Bai na kontenido

Bai na kontenido

Beibel na Italiano—Un Historia Turbulento

Beibel na Italiano—Un Historia Turbulento

Beibel na Italiano—Un Historia Turbulento

“BEIBEL ta un di e bukinan di mayor sirkulashon den nos pais [Italia], pero kisas e ta a la bes un di esnan ménos lesá. Ainda fielnan ta haña masha poko animashon pa siña konosé Beibel i masha poko yudansa pa les’é komo e Palabra di Dios. Tin hende ku tin gana di siña konosé Beibel, pero hopi bes no tin ningun hende pa parti e pan di e Palabra pa nan.”

E deklarashon aki, ku un kuerpo di e Konferensia di Obispunan Italiano a hasi na 1995, ta lanta un seri di pregunta. Kuantu hende tabata lesa Beibel na Italia den siglonan pasá? Pakiko su sirkulashon a kai atras na komparashon ku otro pais? Pakiko ainda e ta un di e bukinan ménos lesá na Italia? Un análisis di e historia di vershonnan di Beibel na italiano ta duna nos algun kontesta.

A tuma hopi siglo pa idiomanan romano—franses, italiano, portugues, spañó, etcetera—desaroyá for di latin. Den vários pais europeo kaminda ántes e idioma ofisial tabata latin, e idioma ku hende komun tabata papia a haña gradualmente un dignidat nobo i asta tabata ser usá den obranan literario. Desaroyo di idioma di pueblo tabatin un efekto direkto riba tradukshon di Beibel. Kon asina? Na dado momento e abismo entre latin, e idioma ofisial di Iglesia Katóliko, i e idioma komun, ku su dialekto- i variantenan lokal, a bira asina grandi ku hende ku no tabatin muchu skol no por a komprondé latin mas.

Pa aña 1000, mayoria habitante di e península di Italia lo a haña e Vulgata latin difísil pa lesa, esei ta si nan por a haña unu mes. Pa hopi siglo e herarkia eklesiástiko a monopolisá edukashon, inkluso e siñansa ku tabata ser duná na e poko universidatnan ku tabata eksistí. Ta un grupito privilegiá so a benefisiá di dje. P’esei, ku tempu Beibel a bira “un buki deskonosí.” Pero tòg hopi hende a deseá di por a haña e Palabra di Dios i komprond’é den nan mes idioma.

Por lo general, miembronan di klero tabata kontra tradukshon di Beibel. Nan tabatin e temor ku esei lo a fomentá plamamentu di e asina yamá herehenan, esta, hende ku a desviá for di e fe katóliko. Segun e historiadó Massimo Firpo, “uso di e idioma komun [lo a nifiká] eliminashon di un barera di idioma [e uso di latin] ku a salbaguardiá e dominio eksklusivo ku klero tabatin den asuntunan religioso.” P’esei, ta un kombinashon di faktor kultural, religioso i sosial ta e motibu pakiko ainda mayoria hende na Italia no sa kiko Beibel ta kontené.

E Promé Tradukshonnan Parsial di Beibel

Den siglo 13 a presentá e promé tradukshonnan di bukinan di Beibel for di latin pa e idioma di hende komun. E tradukshonnan parsial ei tabata kopiá na man i tabata masha kostoso. Ku un kantidat kresiente di tradukshon den siglo 14, kasi henter e Beibel tabata disponibel na idioma komun, ounke mester bisa sí ku ta diferente traduktor di diferente tempu i lugá a tradusí e bukinan di Beibel. Mayoria di e tradukshonnan aki ku traduktornan anónimo a produsí a bin resultá den man di hende riku i eduká, e únikonan ku tabatin e medionan pa atkerí nan. Asta ora ku drukmentu di buki a redusí kosto di buki konsiderablemente, ‘masha poko hende por tabatin un Beibel,’ segun e historiadó Gigliola Fragnito.

Pa siglonan, e gran mayoria di e poblashon a keda analfabeta. Asta den e tempu di unifikashon di Italia na aña 1861, 74,7 porshento di e poblashon tabata analfabeta. Entre paréntesis, ora e gobièrnu italiano nobo tabata preparando pa hasi edukashon públiko obligatorio i grátis disponibel pa tur hende, Papa Pio IX a skirbi e rei na 1870 pa urgié pa oponé e lei. E papa a deskribí e lei komo un “plaga” diseñá pa “destruí skolnan katóliko totalmente.”

E Promé Beibel na Italiano

E promé Beibel kompletu na italiano a ser imprimí na Venesia na 1471, un 16 aña asina despues ku a introdusí e sistema di malchi di lèter ahustabel na Europa. Nicolò Malerbi, un mònik camaldoles, a produsí su tradukshon den ocho luna. El a dependé hopi riba e tradukshonnan eksistente, a refiná nan a base di e Vulgata latin, i a remplasá algun palabra ku esnan típiko di su área, Venesia. Su tradukshon tabata e promé edishon imprimí di Beibel na italiano ku a logra un sirkulashon amplio.

Un otro hòmber ku a publiká un vershon di Beibel na Venesia tabata Antonio Brucioli. E tabata un humanista ku ideanan protestant, pero nunka e no a kibra su lasonan ku Iglesia Katóliko. Na 1532, Brucioli a tradusí Beibel for di e idiomanan hebreo i griego original. Esaki tabata e promé Beibel ku a ser tradusí for di e tekstonan original na italiano. Ounke e tradukshon aki no ta un nivel literario haltu di e idioma italiano, e echo ku e ta pega fielmente na e tekstonan original ta algu remarkabel, spesialmente en bista di e konosementu limitá di e idiomanan antiguo den e tempu ei. Den algun lugá i edishon, Brucioli a restorá e nòmber di Dios den e forma di “Ieova.” Pa kasi un siglo, su Beibel tabata masha popular bou di e protestantnan italiano i disidentenan religioso.

Otro tradukshonnan italiano—en realidat revishonnan di Brucioli su Beibel—tambe a ser publiká, algun di nan dor di e katólikonan. Pero ningun di nan a alkansá un sirkulashon amplio. Na 1607, Giovanni Diodati, un pastor kalvinista kende su mayornan a hui bai Suisa pa evitá persekushon religioso, a publiká na Ginebra un otro tradukshon italiano for di e idiomanan original. Su vershon a bira e Beibel di protestantnan italiano pa siglonan. Pa e periodo den kua a produsié, e ta wòrdu konsiderá un ekselente tradukshon italiano. Diodati su Beibel a yuda italianonan komprondé siñansanan di Beibel. Pero sensura di parti di e klase di klero a stroba e tradukshon aki i tambe otronan di haña un sirkulashon mas amplio.

Beibel—“Un Buki Deskonosí”

“Semper Iglesia a kumpli ku su deber di vigilá ki tipo di buki ta ser trahá, pero promé ku a inventá drukmentu di buki, e no a mira e nesesidat pa traha un lista di buki prohibí pasobra nan tabata kima e skrituranan ku tabata ser konsiderá peligroso,” segun Enciclopedia Cattolica. Asta despues ku e Reformashon Protestant a kuminsá, klero di vários pais europeo a hasi tur nan esfuerso pa limitá sirkulashon di e asina yamá bukinan herehe. Despues di e Konsilio di Trent na 1546 a bini un kambio importante ora a trata e kuestion di tradukshonnan di Beibel na idioma komun. A surgi dos liña di pensamentu. Esnan ku tabata na fabor di e prohibishon tabata di opinion ku e Beibel na lenga komun tabata “e mama i orígen di tur herehia” [esta, desviashon for di doktrina di iglesia]. Esnan ku tabata kontra di e prohibishon a deklará ku nan “atversarionan,” e protestantnan, lo por a bini ku e argumento e ora ei ku iglesia a prohibí Beibel na idioma komun pa skonde su “mentira i engaño.”

Pa e echo ku no por a yega na un akuerdo e Konsilio no a tuma un posishon fiho riba e kuestion sino a limitá su mes na aprobá e outentisidat di e Vulgata, ku a bira e teksto básiko pa Iglesia Katóliko. Sin embargo, Carlo Buzzetti, maestro na e Universidat Pontifikal Salesiano, Roma, a remarká ku dor di kualifiká e Vulgata komo “outéntiko,” esei “a apoyá e idea ku, den práktika, e [Vulgata] mester tabata e úniko vershon legítimo di Beibel.” Desaroyonan ku a sigui despues a konfirmá esaki.

Na 1559, Papa Pablo IV a publiká e promé indèks di buki prohibí, un lista di obra ku iglesia a taha katólikonan di lesa, bende, tradusí òf poseé. Iglesia a konsiderá e volúmennan aki malu i peligroso pa fe i integridat moral. E indèks a prohibí lesamentu di tradukshonnan di Beibel na idioma komun, inkluso esun di Brucioli. Personanan ku a violá e prohibishon aki a ser ekskomulgá. E indèks di 1596 tabata mas estrikto ainda. No tabata duna outorisashon mas pa tradusí ni imprimí Beibel na idioma komun. Mester a destruí e Beibelnan ei.

Komo resultado di esei, despues di fin di siglo 16, ku hopi regularidat tabata kima Beibel riba plenchi di misa. Den mente di hende en general, e Skritura a bira un buki di e herehenan, i e impreshon ei ta reina te ainda. A destruí kasi tur Beibel i buki tokante Beibel ku tabatin den bibliotekanan públiko i privá, i pa e siguiente 200 añanan, niun katóliko lo no a tradusí un Beibel na italiano. E úniko Beibelnan ku tabata den sirkulashon na Italia—anto na skondí, pa miedu di wòrdu konfiská—tabata esnan ku eruditonan protestant a tradusí. Pues, e historiadó Mario Cignoni a deklará: “Den práktika, laikonan a stòp di lesa Beibel kompletamente pa vários siglo. Beibel a bira práktikamente un buki deskonosí, i miónes di italiano a biba sin ku hamas nan a lesa sikiera un página di dje.”

A Suavisá e Prohibishon

Despues, Papa Benedicto XIV, den un dekreto riba e indèks di 13 di yüni 1757, a kambia e regla anterior, “lokual a permití hende lesa vershonnan na idioma komun aprobá dor di Santa Sede i publiká bou di direkshon di obispunan.” Komo konsekuensia, Antonio Martini, kende despues a bira arsobispu di Florensia, a prepará pa tradusí e Vulgata. El a publiká e promé parti na 1769, i e obra a ser kompletá na 1781. Segun un fuente katóliko, e tradukshon di Martini tabata “e promé ku realmente tabata bale la pena pa menshoná.” Te ku e tempu ei, e katólikonan ku no tabata komprondé latin no por a lesa un Beibel ku tabatin respaldo di iglesia. Pa e siguiente 150 añanan, esun di Martini tabata e úniko vershon aprobá pa katólikonan italiano.

E konsilio ekuméniko Vatikano II a trese un kambio importante. Na 1965 e dokumento Dei Verbum pa promé biaha a papia na fabor di “tradukshonnan apropiá i korekto . . . den vários idioma, spesialmente for di e tekstonan original di e bukinan sagrado.” Djis promé ku esei, na 1958, e Pontificio istituto biblico (Instituto Pontifikal Bíbliko) a publiká “e promé tradukshon katóliko kompletu for di e tekstonan original.” E vershon aki a restorá na algun kaminda e nòmber di Dios den e forma di “Jahve.”

E oposishon kontra Beibel na idioma komun tabata devastador, i te ainda por sinti su efektonan. Manera Gigliola Fragnito a deklará, esei a pone “kreyentenan duda den nan propio kapasidat di pensa i di konfia riba nan konsenshi.” Ademas, a imponé tradishonnan religioso riba nan, lokual hopi katóliko ta mira komo mas importante ku Beibel. Tur esaki a alehá hende for di e Skritura, apesar ku kasi no ta eksistí analfabetismo mas.

Sin embargo, e trabou di prediká di Testigunan di Yehova a bolbe lanta interes den e Beibel na italiano. Na 1963 e Testigunan a publiká e Tradukshon di Mundu Nobo di e Skritura Griego Kristian na italiano. Na 1967 henter e Beibel a bira disponibel. Na Italia so kaba a distribuí mas ku 4.000.000 ehemplar di e vershon aki. E Tradukshon di Mundu Nobo, ku ta restorá e nòmber di Dios, Yehova, den su teksto, ta distinguí su mes for di otro Beibelnan pasobra e ta pega estriktamente na e sentido di e tekstonan original.

Testigunan di Yehova ta bai di kas pa kas, i ta lesa i splika e mensahe bíbliko di speransa na tur hende ku ta deseá di skucha. (Echonan 20:20) E siguiente biaha ku bo topa Testigunan di Yehova, pidi nan mustra bo kiko bo propio Beibel ta bisa relashoná ku e promesa maravioso di Dios ku pronto lo e establesé “un tera nobo” den kua ‘hustisia ta biba.’—2 Pedro 3:13.

[Mapa na página 13]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

Venesia

ROMA

[Plachi na página 15]

Brucioli su tradukshon a usa e nòmber di Dios, Ieova, den su teksto

[Plachi na página 15]

E indèks di bukinan prohibí a katalogá tradukshonnan di Beibel na idioma komun komo peligroso

[Rekonosementu pa Potrèt na página 13]

Página di título di Beibel: Biblioteca Nazionale Centrale di Roma

[Rekonosementu pa Potrèt na página 15]

E tradukshon di Brucioli: Biblioteca Nazionale Centrale di Roma; Indèks: Su concessione del Ministero per i Beni e le Attività Culturali