Bai na kontenido

Bai na kontenido

Un ‘Biahero Intrépido pa Adelanto di e Evangelio’

Un ‘Biahero Intrépido pa Adelanto di e Evangelio’

Un ‘Biahero Intrépido pa Adelanto di e Evangelio’

SEGUN informe, pa ora George Borrow tabatin 18 aña e tabata sa 12 idioma. Dos aña despues e por a tradusí 20 idioma “ku fasilidat i elegansia.”

Na aña 1833 e hòmber eksepshonalmente talentoso aki a haña invitashon pa bin pa un entrevista serka Sosiedat Bíbliko Britániko i Stranhero na Lònden, Inglatera. E no tabatin plaka pa paga e biahe pero komo ku e tabata determiná pa probechá di e bon oportunidat aki, Borrow di 30 aña, a kana e distansia di 180 kilometer for di su kas na Norwich te Lònden. I el a hasi esei den 28 ora so.

E Sosiedat Bíbliko a pidié pa hasi un tarea difísil: siña e idioma manchú—ku nan tabata papia den sierto partinan di China—den seis luna. El a pidi nan un buki di gramátika, pero tur loke nan por a dun’é tabata un kopia di e Evangelio di Mateo na manchú i un dikshonario manchú-franses. Sin embargo, den ménos ku 19 siman el a manda un karta Lònden bisando: ‘Ku poder di Dios, mi a logra dominá manchú.’ Loke ta hasi e logro aki asta mas remarkabel ainda ta ku na mesun tempu, segun informe, e tabata korigí e Evangelio di Lukas na idioma nahuatl, un di e idiomanan indígena di Mexico.

Beibel na Manchú

Den siglo 17, tempu ku manchú a aparesé pa promé bes den forma skirbí, el a bira e idioma ku nan tabata usa den sírkulonan ofisial. Manchú tabata usa un tipo di letra ku nan a fia di e álfabèt di idioma uyghur di Mongolia. Ounke ku tempu nan no a sigui us’é dje tantu ei mas, tòg miembronan di e Sosiedat Bíbliko Britániko i Stranhero tabata ansioso pa imprimí i distribuí Beibel na manchú. Pa aña 1822 nan a finansiá un edishon di 550 ehemplar di e Evangelio di Mateo, tradusí dor di Stepan V. Lipoftsoff. E tabata un miembro di Ministerio di Asuntunan Eksterior di Rusia kende a biba 20 aña na China. Nan a imprimí e Evangelio di Mateo aki na St. Petersburg, pero despues ku nan a distribuí djis algun ehemplar, un inundashon a destruí e restu.

Poko despues a sigui un tradukshon di henter e Skritura Griego Kristian. Na 1834 tabatin deskubrimentu di un manuskrito antiguo ku a kontené gran parti di e Skritura Hebreo, i esei a oumentá interes den Beibel. Ken lo por a kordiná revishon di e Beibel ku tabatin na manchú i kompletá e restu di e tradukshon? E Sosiedat Bíbliko Britániko i Stranhero a manda George Borrow pa enkargá su mes ku e tarea aki pa nan.

Na Rusia

Despues ku Borrow a yega St. Petersburg, el a dediká su mes na un estudio mas profundo di manchú pa e por a korigí e teksto bíbliko ku mas eksaktitut. Pero asina mes, e asignashon tabata hopi pisá, i e tabata traha te ku 13 ora pa dia pa yuda komponé e lèternan di metal pa print E Tèstamènt Nobo, ku finalmente a keda deskribí komo “un bunita edishon di un obra oriental.” Nan a imprimí mil ehemplar na 1835. Pero Borrow su aspirashon pa hiba e Beibelnan China i distribuí nan einan no a prosperá. Gobièrnu ruso a bisa Borrow ku si e bai e frontera chines ku “un solo Beibel na manchú” lo e no haña pèrmit di biaha. Rusia tabatin miedu di daña su relashon amistoso ku China dor ku China lo por a konsiderá e distribushon di Beibel komo aktividat di misionero.

Un dies aña despues nan a distribuí un par di ehemplar di e Beibel, i na 1859 nan a publiká tradukshonnan di e Evangelionan di Mateo i Marko, ku kolumnanan paralelo na manchú i chines. Sin embargo, ya pa e tempu ei mayoria hende ku por a lesa manchú tabata preferá di lesa chines, i e prospekto di un Beibel kompletu na manchú a kuminsá bira skur. De echo, manchú tabata birando un idioma morto, i pronto chines lo a tuma su lugá. Esei a sosodé kompletamente pa aña 1912 ora ku China a bira un repúblika.

E Península Ibériko

George Borrow a regresá Lònden entusiasmá pa su eksperensianan. Na 1835 el a haña un otro asignashon i mester a bai Portugal i Spaña, “pa evaluá te kon leu e hendenan tabata mentalmente prepará pa risibí e bèrdatnan di kristianismo,” manera el a ekspresá esei despues. E tempu ei ámbos pais tabata pa gran parti teritorio bírgen pa Sosiedat Bíbliko Britániko i Stranhero debí na e konfliktonan sosial i polítiko ku tabata reina tur kaminda. Borrow tabata gusta kòmbersá ku e kampesinonan na Portugal tokante Beibel, pero despues di poko tempu, e falta di interes den religion ku el a topa a motiv’é pa krusa bai Spaña.

Spaña a presentá un reto diferente, spesialmente e pueblo gitano ku ken Borrow despues di poko tempu a sera lasonan estrecho ya ku e por a papia nan idioma. Djis despues di su yegada, el a kuminsá tradusí e “Tèstamènt Nobo” na lenga gitano di Spaña. Pa un parti di e proyekto aki, el a pidi dos señora gitano yud’é. E tabata lesa pa nan e vershon spañó anto kaba el a pidi nan tradusié p’e. Asina el a siña e uso korekto di ekspreshonnan gitano. Komo resultado di e esfuerso aki, nan a publiká e Evangelio di Lukas den lènte di 1838, lokual a pone un obispu deklará: “E hòmber aki lo kombertí henter Spaña pa medio di e idioma gitano.”

George Borrow a haña outorisashon pa buska “un persona kompetente pa tradusí e Skritura na idioma vasko.” E tarea a keda enkargá na un tal Dr. Oteiza, un médiko “versá den e dialekto ei, kual mi mes konosé un tiki,” Borrow a skirbi. Na 1838, e Evangelio di Lukas a bira e promé buki bíbliko ku a sali na idioma vasko di Spaña.

Entusiasmá pa su deseo di iluminá e pueblo komun, Borrow a hasi biahenan largu, i hopi bes peligroso, pa distribuí bukinan di Beibel entre e pobernan den komunidatnan di kunuku. E kier a libra nan for di ignoransia religioso i superstishon. Por ehèmpel, pa saka na kla e inutilidat di paga pa haña dispensashon di kastigu pa piká (indulgensia), e tabata rasoná: “Ta posibel ku Dios, kende ta bon, lo aprobá e benta di piká?” Sin embargo, e Sosiedat Bíbliko a mand’é konsentrá solamente riba distribushon di e Skritura, ya ku nan tabatin miedu ku su atake kontra kreensianan establesí lo por a pone gobièrnu prohibí nan aktividatnan.

Borrow a haña pèrmit oral pa imprimí El Nuevo Testamento sin e notanan di doktrina di iglesia katóliko romano. El a logra esei apesar ku na prinsipio e promé minister tabata kontra i a deskribí e tradukshon ei komo un “buki inapropiá” i peligroso. Borrow e ora ei a habri un depósito na Madrid pa bende e Tèstamènt Nobo aki na spañó, un paso ku a tres’é den konflikto ku lidernan religioso i tambe ku outoridatnan. Nan a enkarsel’é pa 12 dia. Ora Borrow a protestá, nan a pidié pa bai for di e pais ketu-ketu. Pero sabiendo masha bon ku su enkarselashon tabata ilegal, el a sita e ehèmpel di apòstel Pablo i a preferá di keda te ora ku nan a eksoner’é debidamente, i limpia su nòmber.—Echonan 16:37.

Pa ora ku e mensahero seloso aki di e Sosiedat Bíbliko a bandoná Spaña na 1840, nan por a informá: “Durante e último sinku añanan, kasi 14.000 ehemplar di e Skritura a drenta den sirkulashon na Spaña.” Borrow, kende a hunga un papel importante den esaki, a resumí su eksperensianan na Spaña komo “e añanan mas felis di mi bida.”

The Bible in Spain (Beibel na Spaña), publiká pa promé bes na 1842—i ku ainda ta ser imprimí—ta George Borrow su relato personal i bibu di su biahe- i aventuranan. Den e buki aki, ku tabata un éksito rotundo for di prinsipio, el a yama su mes “biahero pa adelanto di e Evangelio.” El a skirbi: “Mi tabatin intenshon di bishitá e sitionan sekreto i isolá den e seru- i seritunan yen di baranka, i papia na mi manera ku hende tokante Kristu.”

Ku e entusiasmo ku kua George Borrow a distribuí i tradusí e Skritura, el a pone e fundeshi pa otronan sigui traha ariba. Esei en bèrdat tabata un privilegio presioso.

[Mapa na página 29]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

George Borrow su esfuerso pa tradusí i distribuí Beibel a hib’é di (1) Inglatera pa (2) Rusia, (3) Portugal i (4) Spaña

[Rekonosementu]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Plachi na página 28]

E palabranan di introdukshon di e Evangelio di Juan na manchú, imprimí na 1835, lesando di ariba bai abou i di robes pa drechi

[Rekonosementu]

For di e buki The Bible of Every Land, 1860

[Rekonosementu pa Potrèt na página 27]

For di e buki The Life of George Borrow di Clement K. Shorter, 1919