Bai na kontenido

Bai na kontenido

Kico Ta e Berdad Tocante e Rolnan di Laman Morto?

Kico Ta e Berdad Tocante e Rolnan di Laman Morto?

Kico Ta e Berdad Tocante e Rolnan di Laman Morto?

Mas cu 50 aña pasá, un piedra cu un wardadó di carné beduino a tira den un cueba a hiba na loke algun hende a yama e descubrimentu arkeológico mas grandi di siglo 20. E beduino a tende e piedra kibra un poron di klei. Ora el bai wak mas aleu, el a haña e promé rol di loke a bira conocí como e Rolnan di Laman Morto.

E ROLNAN aki tabata centro di atencion i controversia tantu den e círculo di eruditonan como den medionan di comunicacion en general. Cerca e público tin hopi confusion i malinformacion. Tin rumor ta circulá cu debí na miedu cu e rolnan ta revelá echonan cu lo debilitá e fe cristian i hudiu seriamente, tin un intento masal pa tene esakinan bon scondí. Pero pakico eigenlijk e rolnan aki ta importante? Despues di mas cu 50 aña, hende por haña sa e echonan?

Kico e Rolnan di Laman Morto Ta?

E Rolnan di Laman Morto ta antiguo manuscritonan hudiu, mayoria di nan skirbí na hebreo, algun na arameo i un par na griego. Hopi dje rol i fragmentonan aki ta mas cu 2.000 aña bieu, i ta data dje tempu promé cu Jesus a nace. Entre e promé rolnan cu nan a haña di e beduinonan tabatin shete manuscrito largu den diferente fase di deterioro. Segun cu nan a busca den mas cueba, nan a haña otro rolnan i miles di fragmento di rol. Entre e añanan 1947 pa 1956, nan a descubrí un total di 11 cueba cu tabatin rolnan aden na Qumran, cant’i laman Morto.

Ora nan a surti e rolnan i e fragmentonan, nan a conta rond di 800 manuscrito na tur. Mas o ménos un cuart, esta un poco mas cu 200 manuscrito, ta copia di porcionnan di e texto di Bijbel hebreo. Otro manuscritonan ta representá antiguo skirbimentunan hudiu no-bíblico, tantu apócrifo como seudoepigráfico. *

Algun dje rolnan cu mas a entusiasmá e eruditonan ta obranan skirbí cu anteriormente tabata desconocí. Esakinan ta incluí interpretacion di asuntunan di e ley hudiu, reglanan specífico pa e comunidad di e secta cu tabata biba na Qumran, poema i oracionnan pa usa den adoracion formal, i tambe obranan tocante fin di mundu cu ta revelá puntonan di bista tocante e cumplimentu di profecia bíblico i e último dianan. Tambe tin rolnan único di comentario bíblico, e predecesornan mas bieu dje bukinan di comentario djawendia cu ta splica textonan bíblico versículo pa versículo.

Ken A Skirbi e Rolnan di Laman Morto?

Vários método di establecé fecha di documentonan ta indicá cu e rolnan tabata sea copiá of componí entre siglo 3 P.E.C. i promé siglo E.C. Algun erudito a proponé cu podisé ta hudiunan di Jerusalem a sconde e rolnan den e cuebanan promé cu destruccion di e tempel na aña 70 E.C. Sin embargo, mayoria erudito cu a investigá e rolnan ta haña cu e punto di bista aki no ta cuadra cu e contenido di e rolnan mes. Hopi rol ta reflehá puntonan di bista i custumbernan cu a contradicí esnan di autoridadnan religioso na Jerusalem. E rolnan aki ta revelá un comunidad cu a kere cu Dios a rechasá e sacerdotenan i sirbishi n’e tempel di Jerusalem i cu Dios a considerá e adoracion di nan grupo den desierto como un sorto di substituto pa sirbishi di tempel. No ta probabel cu autoridadnan dje tempel di Jerusalem lo a sconde un coleccion cu a incluí rolnan asina.

Maske probablemente tabatin un grupo di copista na Qumran, casi sigur e creyentenan a coleccioná hopi rol na un otro caminda i a trece nan einan. Den un sentido, e Rolnan di Laman Morto ta un coleccion grandi di un biblioteca. Mescos cu cualkier biblioteca, e coleccion por incluí un gran cantidad di pensamentu, i no ta tur ta reflehá necesariamente e punto di bista religioso di su lesadónan. Sin embargo, ta mas probabel sí cu e manuscritonan di cua tin vários ehemplar ta reflehá e interes special i creencianan di e grupo.

E Residentenan di Qumran Tabata Esene?

Si e rolnan aki tabata un biblioteca di Qumran, ken tabata su residentenan? Profesor Eleazar Sukenik, kende a haña tres rol pa e Universidad Hebreo na Jerusalem na 1947, tabata e promé hende cu a proponé cu e rolnan aki a pertenecé na un comunidad di esene.

E esenenan tabata un secta hudiu cu escritornan di promé siglo, Josefo, Filo di Alehandria i Plinio e Bieu, a mencioná. E orígen exacto di e esenenan ta un asuntu di speculacion, pero ta parce cu nan a originá durante e periodo di disturbio despues di e rebelion macabeo den siglo 2 P.E.C. * Josefo a duna informacion en cuanto nan existencia durante e periodo ei ora el a splica detayadamente con nan puntonan di bista religioso tabata diferenciá for di esun di e fariseo i saduceonan. Plinio a mencioná e localidad di un comunidad di esene banda di laman Morto entre Jérico cu En-guedi.

Profesor James VanderKam, un experto di e Rolnan di Laman Morto, ta proponé cu “e esenenan cu a biba na Qumran tabata djis un parti chikitu di e movementu grandi di esene,” cu Josefo a calculá tabata na tur mas o ménos cuater mil hende. Maske e esenenan no ta pas perfectamente cu tur detaye, tog ta nan ta esnan cu ta cuadra mas cu e descripcion cu ta sali na cla for dje manuscritonan di Qumran, mas cu cualkier otro grupo hudiu conocí dje periodo ei.

Algun hende a pretendé cu cristianismo a originá na Qumran. Sin embargo, vários diferencia notabel por ser mirá entre e punto di bista religioso di e secta di Qumran i e cristiannan di promé. E manuscritonan di Qumran ta revelá regulacionnan masha severo en cuanto sabat i un preocupacion casi obsesivo cu puresa ceremonial. (Mateo 15:1-20; Lucas 6:1-11) Mésun cos por ser bisá en cuanto e isolacion dje esenenan for di sociedad, nan creencia den destino i inmortalidad di alma, i nan énfasis riba celibato i ideanan místico en cuanto participá cu angel den nan adoracion. Esaki ta mustra cu nan no tabata na armonia cu Jesus su siñansanan ni cu esnan di e cristiannan di promé.—Mateo 5:14-16; Juan 11:23, 24; Colosensenan 2:18; 1 Timoteo 4:1-3.

Ningun Asuntu di Tapa Cos, Ningun Rol Scondí

Den e añanan despues cu nan a descubrí e Rolnan di Laman Morto, nan a producí vários publicacion cu a haci posibel pa eruditonan rond mundu obtené e descubrimentunan inicial fácilmente. Pero e miles di fragmento for di un di e cuebanan, conocí como Cueba 4, tabata hopi mas problemático. Esakinan tabata den man di un tim internacional di erudito establecí na Oost Jerusalem (e tempu ei parti di Jordania) na e Museo Arkeológico di Palestina. Nan no a incluí ningun erudito hudiu of israelí den e tim aki.

E tim a bini cu un regla pa no laga ningun hende haña acceso na e rolnan sino te ora cu nan a publicá e resultadonan oficial di nan investigacionnan. Nan a tene e cantidad di erudito den e tim na un límite fiho. Ora un miembro di e tim a fayecé, nan tabata agregá un erudito nobo so na e tim pa remplas’é. P’e cantidad di trabou cu nan tabatin un tim mas grandi tabata necesario, i den algun caso, a rekerí hende cu mas conocimentu di hebreo i arameo antiguo. James VanderKam a expres’é asin’akí: “Decenas di miles di fragmento tabata muchu hopi pa ocho experto trata cuné, ni maske con capas nan tabata.”

Cu e Guera di Seis Dia na 1967, Oost Jerusalem i su rolnan a bin cai bou di hurisdiccion di Israel, i tog esei no a trece ningun cambio den e regla dje tim di investigacion dje rolnan. Segun cu publicacion dje rolnan di Cueba 4 a tarda di años pa décadanan, vários erudito a cuminsá protestá. Na 1977, profesor Geza Vermes dje Universidad di Oxford a yam’é e escándalo académico ‘par excellence’ di siglo 20. Rumor a cuminsá plama cu Iglesia Católico deliberadamente tabata scondiendo informacion dje rolnan cu lo ta devastador pa cristianismo.

Den e década di 1980, por fin nan a amplia e tim na 20 erudito. Anto na 1990, bou di direccion di su editor-hefe recien nombrá, Emanuel Tov, di e Universidad Hebreo na Jerusalem, a amplia e tim na mas cu 50 erudito. Nan a traha un schedule estricto pa publicá tur edicion científico dje rolnan cu a resta.

Na 1991, un berdadero adelanto a tuma lugá inesperadamente. Promé, nan a publicá e buki A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls (Un Edicion Preliminar dje Rolnan di Laman Morto No-Publicá). Basá riba un copia dje concordancia dje tim nan a hinca esaki den otro cu yudansa di computer. Despues, e Biblioteca di Huntington na San Marino, California, a anunciá cu cualkier erudito lo por obtené henter e set di potret di e rolnan. No a dura mashá cu nan a publicá e buki A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls (Un Reproduccion dje Rolnan di Laman Morto) i a bira mas fácil pa haña acceso n’e potretnan di rolnan cu anteriormente no a ser publicá.

Pues durante e último década, tur Rol di Laman Morto tabata disponibel pa ser examiná. E investigacion ta revelá cu no tabatin ningun tapamentu di cos; ningun rol scondí. Ta awor numa cu nan ta publicá e edicionnan final oficial di e rolnan, un análisis completo por cuminsá. Un generacion nobo di experto riba tereno dje Rolnan di Laman Morto a nace. Pero ki nificacion e investigacion aki tin pa studiantenan di Bijbel?

[Nota]

^ par. 6 Tantu e bukinan apócrifo (literalmente, “scondí”) como esnan seudoepigráfico (literalmente, “scrituranan falsamente reconocé”) ta obranan hudiu skirbí cu ta data for di siglo 3 P.E.C. te cu promé siglo E.C. Iglesia Católico Romano ta aceptá e bukinan apócrifo como parti di e cánon bíblico inspirá, pero e hudiunan i e protestantnan ta rechasá nan. E bukinan seudoepigráfico hopi bes ta den forma di detayenan adicional dje relatonan bíblico, skirbí na nomber di algun personahe bíblico famoso.

^ par. 13 Mira e artículo “Ken Tabata e Macabeonan?” den E Toren di Vigilancia di 15 di november 1998, página 21-4.

[Plachi na página 3]

Esakinan ta algun dje cuebanan cerca di laman Morto den cua nan a haña rolnan bieu

[Plachi na página 3]

Fragmento di rol: Página 3, 4 i 6: Cortesia di Israel Antiquities Authority

[Rekonosementu pa Potrèt na página 5]

Cortesia di Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem