Bai na kontenido

Bai na kontenido

Tomati—Un “Bèrdura” di Hopi Uso

Tomati—Un “Bèrdura” di Hopi Uso

Tomati—Un “Bèrdura” di Hopi Uso

DI UN ESKRITOR DI SPIÈRTA! NA GRAN BRETAÑA

“KON lo mi hasi sin tomati!” un ama di kas italiano ta sklama. Masha hopi kòki rònt mundu ta kompartí e sintimentu aki. Sí, tomati ta un ingrediente ku ta aparesé den reseta di hopi kultura. Hende ku tin hòfi na kas ta planta mas tomati ku kualke otro kuminda. Pero kiko tomati ta, un fruta òf un bèrdura?

Segun regla di botánika, tomati ta un fruta pasobra e ta un bèshi ku tin simia. Sin embargo, mayoria hende ta mir’é komo bèrdura, ya ku normalmente nan ta kom’é huntu ku e plato prinsipal. E delisioso tomati tin un pasado fasinante.

Un Historia Interesante

Na Mexico e pueblo asteka tabata kultivá tomati komo kuminda. Na prinsipio di siglo 16, e konkistadónan spañó ku tabata bai kas a hiba tomati Spaña i fiando e palabra tomatl for di idioma nahuatl, nan a yam’é tomate. No a tarda hopi ku komunidatnan spañó na Italia, Nort Afrika i Medio Oriente tabata disfrutá di e delicatesse nobo aki.

Mas meimei di siglo 16 tomati a yega e parti nort di Europa. Na prinsipio hende a pensa ku e tabata venenoso i nan tabata kultiv’é komo un mata dekorativo pa den hardin. E ta miembro di e famia di mata venenoso Solanaceae. Pero ounke e tin blachinan ku un aroma fuerte i su stèngel ta venenoso, e fruta a resultá di ta kompletamente inofensivo.

E promé tomatinan ku nan a trese Europa probablemente tabata hel, pasobra e italianonan a yam’é pomodoro (apel di oro). E inglesnan a yam’é tomate i despues tomato, pero e ekspreshon “apel di amor” tambe a bira popular. For di Europa, tomati a hasi e biahe largu atraves di Atlántiko pa bai bèk Norteamérika, kaminda ku tempu (durante siglo 19) el a bira un alimento importante.

Variedat i Popularidat Remarkabel

Si bo puntra un hende ki koló tomati tin, e kontesta muy probablemente lo ta “kòrá.” Pero bo tabata sa ku tin tomati hel, oraño, ros, lila, maron, blanku òf bèrdè, i ku tin algun ku ta asta strepiá? Anto no ta tur tomati ta rondó. Tin ta plat òf forma oval òf forma di pera. Nan por ta chikí manera un pitipuá òf grandi manera moketa di un hòmber.

E alimento popular aki ta ser kultivá tur kaminda, asta te aya riba den nort na Islandia i te aya bou den zùit na Nueva Zelandia. E produktornan prinsipal ta Merka i paisnan den zùit di Europa. Kaminda tin klima mas friu tomati ta dependé di broeikas pa kultiv’é, i regionnan seku ta kultiv’é mediante téknikanan di hidrokultura, es desir, den líkido nutritivo sin tera.

Tomati ta un kultivo faborito serka e hardinero amatùr. E ta fásil pa kultivá, i un par di mata ta produsí sufisiente tomati pa alimentá un famia chikí. Si bo no tin hopi espasio, buska e variedatnan ku a ser desaroyá spesialmente pa planta den patio i den baki riba rant di bentana.

Algun Sugerensia i Tep pa Salú

Temperatura friu ta daña e sabor di tomati, p’esei no warda nan den frishidèr. Si bo ke pa tomati bira hechu mas lihé, bo por pone nan riba rant di un bentana ku ta haña solo. Tambe bo por warda nan un par di dia na temperatura di kamber den un kònchi huntu ku un tomati òf bakoba hechu òf den un saku será di papel maron.

Tomati ta bon pa bo salú. E tin vitamina A, C i E, i tambe potasio, kalsio i salunan mineral. Investigadónan a deskubrí ku tomati ta un ekselente fuente di likopene, un antioksidante potente. Segun indikashon, likopene ta redusí e riesgo di sierto malesanan, manera kanser i malesa di kurason. Tomati ta konsistí 93 pa 95 porshento di awa, i personanan ku ta vigilá nan peso lo keda kontentu pa sa ku tomati tin masha tiki kaloria.

Sabroso i di Hopi Uso

Ora bo ta bai kumpra tomati, ki tipo lo bo skohe? E variedat kòrá klásiko i konosí ta bon pa salada, sòpi i sous. E tomatinan chikí koló kòrá, oraño òf hel (cherrytomaat), ta hopi zut komo ku nan tin hopi suku, i nan ta dushi pa kome kurú. Si bo ta bai traha pizza òf un plato di pasta, kisas e tomati perita forma oval ku su karni mas firme lo ta un bon eskoho. E vleestomaat—ku nan ta yama asina pasobra e ta grandi i su karni ta diki i firme—ta ideal pa yena òf pa hinka na fòrnu. E tomati bèrdè, ku tin biaha tin strepi distintivo, ta bon pa chòp i usa komo kondimento òf pa kompañá otro kuminda. Bon mirá, tomati ta agregá su sabor i koló típiko na un variedat grandi di dushi plato di bèrdura, webu, pasta, karni i piská. Si bo no por haña tomati fresku, sin duda lo bo haña hopi produkto di tomati na bleki òf prepará kaba den bo tienda lokal.

Kada kòki tin su propio resetanan di tomati, pero aki ta sigui un par di sugerensia ku podisé lo bo ke purba.

1. Prepará un aperitivo lihé i kolorido dor di pone slais di tomati, keshi mozzarella i awakati un tras di otro. Sprengu un sous di zeta di oleifi i peper pretu riba nan, i dòrna e plato ku blachi di yerba di hole.

2. Traha un salada griego dor di kombiná blòki di tomati, kònkòmber i keshi feta ku oleifi pretu i slais di siboyo kòrá. Sason’é ku salu i peper, i sirbié ku un sous di zeta di oleifi i lamunchi.

3. Krea un salsa mèksikano usando tomati fresku kòrtá na blòki, siboyo, promèntè i silantro. Meskla nan huntu ku un tiki lamunchi.

4. Pa traha un sous di tomati simpel i tòg dushi pa usa ku pasta, basha den un wea un bleki di tomati kòrtá, agregá un tiki suku (òf kèchup), poko zeta di oleifi, un tenchi konofló kòrtá chikí-chikí, un par di speserei manera yerba di hole, laurel òf orégano, i salu ku peper. Ora e meskla kuminsá herebé, baha e kandela i lag’é kushiná pa 20 minüt te ora e sous bira diki. Bash’é riba e pasta ku ya bo a kushiná i skoria.

Tomati en bèrdat tin hopi uso, i ta djis un ehèmpel di e variedat maravioso di alimentonan ku a ser kreá pa nos usa.