kousa kanser di pulmon. Hopi famia na paisnan den desaroyo ta usa spiral di plagatòks pa mata sangura den nan kasnan chikitu. “Ademas, nan ta drumi ku nan bentananan será,” e outornan di e estudio ta deklará. E segundo estudio, hasí dor di sientífikonan di Malasia i Merka, a deskubrí ku un spiral ku tin ocho ora sendé, “ta saka kasi mes tantu supstansia ku 75 pa 137 sigaria.” Komo alternativa, ekspertonan ta rekomendá pa usa produktonan derivá di mata, manera esnan trahá di e palu di neem. “Nan no solamente ta efikas i bon pa salú, pero tambe mas barata,” segun e informe.

Klasifikashon di Pelíkula A Bai Atras

“Awendia e promedio di pelíkulanan ta kontené mas violensia, sèks i palabra malu ku pelíkulanan di e mesun klasifikashon di un dékada pasá.” Esaki ta e konklushon ku investigadónan na e Skol di Salú Públiko di Harvard na Merka a yega na dje despues ku nan a studia e klasifikashon di pelíkula (rating), un sistema komun den algun pais. E estudio a analisá e relashon entre e klasifikashon i kontenido di pelíkulanan presentá entre 1992 i 2003. E resultadonan ta indiká ku e klasifikashon di pelíkula basá riba edat a bira mas i mas permisivo. E investigadónan a konkluí ku “mayornan tin ku rekonosé ku nan tin e responsabilidat di skohe pelíkulanan adekuá huntu ku i pa nan yunan, i tambe papia tokante e mensahe den e pelíkula ku nan yunan pa evitá kualke posibel efekto robes, i pa fortifiká kualke posibel efekto benefisioso.”