Bai na kontenido

Bai na kontenido

Cristian di promé i e mundo

Cristian di promé i e mundo

Cristian di promé i e mundo

ROND di dos mil aña pasá tabatin un suceso sumamente maraviyoso den Medio Oriente. E Yiu unigénito di Dios a ser mandá for di su habitacion den cielo pa biba pa poco tempo den e mundo di humanidad. Con e mayor parti di humanidad a reacciona? Apóstol Juan ta contesta: “[Jesús] tabata den mundo, i mundo a yega di existi pa medio di dje, pero mundo no a conocé. El a yega na su mes cas [Israel], pero su mes hendenan no a recibié.”​—⁠Juan 1:​10, 11.

E mundo simplemente no a acepta Jesús, e Yiu di Dios. Pakico no? Jesús a splica un motibo ora el a bisa: “Mundo . . . ta odiámi, pasobra mi ta duna testimonio tocante dje cu su obranan ta malu.” (Juan 7:⁠7) Cu tempo, e mesun mundo​—⁠cu algun lider religioso hudío, un rey edomita, i un político romano a representa​—⁠a kita e bida di Jesús. (Lucas 22:66–23:25; Echo 3:​14, 15; 4:​24-28) Kico di sigidor di Jesús? E mundo tabata mas cla pa aceptánan? No. Un poco tempo promé cu su morto, Jesús a advertínan: “Si boso ta parti di mundo, mundo lo stima loke ta di dje. Awor door cu boso no ta parti di mundo, sino mi a scoge boso for di mundo, p’sei mundo ta odia boso.”​—⁠Juan 15:⁠19.

Den tempo apostólico

E palabra di Jesús a wordu cumplí. Un poco siman despues di su morto, mundo a detene, a amenazá, i a zuta su apóstolnan. (Echo 4:​1-3; 5:​17, 18, 40) Un poco tempo despues, nan a lastra e celoso Steban dilanti dje Sanedrín hudío i a piedré mata. (Echo 6:​8-12; 7:​54, 57, 58) Despues, rey Herodes Agripa I a ehecuta apóstol Santiago. (Echo 12:​1, 2) Durante biahe di Pablo como misionero, e tabata persigí bao di instigacion di hudío dje Diáspora.​—⁠Echo 13:50; 14:​2, 19.

Con cristian di promé a reaccioná na tal oposicion? Na principio, ora autoridad religioso a taha e apóstolnan di predica den e nomber di Jesús, e apóstolnan a contesta: “Nos mester obedece Dios como gobernante mas bien cu hende.” (Echo 4:​19, 20; 5:29) Nan actitud a sigi asina ki ora cu oposicion a presenta. No obstante, apóstol Pablo a conseha hende cristian den Roma pa “keda sumiso na autoridad [gobernamental] superior.” El a consehánan també: “Si ta posibel, tanto como ta depende di boso, keda na paz cu tur hende.” (Romano 12:18; 13:⁠1) P’sei, hende cristian di promé tabatin cu mantene un balanza dificultoso. Nan a obedece Dios como nan Gobernante primario. Ne mesun tempo, nan a keda sumiso na autoridad nacional i a purba di biba den paz cu tur hende.

Hende cristian den e mundo romano

Ayá den e mundo dje imperio romano dje promé siglo, hende cristian indudablemente a beneficiá dje Pax Romana, of Paz Romano, cu legion romano a mantene. E gobernacion firme di ley i ordu, bon camina, i biahamento relativamente sigur riba lamá a crea un ambiente cu a favorece expansion di cristianismo. Ta parce cu cristian di promé a reconoce nan debe ne arreglo social i a obedece e mandamento di Jesús di “paga na César e cosnan di César.” (Marco 12:17) Skirbiendo na emperador romano Antonio Pío (138-161 EC), Hustino Mártir a confirma cu hende cristian “mas pronto cu tur hende,” a paga nan belasting. (First Apology, capítulo 17) Na aña 197 EC, Tertuliano a bisa gobernante romano cu nan cobrador di belasting “tabatin un debe di gratitud na hende cristian” pe manera conciencial cu nan a paga nan belasting. (Apology, capítulo 42) Esei tabata un manera cu nan a obedece e conseho di Pablo pa nan ser sumiso na autoridad superior.

Además, tanto como nan principio cristian a permiti, cristian di promé a purba di biba den paz cu nan próhimo. Pero, esei no tabata fácil. E mundo rond di nan tabata principalmente inmoral i tabata biciá den idolatría griego i romano, cu adoracion dje emperador agregá na esei despues. E religion romano pagano realmente tabata un religion oficial, p’sei, cualkier nengamento di practiqué por a ser considerá como enemistad cu e gobierno. Unda esei a laga hende cristian?

Profesor E. G. Hardy dje Universidad di Oxford a skirbi: “Tertuliano a menciona hopi cos cu tabata imposibel pa hende cristian conciencial, cu a toca idolatría: por ehempel, e costumber di huramento pa contrato; iluminacion di porta pa fiesta, etc.; tur ceremonia religioso pagano; wega i circo; e ofishi di siña literatura seglar [pagano]; sirbishi militar; puesto público.”​—⁠Christianity and the Roman Government.

Sí, tabata dificultoso pa biba den e mundo romano sin traiciona e fe cristian. E autor católico francés A. Hamman a skirbi: “Tabata imposibel pa dal un paso sin topa cu un divinidad. E puesto di hende cristian a resulta den problema diario; nan a biba na rand dje arreglo social . . . Nan a enfrenta problema continuamente na cas, na caya, na plaza . . . Na caya, sea cu hende cristian tabata romano of no, nan tabatin cu kita nan sombré ora nan a pasa un tempel of un imagen. Con nan por a keda sin haci esei sin instiga sospecho, pero con nan por a obedece sin comete un acto di huramento di lealtad? Si nan tabatin un negoshi i tabatin cu fia placa, nan tabatin cu hura ne fiador di placa den e nomber di e diosnan. . . . Si nan a acepta un puesto público, autoridad a spera pa nan haci sacrificio. Si nan tabata yamá pe sirbishi militar, con nan por evita di haci huramento di lealtad i participa den ceremonia dje sirbishi militar?”​—⁠La vie quotidienne des premiers chrétiens (95-197) (Bida diario di cristian di promé, 95-197 EC).

Bon ciudadano, pero zundrá

Rond di aña 60 of 61 EC, ora Pablo tabata den Roma sperando huzgamento bao di emperador Nerón, hudío principal a bisa tocante cristian di promé: “Berdaderamente en cuanto e secta aki ta conocí na nos cu hende ta papia contra dje na tur parti.” (Echo 28:22) Relato di historia ta confirma cu mundo a papia contra hende cristian​—⁠pero inhustamente. Den su buki na inglés E principio di cristianismo, E. W. Barnes a bisa: “Den documento autoritativo di promé, e movimento cristian ta ser pintá como henteramente moral i obediente ne ley. Miembro di dje a deseá di ser bon ciudadano i súbdito leal. Nan a evita fayo i bicio di paganismo. Den nan bida privá nan a purba di ser beciña pacífico i amigo confiabel. Nan a wordu siñá pa no bebe burachi, ser balente i hiba un bida limpi. Den un mundo corrupto i inmoral, si nan a keda leal na nan ley, nan tabata onrado i a papia e berdad. Nan tabatin ley sexual halto: nan a respeta enlace matrimonial i bida di famía tabata puro. Cu birtud asina, nan supuestamente, no por a ser ciudadano dificultoso. Pero, pa hopi tempo nan tabata despreciá, zundrá, i odiá.”

Mescos cu e mundo di promé no a comprende Jesús, e no a comprende hende cristian i p’sei a ódianan. Siendo cu nan a nenga di adora e emperador i dios pagano, nan tabata acusá di ser ateísta. Si tabatin un catástrofe, nan tabata acusá di a haci e diosnan rabiá. Pa motibo cu nan a nenga di bai na teater inmoral of wega gladiatorial sangriente, nan tabata considerá como antisocial, asta ‘odiador dje raza humano.’ Enemigo di nan a acusa cu e “secta” cristian a kibra famía i cu p’sei tabata un peliger pe stabilidad social. Tertuliano a skirbi cu esposo pagano a prefera pa nan esposa comete adulterio en bez di nan bira cristian.

Hende cristian tabata criticá pasobra nan tabata contra aborto, cu hende a practica na tur parti ne tempo ei. Sin embargo, enemigo di nan a acusánan di a mata mucha. Nan a acusa cu nan a bebe sanger di yiu sacrificá den nan reunion. Ne mesun tempo, nan enemigo a purba di obligánan di come sanger yená, sabiendo cu esei tabata contrario cu nan concenshi. Asina, tal opositor a desmenti nan mes acusacion.​—⁠Tertuliano, Apology, capítulo 9.

Despreciá como un secta nobo

Historiador Kenneth Scott Latourette a skirbi: “Mas acusacion ainda a tene mofa di cristianismo pasobra e tabata nobo i na contraste cu edad di religion rival [hudaísmo i religion pagano griego i romano].” (A History of the Expansion of Christianity, Volumen 1, bladji 131) Na principio di siglo dos EC, historiador romano Suetonio a yama cristianismo “un supersticion nobo i malicioso.” Tertuliano a confirma cu e nomber mes di cristianismo tabata odiá i cu hende cristian tabata un secta desagradabel. Mencionando e manera cu oficial dje imperio romano a considera hende cristian di siglo dos, Robert M. Grant a skirbi: “E punto di bista básico tabata cu cristianismo tabata simplemente un religion innecesario, i posiblemente perhudicial.”​—⁠Early Christianity and Society.

Acusá di ser agresivo haciendo disípel

Den su buki Les premiers siècle de l’Eglise (E promé siglonan dje Iglesia), profesor Jean Bernardi di Sorbonne a skirbi: “[Hende cristian] tabatin cu sali i papia na tur parti i cu tur hende. Riba carretera i den stad, riba plaza público i den cas. Bonbiní of no bonbiní. Cu hende pober, i cu hende ricu cargá cu nan propiedad. Cu hende chikito i cu gobernador di provincia romano . . . Nan tabatin cu sali riba camina, borda barcu, i bai te na cabamento dje tera.”

Nan a haci esei? Ta parce cu sí. Profesor Léon Homo a skirbi cu opinion público tabata contra hende cristian di promé pa motibo di nan “trabao ardiente di haci disípel.” Profesor Latourette a bisa cu mientras hudío a perde nan celo pa haci disípel, “hende cristian tabata misionero agresivo i p’sei a instiga rencor.”

Den siglo dos EC, filósofo romano Celso a criticá e moda di predicá di hende cristian. El a bisa cu cristianismo tabata pa hende sin educacion i cu e por ‘convence solamente hende estúpido, esclabo, hende muher, i mucha chikito.’ El a acusa hende cristian di indoctrina “hende bobo,” haciendo nan “kere sin pensamento sano.” El a bisa cu nan a siña disípel nobo: “No haci pregunta; kere so.” Pero, segun Origen, Celso mes a admiti cu “no tabata hende simpel so cu e doctrina di Jesús a hiba pa nan adopta Su religion.”

Ningun ecumenismo

Cristian di promé tabata criticá també pasobra nan a bisa cu nan tabatin e berdad di e solo Dios berdadero. Nan no tabata dispuesto pa ecumenismo, esta, union cu otro religion. Latourette a skirbi: “Distinto di otro religion dje tempo ei, [hende cristian] tabata contra otro religion. . . . Na contraste cu e tolerancia basta amplio cu a caracterizá otro culto, nan a declara cu nan tabatin e berdad innengable.”

Na aña 202 EC, emperador Septimio Severo a saca un decreto tahando hende cristian di conberti hende. Sin embargo, esei no a kítanan di duna testimonio tocante nan fe. Latourette a detayá e resultado: “Ya cu el a nenga di haci compromiso cu paganismo corriente i cu e cantidad di costumber social i práctica moral dje tempo ei, [cristianismo di promé] a desaroya un unidad i un organizacion cu a hacié opone e arreglo social. E separacion mes [for di mundo] necesario pa uní cuné a duna miembro di dje un conviccion cu a bira un fuente di fortaleza contra persecucion i fuente di celo pa haci disípel.”

E relato histórico, por lo tanto, ta claro. Principalmente, hende cristian di promé, mientras cu nan a haci esfuerzo pa ser bon ciudadano i biba den paz cu tur hende, nan a nenga di bira “parti di mundo.” (Juan 15:19) Nan a mustra respet pa tur autoridad. Pero ora César a táhanan di predica, nan no tabatin alternativa, sino sigi predica. Nan a purba di biba den paz cu tur hende pero a nenga di haci compromiso cu ley moral i idolatría pagano. Pa tur esei, hende a despreciánan, a zúndranan, a ódianan, i a persigínan, manera Cristo a profetiza.​—⁠Juan 16:⁠33.

Nan separacion for di mundo a sigi? Of, cu e pasamento di tempo, esnan cu a bisa cu nan a practica cristianismo a cambia nan actitud en cuanto dje?

[Komentario na pagina 4]

“Eposicion di hende cristian a resulta den problema diario; nan a biba na rand dje arreglo social”

[Komentario na pagina 6]

“Hende a tene mofa di cristianismo pasobra e tabata nobo i na contraste cu edad di religion rival”

[Komentario na pagina 3]

Pa motibo cu hende cristian a nenga di adora emperador romano i dios pagano, nan tabata acusá di ateísmo

[Rekonosementu]

Museo della Civiltà Romana, Roma

[Plachi na página 7]

Hende a conoce cristian dje promé siglo como predicador celoso dje mensahe di Reino

[Rekonosementu di plachi na pagina 2]

Cover: Alinari/Art Resource, N.Y.