Bai na kontenido

Bai na kontenido

E Lucha pa Produsí un Beibel na Griego Moderno

E Lucha pa Produsí un Beibel na Griego Moderno

E Lucha pa Produsí un Beibel na Griego Moderno

Lo bo keda sorprendí pa sa ku nèt na Gresia, e pais ku hende sa yama e kuna di libertat di pensamentu, e proseso pa tradusí Beibel n’e idioma ku e pueblo komun por a komprondé tabata e punto sentral di un lucha largu i duru. Pero ken lo tabata kontra pa produsí un Beibel na idioma griego ku ta fásil pa hende komprondé? Pakiko un hende lo kier para e proyekto ei?

UN PERSONA lo por pensa ku hende di abla griego ta privilegiá, pasobra un gran parti di e Skritura Santu tabata skirbí originalmente na nan idioma. Sin embargo, griego moderno ta hopi diferente for di e griego di e tradukshon di e Skritura Hebreo den Septuaginta i esun di e Skritura Griego Kristian. Echo ta ku durante e último seis siglo, mayoria hende di abla griego a ripará ku e griego di Beibel ta mes difísil pa komprondé ku un idioma stranhero. A bini otro palabranan na lugá di e palabranan bieu, i e vokabulario, e gramátika i struktura di frasenan tambe a kambia.

Un kolekshon di manuskritonan griego ku ta data for di añanan 200 pa añanan 1.500 di nos era ta duna prueba ku tabatin intentonan pa tradusí e Septuaginta den un vershon mas resien di griego. Den siglo 3, Gregorio, obispu di Neocaesarea (di rònt di aña 213 pa mas o ménos 270 di nos era), a tradusí e buki di Eklesiástes for di e Septuaginta na un griego mas simpel. Den siglo 11, un hudiu ku yama Tobias ben Eliezer ku tabata biba na Masedonia a tradusí porshonnan di e Pentateuko for di Septuaginta den griego komun ku hende tabata papia. El a usa asta lèternan hebreo pa benefisiá e hudiunan di Masedonia ku por a papia griego so, pero ku tabata lesa e teksto na hebreo. Na aña 1547, nan a publiká un Pentateuko kompleto den e forma ei na Konstantinopla.

Un Rayo di Lus Meimei di Skuridat

Despues ku e áreanan di abla griego den e imperio bizantino a bin kai bou di kontròl di e ottomannan den siglo 15, mayoria hende di e pueblo a keda sin haña edukashon. Maske Iglesia Òrtodòks tabatin hopi privilegio bou di e Imperio Ottoman, el a neglishá su tou i a pèrmití ku nan a bira un pueblo pober i sin edukashon. E eskritor griego, Thomas Spelios, a komentá: “E meta prinsipal di Iglesia Òrtodòks i su sistema edukashonal tabata pa protehá su miembronan kontra invashon di ideanan islam i katóliko romano. Esei a pone ku edukashon den idioma griego a stagna un poko.” Den e ambiente di desesperashon ei, personanan ku ta stima Beibel a sinti ku e pueblo deprimí mester haña alivio i konsuelo for di e buki di Beibel di Salmonan. For di 1543 te ku 1835, tabatin 18 tradukshon di Salmonan na e griego ku hende tabata papia.

Maximus Callipolites, un mònik griego di Callipolis, a realisá e promé tradukshon na griego di e Skritura Griego Kristian, i esaki a keda kompletá na 1630. Esaki a tuma lugá bou di direkshon i ouspisio di Sirilio Lukaris, patriarka di Konstantinopla kende posiblemente lo kier a reformá Iglesia Òrtodòks. Sin embargo, den iglesia mes Lukaris tabatin oponentenan ku tabata kontra tur intento pa reformá iglesia òf pa tradusí Beibel den e idioma di pueblo. * P’esei, nan a hork’é komo traidó. Pero tòg, mas o ménos 1.500 ehemplar di e tradukshon di Maximus a ser imprimí na 1638. Un 34 aña despues dje tradukshon aki un sinodo (kuerpo konsehero di iglesia) òrtodòks na Yerúsalèm a deklará ku “no ta ken ku ta por lesa [e Skritura], sino solamente esnan ku ta meditá profundamente riba kosnan spiritual despues ku nan a hasi un investigashon adekuá.” Esaki a nifiká ku ta klero eduká so tabatin mag di lesa e Skritura.

Na 1703, Seraphim, un mònik griego di e isla Lesbos, a purba publiká un revishon di e tradukshon di Maximus na Lònden. Ora ku gobièrnu ingles a keda sin dun’é e yudansa finansiero ku nan a primintié, e mes a paga e gastunan di imprenta pa e edishon ei. Den un prólogo skèrpi Seraphim a enfatisá ku “tur kristian deboto” mester lesa Beibel. Tambe el a akusá kleronan di iglesia di alto rango ku “nan kier tapa nan mal echonan dor di tene e pueblo den ignoransia.” Manera por a spera, su oponentenan òrtodòks a laga arest’é na Rusia i mand’é den eksilio na Siberia kaminda el a muri na 1735.

Papiando di e hamber spiritual feros ku e hendenan di abla griego tabatin e tempu ei, un klero griego a bisa lo siguiente relashoná ku un revishon mas despues di e tradukshon di Maximus: “E griegonan i otro hendenan a risibí e Skritura Santu aki ku amor i anhelo. I nan a les’é. Nan a sinti kon nan doló a fria, i nan fe den Dios . . . a bira mas fuerte.” Sin embargo, e lidernan spiritual tabatin miedu ku si e pueblo kuminsá komprondé Beibel, nan lo a desenmaskará e kreensia i aktonan no bíbliko di e kleronan. P’esei, na 1823 i despues na 1836, e patriarka di Konstantinopla a saka un dekreto pa kima tur e Beibelnan ei.

Un Traduktor ku Kurashi

Den e ambiente aki di oposishon feros di un banda i di anhelo sinsero pa konosementu di Beibel di otro banda, a surgi un figura prominente ku lo a hunga un papel importante den tradukshon di Beibel na griego moderno. E persona balente aki tabata Neofitos Vamvas, un ilustre lingwista i famoso eksperto di Beibel. Hende en general a konsider’é komo un di e “Maestronan di e Nashon.”

Vamvas a mira klaramente ku ta Iglesia Òrtodòks tabata responsabel p’e falta di konosementu spiritual ku a eksistí den e pueblo. E tabatin e konvikshon firme ku mester a tradusí Beibel na e idioma griego di tur dia pa lanta e pueblo for di soño spiritual. Na 1831, ku yudansa di otro ekspertonan, el a kuminsá tradusí Beibel na griego akadémiko. Su tradukshon kompletu a ser publiká na 1850. Dor ku lo e no a haña sosten di Iglesia Griego Òrtodòks, el a traha huntu ku Sosiedat Bíbliko Britániko i Stranhero (BFBS) pa publiká i distribuí su tradukshon. Iglesia a yam’é “un protestant,” i no a dura mashá ku nan a kuminsá konsider’é komo un paria, un persona ekspulsá for di e religion.

Dor ku e tradukshon di Vamvas a pega estrechamente na King James Version, el tuma over e defisiensianan di e vershon ei pasobra e tempu ei nan no tabatin masha konosementu bíbliko ni lingwístiko. Sin embargo, pa hopi aña esei tabata e vershon di Beibel na griego mas aktualisá ku hende tabatin na nan disposishon. Algu interesante ta ku e nòmber di Dios ta aparesé kuater bes den dje komo “Ieová.”—Génesis 22:14; Éksodo 6:3; 17:15; Huesnan 6:24.

Kon hende en general a reakshoná riba e vershon di Beibel aki i e otronan ku ta fásil pa komprondé? Simplemente asombroso! Ora ku un representante di BFBS a para den un boto pa bende Beibel na un dje islanan griego, tabatin asina hopi boto yen di mucha ku a bin buska [Beibel], ku el a hañ’é obligá ta . . . duna e kapitan òrdu pa bai for di einan sino tur su stòk di Beibel lo a kaba na un solo sitio! Pero e opositornan no a para ketu.

Pastornan òrtodòks a spièrta e pueblo pa no aseptá e tradukshonnan ei. Den e stat di Aténas por ehèmpel, nan a konfiská e Beibelnan. Na 1833, e obispu òrtodòks di Kreta a duna òrdu pa kima e “Tèstamèntnan Nobo” ku el a deskubrí den un monasterio. Un pastor a skonde un ehemplar, i e hendenan den e pueblonan den besindario a skonde nan ehemplarnan te ora ku e obispu a bandoná e isla.

Un par di aña despues e Sinodo Santu di Iglesia Griego Òrtodòks a prohibí e tradukshon di Beibel di Vamvas riba e isla Corfu. Tabata prohibí pa bend’é i nan a kima e ehemplarnan eksistente. E furia di kleronan lokal a pone ku hende a kima Beibel riba e islanan Chios, Síros i Mykonos. Pero mas sensura riba tradukshon di Beibel tabata na kaminda.

Un Reina Ta Mustra Interes den Beibel

Durante e añanan di 1870, Reina Olga di Gresia a realisá ku ainda e pueblo griego en general tabatin masha poko konosementu di Beibel. El a pensa ku e Skritura lo a stimulá i konsolá e pueblo. P’esei el a hasi esfuerso pa laga tradusí Beibel den un idioma mas simpel ku esun di e vershon di Vamvas.

Inofisialmente, e arsobispu di Aténas i kabesante di e Santu Sinodo di Prokopios a animá e reina den e proyekto aki. Sin embargo, ora e reina a akudí na e Santu Sinodo pa aprobashon ofisial, nan no a dun’é pèrmit. No opstante, el a sigui persistí i a bolbe hasi un petishon ku a bolbe ser rechasá na 1899. El a ignorá e desaprobashon aki i a disidí di saka sèn for di su mes saku i paga pa publiká un kantidat limitá di Beibel. El a logra esaki na 1900.

Opositornan Intransigente

Na 1901, The Acropolis, un korant prominente di Aténas, a publiká e Evangelio di Mateo tradusí na griego demótiko (griego moderno basá riba e manera ku hende ta papia), tradusí dor di Alexander Pallis, un traduktor ku tabata biba na Liverpool, Inglatera. Ta parse ku Pallis i su koleganan kier a ‘eduká e griegonan’ i “yuda e nashon rekobrá” di deterioro.

Studiantenan di teologia òrtodòks i nan profèsernan a yama e tradukshon aki “un bofon di e nashon su relikia religioso di mas balioso,” un sakrilegio di e Santu Skritura. Patriarka Joakim III di Konstantinopla a saka un dokumento ku a desaprobá e tradukshon aki. E kontroversia a haña un toke polítiko, i gruponan polítiko den konflikto ku otro a hasi mal uso di dje.

Algun korant na Aténas ku tabatin hopi influensia a kuminsá ataká e tradukshon di Pallis i a yama esnan ku ta tras di e tradukshon aki “ateista,” “traidó,” i “agentenan di podernan stranhero” ku ta determiná pa kibra e sosiedat griego. Bou di instigashon di miembronan ultra konservativo di Iglesia Griego Òrtodòks, studiantenan a tene demostrashonnan na Aténas di dia 5 te ku 8 di novèmber 1901. Nan a ataká e ofisinanan di The Acropolis, marcha kontra palasio, tuma e Universidat di Aténas over i a eksigí pa e gobièrnu renunsiá. Na kulminashon di e demostrashonnan, ocho hende a muri den konfrontashonnan ku e ehérsito. E siguiente dia e rei a eksigí pa Arsobispu Prokopios tuma su retiro, i dos dia despues henter gabinete a tuma nan retiro.

Un luna despues e studiantenan a bolbe tene demostrashon i públikamente nan a kima un ehemplar di e tradukshon di Pallis. Nan a saka un resolushon ku ta prohibí sirkulashon di e tradukshon aki i a pidi pa duna kastigu severo na kualkier persona ku hasi intento pa sirkul’é den futuro. Esaki a sirbi komo un motibu pa prohibí uso di kualkier vershon di Beibel na griego moderno. Kos tabata pinta hopi skur!

“E Palabra di SEÑOR Ta Permanesé pa Semper”

Na 1924 a anulá e prohibishon pa usa Beibel na griego moderno. For di e tempu ei Iglesia Griego Òrtodòks a sufri derota aplastante den su esfuersonan pa stroba hende di haña Beibel. Miéntras tantu, Testigunan di Yehova a hiba delantera na Gresia den siña hende loke Beibel ta bisa meskos ku nan ta hasi den hopi otro pais. Desde 1905, nan a usa e tradukshon di Vamvas pa yuda míles di hende di abla griego konosé e bèrdat di Beibel.

Atraves di añanan hopi eksperto i profèser a hasi esfuersonan elogiabel pa produsí un Beibel na griego moderno. Awendia tin rònt di 30 tradukshon kompleto òf parsial di Beibel, ku e persona komun di abla griego por lesa. Un berdadero hoya entre nan ta e vershon di e Tradukshon di Mundu Nobo dje Santu Skritura, publiká na 1997 pa benefisio di 16 mion hende rònt mundu ku ta papia idioma griego. E tradukshon aki, produsí dor di Testigunan di Yehova, ta presentá e Palabra di Dios na un manera fásil pa lesa i komprondé, i e ta pega fielmente na e teksto original.

E lucha pa un Beibel na griego moderno ta ilustrá un echo importante. E ta mustra bon kla ku apesar di e esfuersonan hostil di hende, “e palabra di SEÑOR ta permanesé pa semper.”—1 Pedro 1:25.

[Nota]

^ par. 7 Pa mas informashon tokante Sirilio Lukaris, mira E Toren di Vigilansia di 15 di febrüari 2000, página 26-9.

[Plachi na página 27]

Sirilio Lukaris a dirigí e promé tradukshon griego di henter e Skritura Griego Kristian na 1630

[Rekonosementu]

Bib. Publ. Univ. de Genève

[Plachi na página 28]

Algun tradukshon den idioma griego ku hende ta papia: Salmonan imprimí na: (1) 1828 dor di Ilarion, (2) 1832 dor di Vamvas, (3) 1643 dor di Julianus. “Testament Bieu” imprimí na: (4) 1840 dor di Vamvas

Reina Olga

[Rekonosementu]

Beibelnan: Libreria Nashonal di Gresia; Reina Olga: Culver Plachinan

[Rekonosementu pa Potrèt na página 26]

Papiro: Reprodusí ku e pèrmit bondadoso di The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin

[Rekonosementu pa Potrèt na página 29]

Papiro: Reprodusí ku pèrmit bondadoso di The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin