Bai na kontenido

Bai na kontenido

“Nan A Nabegá Bai Cyprus”

“Nan A Nabegá Bai Cyprus”

“Nan A Nabegá Bai Cyprus”

ASINA e buki di Echonan ta kuminsá su relato tokante e eksperensianan di e misioneronan kristian Pablo, Barnabas i Juan Marko, tempu ku nan a bishitá Cyprus (Chipre) rònt di aña 47 di nos era. (Echonan 13:4) E tempu ei, meskos ku awor, Cyprus tabatin un posishon sumamente stratégiko den e parti ost di Mediteráneo.

E romanonan tabatin masha gana di haña e isla, i el a bin kai bou di nan dominio na aña 58 promé ku nos era. Promé ku esei, Cyprus tabatin un historia hopi emoshonante. E tabata bou di okupashon di Fenisia, Gresia, Asiria, Pèrsia i Egipto. Den Edat Medio, el a wòrdu okupá pa e guereronan di e Krusadanan, pa e frankonan i pa e pueblo di Venesia, siguí pa e turkonan. Na aña 1914 e británikonan a tuma e isla over i a gobern’é te ora el a bira independiente na aña 1960.

Awendia ta turismo ta Cyprus su fuente prinsipal di entrada, pero den tempu di Pablo, e isla tabata riku na rekursonan natural, lokual e romanonan a probechá di dje pa yena e kaha di Roma. Hende a deskubrí koper for di prinsipio di e isla su historia, i ta ser kalkulá ku pa final di e periodo romano, nan a saka 250.000 tonelada di koper. Sin embargo, e industria ei a kaba ku gran parti di e selvanan di e isla ku nan a usa pa e proseso di refinashon. Pa ora Pablo a yega e isla ya un parti grandi di su selvanan a disparsé.

Cyprus bou di e Romanonan

Segun Encyclopædia Britannica, Julio Cesar a duna Cyprus na Egipto i, despues di dje, Marko Antonio a hasi meskos. Sin embargo, bou di Emperador Ougusto, e isla a bolbe bèk den man di Roma i a ser goberná pa un prokónsul—presis manera Lukas, e eskritor di Echonan, ta menshoná. E prokónsul tabatin ku rindi kuenta direktamente na Roma. Sergio Paulo tabata prokónsul ora ku Pablo a prediká einan.—Echonan 13:7.

Pax Romana, e pas internashonal imponé pa Roma, a stimulá ekspanshon di e mina- i industrianan di Cyprus, lokual a trese prosperidat den komersio. Dos kos mas ku a produsí entrada adishonal tabata e presensia di e legionnan romano i e peregrinonan ku tabata basha bini na e isla pa onra Afrodita, e diosa protektor di e isla. Konsekuentemente, nan a konstruí kamindanan nobo, hafnan i edifisionan públiko ku adornonan masha elaborá. Nan a mantené griego komo e idioma ofisial. I hopi hende tabata adorá e emperador romano, i tambe Afrodita, Apolos i Zeus. E hendenan tabata biba den prosperidat i a gosa di un bida sosial i kultural riku.

Esaki tabata e ambiente ku Pablo a topa segun ku el biaha dor di Cyprus i a siña hende tokante Kristu. Sin embargo, kristianismo a keda introdusí na Cyprus promé ku Pablo a yega einan. E relato di Echonan ta konta nos ku despues ku nan a mata e promé mártir kristian, Esteban, algun di e promé kristiannan a hui bai Cyprus. (Echonan 11:9) Barnabas, kompañero di Pablo, a nase na Cyprus, i ya ku e tabata konosé e isla bon, sin duda el a fungi komo un ekselente guia pa Pablo durante e kampaña di predikashon aki.—Echonan 4:36; 13:2.

Repasando Pablo Su Biahe na Cyprus

No ta fásil pa rekonstruí Pablo su biahe na Cyprus. Sin embargo, arkeólogonan tin un idea basta kla di e ekselente struktura di karetera di e periodo romano. Debí na e rasgonan geográfiko di e isla, asta e kareteranan moderno djawe por lo general tin ku sigui e mesun rutanan ku e promé misioneronan probablemente a tuma.

Pablo, Barnabas i Juan Marko a nabegá for di Seleusia bai na e haf di Salamina. Dikon nan a bai Salamina, miéntras ku e kapital i haf prinsipal tabata Pafos? Pa kuminsá, Salamina tabata situá na e kosta ost, 200 kilometer so for di Seleusia, ku tabata na e kontinente. Ounke ta e romanonan a hasi Pafos e kapital na lugá di Salamina, tòg Salamina a keda e sentro kultural, edukashonal i komersial di e isla. Salamina tabatin un komunidat grandi di hudiu, i e misioneronan a kuminsá “proklamá e palabra di Dios den e snoanan di e hudiunan.”—Echonan 13:5.

Awe, tur loke a resta di Salamina ta ruina. Pero asina mes deskubrimentunan arkeológiko ta duna testimonio di e gloria i rikesa ku e stat ei tabatin un tempu. E plasa di merkado, ku tabata e sentro di bida polítiko i religioso, tin e fama di ta probablemente e agora—òf plasa romano—di mas grandi ku nan a yega di koba saka den e region di Mediteráneo. Su ruinanan, ku ta data for di tempu di Cesar Ougusto, a revelá flurnan di mozaïk ku diseñonan masha elaborá, gimnasionan i un sistema impreshonante di bañonan públiko, un stadion i anfiteater, grafnan magnífiko i un teater grandi ku por a duna asiento na 15.000 hende! Djis pegá tin e ruinanan di un tèmpel mahestuoso di Zeus.

Pero Zeus no por a evitá temblor di destrosá e stat. Un temblor grandi na aña 15 promé ku nos era a destruí gran parti di Salamina, ounke despues Ougusto a laga rekonstruyé. Na aña 77 di nos era, un temblor a bolbe destruí e stat, i nan a bolbe rekonstruyé. Den siglo 4, un seri di temblor a destrosá Salamina, i nunka mas el a alkansá e gloria ku e tabatin. Pa Edat Medio, su haf a yena ku lodo i nan a bandon’é.

Beibel no ta bisa kon e hendenan di Salamina a reakshoná riba Pablo su predikashon. Pero Pablo tabatin ku prediká na otro komunidatnan tambe. Saliendo for di Salamina, e misioneronan por a skohe entre tres ruta prinsipal: unu rumbo pa kosta nort, krusando e serunan di Kyrenia; tabatin un ruta den direkshon wèst atraves di e yanura di Mesaoria i ku lo a krusa e parti prinsipal di e isla; i un di tres ruta ku a sigui e kosta zùit.

Segun tradishon, Pablo a sigui e di tres ruta. Esei ta pasa dor di kunukunan fértil di un tera kòrá úniko. Un 50 kilometer den direkshon zùitwèst, e ruta ta yega serka di e stat Larnaka promé ku e bira pa nort den direkshon di interior di e isla.

“Dor di Henter e Isla”

Poko despues e karetera ta yega na e antiguo stat Ledra. Awe bo ta haña konstruí riba e sitio aki e kapital aktual, Nikosia. No a resta ningun evidensia di e antiguo stat. Ounke sí paden di e murayanan venesiano di siglo 16 ku ta rondoná e sentro di Nikosia, tin un kaya smal pero drùk ku yama Kaya Ledra. Nos no sa si Pablo a biaha pa Ledra. Beibel simplemente ta bisa nos ku nan “a pasa dor di henter e isla.” (Echonan 13:6) The Wycliffe Historical Geography of Bible Lands (Wycliffe Su Geografia Históriko di Paisnan di Beibel) ta bisa ku “probablemente esaki ta nifiká [ku nan a hasi] un rekorido basta kompletu di e komunidatnan hudiu na Cyprus.”

Pablo definitivamente tabata interesá den alkansá mas tantu hende posibel na Cyprus. Pues, kisas for di Ledra el a kohe kabes pa zùit i pasa dor di Amathus i Kourion—dos stat kosmopolitano grandi ku poblashonnan próspero.

Kourion tabata situá hopi haltu for di laman riba barankanan ku tabata baha kasi stret bai na e playanan abou. E magnífiko stat griego-romano aki a ser asotá pa e mesun temblor ku a destruí Salamina na aña 77 di nos era. Tin ruinanan di un tèmpel dediká na Apolos ku ta data for di aña 100 di nos era. E stadion por a karga 6.000 espektador. Bo por mira ku hopi hende na Kourion tabatin un estilo di bida luhoso na e mozaïknan bunita ku ta dekorá e flurnan di asta vilanan privá.

Rumbo pa Pafos

For di Kourion e ruta di bunita paisahe ta sigui den direkshon wèst i ta pasa dor di un region ku ta produsí biña. Despues e kaminda ta subi pokopoko te ora ku, inesperadamente, bo ta haña un bahada steil ku hopi bògt dor di e barankanan, i e ta sigui te ora bo yega abou na e playanan di piedra chikí. Segun mitologia griego, ta na e lugá aki e diosa Afrodita a sali komo resien nasí for di laman.

Afrodita tabata e diosa mas popular di e diosnan griego na Cyprus i te ku siglo 2 di nos era nan tabata ador’é ku fervor. E sentro di adorashon di Afrodita tabata na Pafos. Tur temporada di lènte nan tabata tene un fiesta grandi einan na su onor. Peregrinonan tabata bin Pafos pa e festividatnan for di Asia Menor, Egipto, Gresia i asta for di Pèrsia. Tempu ku Cyprus tabata bou di dominio di e dinastia di Tolomeo, e habitantenan di Cyprus a siña adorá e Fáraonan.

Pafos tabata e kapital romano di Cyprus i e asiento di e prokónsul, i e stat tabatin e privilegio di traha moneda di koper. Pafos tambe a ser destruí pa e temblor di aña 15 promé ku nos era, i meskos ku den kaso di Salamina, Ougusto a perkurá fondo pa rekonstruí e stat. Kobamentunan a revelá ku den promé siglo e hendenan riku di Pafos tabatin un estilo di bida luhoso; e stat tabatin kayanan hanchu, vilanan privá masha riku dòrná, skolnan di muzik, gimnasionan i un anfiteater.

Esaki ta e Pafos ku Pablo, Barnabas i Juan Marko a bishitá, i ta akinan e prokónsul Sergio Paulo—“un hòmber inteligente”—“tabata deseá di tende e palabra di Dios” apesar di e oposishon feros di e mago Elimas. E prokónsul ‘a keda masha strañá di e siñansa di Yehova.’—Echonan 13:6-12.

Despues ku e misioneronan a kompletá nan aktividat di prediká na Cyprus ku éksito, nan a sigui ku nan obra den Asia Menor. E promé biahe aki di misionero ku Pablo a hasi tabata un logro signifikativo den e plamamentu di kristianismo berdadero. E buki St. Paul’s Journeys in the Greek Orient (E Biahenan di San Pablo den Oriente Griego) ta yam’é “e berdadero prinsipio di e mishon kristian i di . . . Pablo su karera komo misionero.” E buki ta agregá: “Ubiká na e punto di enkuentro di rutanan di laman ku ta hiba na Siria, Asia Menor i Gresia, Cyprus a parse e promé etapa inevitabel di un kampaña di misionero.” Pero esei tabata solamente e promé etapa. Binti siglo despues, e trabou di misionero kristian ta sigui, i di bèrdat nos por bisa ku e bon nobo di e Reino di Yehova literalmente a yega “na e parti mas alehá di mundu.”—Echonan 1:8.

[Mapanan na página 20]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

CYPRUS

NIKOSIA (Ledra)

Salamina

Pafos

Kourion

Amathus

Larnaka

SERUNAN DI KYRENIA

YANURA DI MESAORIA

SERUNAN DI TROODOS

[Plachi na página 21]

Na Pafos Pablo, yená ku spiritu santu, a siega e mago Elimas