Bai na kontenido

Bai na kontenido

Políglota Complutense—Un Hèrmènt Importante den Historia di Tradukshon

Políglota Complutense—Un Hèrmènt Importante den Historia di Tradukshon

Políglota Complutense​—Un Hèrmènt Importante den Historia di Tradukshon

RÒNT di aña 1455, tabatin un kambio dramátiko den publikashon di Beibel. Johannes Gutenberg a usa un mashin di imprenta pa produsí e promé Beibel imprimí via e sistema di malchi di lèter ahustabel. Porfin a kibra e kadenanan ku tabatin distribushon di Beibel mará na un kantidat limitá di dokumento skirbí na man. Porfin, hende por a produsí Beibel na gran kantidat i na un kosto relativamente abou. No a dura hopi ku Beibel a bira e buki mas plamá na mundu.

E Beibel di Gutenberg tabata na latin. Pero poko despues, na Europa ekspertonan riba tereno di Beibel a realisá ku nan tabatin mester di un teksto konfiabel di Beibel na su idiomanan original: hebreo ku griego. Iglesia Katóliko a konsiderá e Vulgata na latin komo e úniko vershon aseptabel di Beibel, sin embargo e vershon ei tabatin dos desbentaha grandi. Mayoria hende di siglo 16 no tabata sa latin. Ademas, durante un periodo di mas ku mil aña, esnan ku a kopia e teksto di Vulgata a hasi un kantidat grandi di eror.

Tantu traduktornan komo ekspertonan tabatin mester di un Beibel na e idiomanan original, i tambe un mihó tradukshon na latin. Na aña 1502, kardinal Jiménez de Cisneros, un konsehero polítiko i spiritual di Reina Isabel I di Spaña, a disidí di satisfasé nan nesesidat ku un solo publikashon. E hèrmènt importante aki den historia di tradukshon a bira konosí komo e Políglota Complutense. Cisneros su intenshon tabata pa produsí un políglota, es desir, un Beibel multilingwe ku a kontené e mihó teksto na hebreo, griego i latin, huntu ku algun pasashi na arameo. Ainda imprenta tabata den su etapa di infansia, pues esaki tambe lo a resultá un logro signifikante den e arte di imprenta.

Cisneros a kuminsá ku su tarea formidabel dor di kumpra antiguo manuskritonan hebreo, lokual Spaña tabatin na granèl. Tambe el a kolekshoná vários manuskrito griego i latin. Esakinan lo a perkurá e base pa e teksto políglota. Cisneros a enkargá e trabou mes di kompilá na un tim di eksperto ku el a organisá na e Universidat di Alcalá de Henares, ku nèt nan a kaba di funda na Spaña. Un di e ekspertonan ku el a pidi pa forma parti di e tim tabata e famoso lingwista Erasmus di Rotterdam, pero esaki a nenga e invitashon.

E ekspertonan a tuma 10 aña pa kompilá e obra monumental aki, i despues di esei a dura un kuater aña mas pa por a imprimié. Tabatin masha hopi difikultat tékniko, ya ku imprentanan na Spaña no tabatin malchi di e tipo di lèternan di idioma hebreo, griego ni arameo. Pues, Cisneros a buska e servisionan di un gran imprimidó spañó, Arnaldo Guillermo Brocario, pa e traha malchi di e lèternan di e idiomanan aki. Finalmente, na aña 1514 e imprimidónan a kuminsá ku e produkshon di Beibel. Nan a kompletá e seis volúmennan dia 10 di yüli 1517, apénas kuater luna promé ku e kardinal a muri. Nan a publiká alrededor di seishen ehemplar di e obra kompletu, i un kontradikshon grandi ta ku esaki a sosodé nèt na momentu ku e Inkisishon spañó tabata na su punto máksimo. *

Layout di e Políglota

Kada página di e Políglota ta duna un abundansia di informashon. Den e kuater volúmennan ku ta forma e Skritura Hebreo, bo ta haña e teksto di Vulgata meimei riba kada página; e teksto hebreo ta den e kolumna te na punta; e teksto griego, huntu ku un tradukshon na latin di kada liña ta forma e kolumna di paden. Den e márgennan bo ta haña rais di hopi palabra hebreo. I na e parti abou di kada página ku ta korespondé ku e Pentateuko, e editornan a inkluí tambe e Targum di Onkelos (un parafrase na arameo di e promé sinku bukinan di Beibel) huntu ku un tradukshon na latin.

E di sinku volúmen di e Políglota a kontené e Skritura Griego den dos kolumna. Un kolumna a presentá e teksto griego, i e otro kolumna, su ekivalente na latin for di Vulgata. Nan a mustra e relashon entre e tekstonan di ámbos idioma mediante lèternan chikí ku a dirigí e lektor na e palabra ekivalente den kada kolumna. E teksto griego di e Políglota tabata e promé buki kompletu di e Skritura Griego (òf, “Tèstamènt Nobo”) ku nan a yega di imprimí, siguí djis despues pa un edishon prepará dor di Erasmus.

E ekspertonan tabata asina kuidadoso den kontrolá e teksto di e di sinku volúmen, ku e tabatin solamente 50 eror di imprenta. Debí na e trabou asina kuidadoso di e ekspertonan aki, krítikonan moderno ta konsiderá e di sinku volúmen superior na e famoso teksto griego di Erasmus. E lèternan elegante di griego a igualá e beyesa simpel di manuskritonan mas bieu ku a usa e tipo di lèter kapital ku nan ta yama unsial. R. Proctor ta bisa den su buki The Printing of Greek in the Fifteenth Century (Imprenta di Griego den Siglo 15): “Ta Spaña tin e onor di a produsí komo su promé tipo di lèter griego, loke indudablemente ta e malchi di lèter griego di mas bunita hamas produsí.”

E di seis volúmen di e Políglota a kontené vários yudansa pa studia Beibel: un dikshonario hebreo i arameo, un interpretashon di nòmbernan griego, hebreo i arameo, un splikashon di gramátika hebreo, i un indèks na latin pa e dikshonario hebreo-arameo. Nada straño ku hende a aklamá e Políglota Complutense komo un “monumento di arte tipográfiko i di siensia bíbliko.”

Cisneros su intenshon tabata pa e obra aki ‘rebibá e interes pa studia e skrituranan.’ Pero e no tabata ke hasi Beibel disponibel pa públiko en general. E tabata di opinion ku “e Palabra di Dios mester ta kuidadosamente skondí den misterionan diskreto, leu for di alkanse di e hòmber komun.” Tambe el a opiná ku “e Skritura mester keda restringí na e tres idiomanan di antigwedat ku Dios a permití riba e inskripshon skirbí riba kabes di su Yu krusifiká.” * Pa e motibu aki, e Políglota Complutense no a inkluí nada tradusí na spañó.

Vulgata Kompará ku e Idiomanan Original

E layout di e Políglota a produsí algun desakuerdo entre e ekspertonan enbolbí. E famoso eksperto spañó Antonio de Nebrija * tabata responsabel pa revisá e teksto di Vulgata ku lo a sali den e Beibel Políglota. Ounke Iglesia Katóliko a konsiderá e Vulgata di Jerónimo komo e úniko vershon outorisá, Nebrija a mira ku tabata nesesario pa kompará e Vulgata ku e tekstonan original na hebreo, arameo i griego. E kier a korigí e erornan bisto ku a bira parti di e ehemplarnan eksistente di Vulgata.

Pa resolvé kualke diskrepansia entre Vulgata i e idiomanan original, Nebrija a urgi Cisneros: “Sende un biaha mas e dos antorchanan pagá di nos religion, esta, e idiomanan hebreo i griego. Rekompensá esnan ku dediká nan mes na e tarea aki.” Tambe el a hasi e siguiente sugerensia: “Kada biaha ku aparesé un variashon den e manuskritonan latin di e Tèstamènt Nobo, nos mester bai bèk na e manuskritonan griego. Kada biaha ku tin un desakuerdo entre vários manuskrito latin òf entre manuskritonan latin i griego di e Tèstamènt Bieu, nos mester buska kiko ta mas eksakto den e fuente hebreo outéntiko.”

Kon Cisneros a reakshoná? Den su prólogo di e Beibel Políglota, Cisneros a deklará bon kla kiko e tabata pensa. “Nos a pone e tradukshon latin di Jerónimo bendishoná entre esun di e Snoa [e teksto hebreo] i esun di e Iglesia Oriental [e teksto griego], meskos ku e ladronnan tabata kologá, un na kada banda di Hesus, kende a representá e Iglesia [Katóliko] Romano òf Latin.” Pues, Cisneros no a permití Nebrija korigí e Vulgata di akuerdo ku e teksto di e idiomanan original. Finalmente, Nebrija a preferá di bandoná e proyekto, i no pone su nòmber bou di un revishon defisiente.

Comma Johanneum

Ounke e Beibel Políglota di Alcalá de Henares a resultá di ta un avanse enorme den produkshon di un teksto refiná na e idiomanan original di Beibel, de bes en kuando tradishon a prevalesé riba konosementu. E editornan a duna asina tantu balor na Vulgata ku na vários okashon nan a sinti nan mes obligá na korigí e teksto griego di e “Tèstamènt Nobo” pa hasi sigur ku e ta korespondé ku esun latin en bes di hasi nèt lo kontrario. Un ehèmpel di esaki ta e famoso versíkulo falsifiká konosí komo comma Johanneum. * Ningun di e manuskritonan griego di mas promé tabatin e frase aki, ku evidentemente a ser inkluí vários siglo despues ku Juan a skirbi su karta; tampoko e ta den e manuskritonan mas bieu di Vulgata. P’esei Erasmus a eliminá e agregashon aki for di su “Tèstamènt Nobo” na griego.

E editornan di e Políglota no tabata dispuesto pa kita un versíkulo ku pa siglonan tabata un parti tradishonal di Vulgata. Pues, nan a keda ku e versíkulo falsu i a disidí di tradusié i hink’é den e teksto griego ya asina e dos kolumnanan por a kuadra ku otro.

Un Base pa Tradukshonnan Nobo di Beibel

E balor di e Políglota Complutense no ta simplemente pasobra el a kontené e promé edishon imprimí di tantu e Skritura Griego kompletu komo di e Septuaginta. Meskos ku e “Tèstamènt Nobo” na griego di Erasmus a bira e Teksto Generalmente Aseptá di e Skritura Griego (e base pa hopi tradukshon na otro idioma), e teksto hebreo di e Políglota a perkurá un teksto maestro pa e Skritura Hebreo-Arameo. * William Tyndale a usa e Políglota aki komo e teksto hebreo básiko pa tradusí su Beibel na ingles.

Pues, e obra eskolástiko di e tim ku a produsí e Políglota Complutense a hunga un papel masha importante den e progreso di konosementu di e Skritura. Nan a publik’é na un tempu ku un kresiente interes den Beibel rònt Europa a stimulá hende pa tradusié na e idiomanan komun di pueblo. Políglota a resultá di ta un paso mas den un seri di inisiativa ku a kontribuí na refinashon i konserbashon di e teksto griego i hebreo. Tur esaki ta na armonia ku e propósito divino pa e dichonan refiná di Yehova, ‘e palabra di nos Dios, permanesé pa semper.’—Salmo 18:30; Isaias 40:8; 1 Pedro 1:25.

[Nota]

^ par. 6 Nan a imprimí seishen ehemplar riba papel, i seis ehemplar riba pèrkamènt. Na aña 1984 nan a imprimí un edishon limitá ku a parse esnan original.

^ par. 12 Hebreo, griego i latin.—Juan 19:20.

^ par. 14 Nebrija ta ser konsiderá komo e pionero di humanistanan spañó (eruditonan liberal). Na aña 1492 el a publiká e promé Gramática castellana (Gramátika di Idioma Kasteyano). Tres aña despues el a disidí di dediká e restu di su bida na investigá e Santu Skritura.

^ par. 18 Den algun tradukshon di Beibel kaminda 1 Juan 5:7 originalmente ta bisa ku “tin tres ku ta duna testimonio,” nan a agregá e palabranan falsu: “den shelu, e Tata, e Palabra, i e Spiritu Santu; e tresnan aki ta unu.”

^ par. 21 Pa un relato tokante e obra di Erasmus, wak E Toren di Vigilansia na spañó di 1 di febrüari 1983, página 8-11.

[Plachi na página 29]

Kardinal Jiménez de Cisneros

[Rekonosementu]

Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid

[Plachi na página 30]

Antonio de Nebrija

[Rekonosementu]

Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid

[Rekonosementu pa Potrèt na página 28]

Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid